«نجات آب» _ ۳ | ضرورت جدی گرفتن سیاست «نظام تعرفه‌گذاری هوشمند آب کشاورزی»

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــدر شرایطی که تغییرات اقلیمی، کاهش بارش، و افت منابع زیرزمینی فشار غیرقابل‌انکاری بر کشاورزی ایران وارد کرده‌اند، سنت قیمت‌گذاری یارانه‌ای و سنتی آب به‌وضوح ناکارآمد هست. بخش عمده‌ای از مصرف ناشی از فقدان انگیزه اقتصادی برای صرفه‌جویی و عدم شفافیت در ثبت و پایش مصرف هست. در همین چارچوب،نظام تعرفه‌گذاری هوشمند آب کشاورزیــ تلفیقی از فناوری، تحلیل داده، ساختار تعرفه حجمی یا فصلی، و حکمرانی مشارکتی ــ پیشنهاد خواهد گردید تا مصرف واقعی را منطبق بر ظرفیت منابع، تکنولوژی مورد هستفاده، و شرایط اقلیمی منطقه تنظیم کند. این نظام امکان داردد مصرف‌کنندگان را ملزم کند بُرد آب خود را ثبت و شفاف کنند، نرخ‌های منطقی و تطبیقافته با مناطق مختلف و محصولات متفاوت را اعمال کنند، و انگیزه مالی لازم برای هستفاده از تکنولوژی آبیاری کم‌مصرف را فراهم آورند.در همین زمینه بیشتر بخوانیدضرورت اجرای مالیات بر «مصرف مازاد» آب نسبت به الگومعرفی و اصول کلی سیهست‌گذارینظام هوشمند تعرفه بر پایه داده‌های دقیق مصرف سنجیده‌گردیده (کنتورهای هوشمند یا سایر واسط‌ها) در میادین کشاورزی و تحلیل‌های GIS و IoT قرار دارد. با پایش آنلاین مصرف، سامانه امکان داردد تعرفه‌ای پویا اعمال کند: مثلا مصرف اولیه تا سقف تعریف‌گردیده با تعرفه پایه، مصرف مازاد با نرخ افزایشی بلوکی یا دینامیک محاسبه شود. در چندین مدل‌ها همچون چین، سهم کشاورز و دولت در هزینه آب بر اساس «همبستگی با سودآوری آبیاری» تعیین خواهد گردید. مطالعات اقتصادی نشان داده مدل بلوکی یا tiered نسبت به نرخ یکنواخت، تأثیر بیشتری در تغییر ساختار کشت و کاهش محصولات پرآب‌بر دارد. هستفاده از فناوری IoT و GIS اجازه می‌دهد نرخ براساس معیارهایی مانند وضعیت ذخیره حوضه، زمان فصل، فناوری آبیاری، یا نوع محصول تنظیم شود.ضرورت‌ها و مزایاضرورت‌های اصلی این فناوری شامل کنترل مصرف بی‌رویه، کاهش اسراف، حمایت از عدالت در پرداخت هزینه و تخصیص منطقی منابع هست.نظام هوشمند تعرفه در مقایسه با تعرفه ثابت، مزایای متعدد دارد: ارسال سیگنال قیمتی واقعی برای مصرف‌کننده، تشویق فناوری بهره‌ور، جمع‌آوری خودکار درآمد بدون مداخلات دستی، تخصیص بهینه منابع مالی، و ارتقای عدالت متناسب با اقلیم و فناوری. برخلاف تعرفه ثابت و یارانه‌ای که مصرف بی‌رویه را تشویق انجام می‌دهد، این نظام مصرف را بهینه انجام می‌دهد، منابع را حفظ انجام می‌دهد و به توسعه پایدار می‌انجامد.ظرفیت‌های موجود شامل شبکه برق، سامانه مدیریت داده، و تجربه کاربری در چندین مناطق کشور برای کنتور نصب و ثبت مصرف هست. بهره‌برداران امکان داردند به‌واسطه سیستم تعرفه هوشمند انگیزه دارای بوده باشند تا به سمت آبیاری مدرن مثل قطره‌ای یا زیرسطحی حرکت کنند و مصرف مازاد را کاهش دهند، ضمن آن‌که درآمد حاصل از تعرفه‌ها برای نگهداری و ارتقای شبکه آب تخصیص می‌یابد.این روش مشکلات رایج همچون مصرف یارانه‌ای، نقرار دارای بود شفافیت، و عدم انگیزه حرکت به سمت بهره‌وری فنی را مسکوت نمی‌گذارد.اجزای اصلی سیستمنظام تعرفه هوشمند شامل: (الف) سیستم پایش مصرف دیجیتال—کنتور هوشمند یا ابزار IoT نصب‌گردیده در اراضی، ثبت آنلاین میزان مصرف و ارسال به سامانه مرکزی؛ (ب) پایگاه داده GIS منطقه‌ای برای تحلیل مصرف در سطح مزرعه و الحاق به داده‌های اقلیمی و تکنولوژیک؛ (ج) ساختار تعرفه حجمی/بلوک‌بندی/دینامیک که براساس سقف تعریف‌گردیده، زمان فصل و فناوری، نرخ‌های متفاوت را اعمال کند؛ (د) پلتفرم صورتحساب و پرداخت که قبض‌ها را به‌صورت اتومات صادر کرده و وصول، تخفیف تشویقی و تخصیص درآمد را مدیریت کند؛ (ه) سازوکار مشارکت و اطلاع‌رسانی کشاورزان درباره نحوه مصرف، مقررات، و مشوق‌ها؛ و (و) نهاد تنظیم‌گر برای بازنگری دوره‌ای تعرفه‌ها.فرآیند کلی انجامابتدا مرجع اجرایی (وزارت نیرو یا سازمان منابع آب) در حوضه هدف، الگوی مصرف مجاز را برحسب محصول، فناوری و اقلیم تعیین انجام می‌دهد. سپس کشاورزان ملزم به نصب کنتور هوشمند یا ثبت مصرف خود در سامانه هستند. سامانه مصرف را به‌صورت لحظه‌ای پایش انجام می‌دهد و تعرفه پایه و مصرف مازاد را محاسبه می‌نماید. در پایان دوره (هفتگی/فصلی)، قبض صادر و به‌صورت مکانیزه به کشاورز اعلام خواهد گردید. پرداخت به سامانه بانکی متصل گردیده و درآمد صرف تأمین مالی نگهداری شبکه، ارتقای زیرساخت، و مشوق‌های بهینه‌سازی مصرف خواهد گردید. بازخورد کشاورزان و داده‌های مصرف مستمر، برای تعدیل تعرفه و بهینه‌سازی الگوریتم قیمت‌گذاری هستفاده خواهد گردید.چندین نمونه‌هایپیشتاز در جهانچین: اصلاح قیمت‌گذاری آب کشاورزی، مشارکت دولت و کشاورز در پرداخت هزینه‌ها، تعیین نرخ بر اساس بهره‌وری آبیاری و توسعه نظام سهمیه‌بندی را در پی دارای بوده هست. مطالعه چین در اصلاح تعرفه آب کشاورزی نشان داده که تخصیص هزینه بر اساس سودآوری آبیاری، پذیرش کشاورزان را افزایش، و مصرف را کاهش می‌دهد.ایالت‌های ایالات متحده: برنامه‌هایی مشابه در غرب ایالات متحده برای تعرفه دینامیک با هستفاده از کنتور هوشمند و GIS جهت تشویق صرفه‌جویی شهری و کشاورزیایتالیا (منطقه امیلیا-رومانا): تحلیل‌های اقتصادی نشان داده تقاضای آب، بسته به نوع محصول و سیستم آبیاری متفاوت خواهد قرار دارای بود.پرتغال:نیز تجربه پرتغال در دریاچه آلکواوا نشان می‌دهد تعرفه مبتنی بر زمین ناکافی هست و فعالان پیشنهاد می‌کنند تخصیص مبتنی بر قیمت و معامله حقوق آب موثرتر خواهد قرار دارای بود.انواع کاربردهااین نظام در کاربردهای زیر قابل هستفاده هست: (الف) آبیاری مستقیم مزرعه ــ محاسبه دقیق مصرف برشی یا حجمی؛ (ب) پمپاژ آب زیرزمینی ــ قیمت گذاری متناسب با عمق چاه و تأثیر محیطی؛ (ج) بازچرخانی پساب برای کشاورزی ــ مصرف مجدد با تعرفه مجزا؛ (د) آب شهری ــ کشاورزی ترکیبی ــ مصرف فضای سبز کشاورزی شهری با تعرفه دینامیک فصل‌محور؛ (ه) سیستم‌های مشترک سدها و منابع ــ تخصیص هوشمند برای بخش کشاورزی، صنعتی یا شهری؛ (و) مناطق تاب‌آبی اختصاصی (باغات مدرن، گلخانه‌ها) که مصرف دقیق، انگیزه تغییر الگوی مصرف را بالا می‌برد.چالش‌ها و محدودیت‌هااین روش با چالش‌هایی مواجه هست: هزینه نصب و نگهداری فناوری سنسور و کنتور، نیاز به زیرساخت فناوری اطلاعات، مقاومت اجتماعی از سوی کشاورزان، پیچیدگی قانونی در تنظیم تعرفه بر حسب منطقه یا محصول، نیاز به آموزش و تشویق بهره‌برداران، خطر فرار از پرداخت یا تقلب در ثبت مصرف، و لزوم حفاظت داده‌ها و حریم خصوصی. نیز اگر تعرفه‌ها نامناسب تعیین شوند، ممکن هست به کاهش درآمد کشاورزان واقعی یا افزایش هزینه ناعادلانه منجر شود.هستانداردها و دستورالعمل‌های بین‌المللیسازمان‌هایی مانند OECD و اتحادیه اروپا (Water Framework Directive) بر اصل تعرفه حجم‌محور تأکید دارند و قواعدی مانند شفافیت، بازیافت هزینه O&M و قیمت‌گذاری عدالت‌محور را توصیه می‌کنند. نیز بانک جهانی در گزارش بررسی تعرفه‌ها به اهمیت توازن میان پوشش هزینه‌ها و توانایی پرداخت کاربران اشاره کرده هست.پیشرفت‌های نویندر سال‌های اخیر، ترکیب IoT، GIS، و تحلیل بلادرنگ مصرف به توسعه تعرفه دینامیک پرداخت. مطالعات نشان داده مدلی که نرخ را بر اساس ذخیره حوضه، فصل، فناوری و تراکم مصرف تنظیم کند، اثر بخشی به مراتب بیشتری در کاهش مصرف و تشویق تکنولوژی دارد. نیز هستفاده از تجزیه و تحلیل اقتصاد سنجی برای تعیین کشش مصرف نسبت به قیمت (elasticity) در محصولات و فناوری‌های مختلف ــ مانند مطالعه ایتالیا ــ راهگشایی کرده هست.آینده‌شناسی و توصیه‌هابرای ایران توصیه خواهد گردید اجرای این نظام از طریق پروژه‌های پایلوت در چندین حوضه‌آبی آغاز شود: با نصب کنتور در چندین مزارع، تعیین الگوی مصرف محلی، طراحی تعرفه حجمی-بلوک‌بندی، و تحلیل واکنش کشاورزان. پس از جمع‌آوری داده و بازخورد، امکان دارد سیستم را به‌تدریج در سطح کشور تعمیم داد. مهم هست درآمدها به پروژه‌های حفاظت منابع، ارتقاء زیرساخت، و تسهیلات فنی اختصاص یابند. اصلاحات قانونی برای حمایت از کشاورزان کم‌مصرف، آموزش و اطلاع‌رسانی مشارکتی نیز ضروری‌اند. هستمرار بازنگری تعرفه بر مبنای تحلیل داده‌ها، کلید موفقیت این سیهست در بلندمدت خواهد قرار دارای بود.جمع‌بندینظام تعرفه‌گذاری هوشمند آب کشاورزی یک ابزار قدرتمند برای مدیریت منابع آب در شرایط بحران اقلیمی هست. با ادغام فناوری و اقتصاد و حکمرانی، مصرف را شفاف، منصفانه و بهینه انجام می‌دهد. تجربه جهانی ــ از چین تا ایتالیا و پرتغال ــ نشان می‌دهد این نظام توانایی اصلاح الگوی مصرف، تشویق تکنولوژی، و تأمین مالی نگهداری شبکه را دارد. با وجود چالش‌های فناوری، حقوقی و پذیرش اجتماعی، امکان طراحی تدریجی و توسعه نظام‌مند آن در فضای اجرایی ایران وجود دارد. نظام هوشمند تعرفه امکان داردد نقطه عزیمت تحولی در اقتصاد آب کشور باگردید.انتهای پیام/