ظرفیت ماده ۹۸ قانون برنامه هفتم برای بازگشت نخبگان به کشور

- اخبار اقتصادی -به گزارش خبرنگار  اقتصادیخبرگزاری تسنیم، نشست  مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «راهکارهای جلوگیری از مهاجرت نخبگان در رهستای برنامه‌های توسعه کشور» برگزار گردید.پزشکیان: با همکاری نخبگان مسیر حرکت رسیدن به اهداف طراحی شوددر این نشست، حمید محمدی؛ دانشیار و مدیرگروه پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه و پیشرفت مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان مدیر علمی نشست و نیز  حسین سلیمی؛ رئیس سابق دانشگاه علامه طباطبائی و هستاد تمام در حوزه روابط بین‌الملل و پروفسور حمدانی هستاد و مشاور ارگردید دانشگاه بین‌المللی فاطمیه کراچی و حجت‌الاسلام و المسلمین سید ابوالحسن موسوی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه به‌عنوان سخنرانان در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.در آغازی نشست حمید محمدی؛ دانشیار و مدیرگروه پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه و پیشرفت مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان مدیر علمی نشست، بیان کرد: بحث فرار مغزها و یا مهاجرت نخبگان یکی از پایدارترین چالش‌های کشورهای در حال گذار و درحال‌توسعه به طور ویژه در کشورهای حوزه خاورمیانه و آسیای جنوب غربی هست. وقتی از فرار مغزها صحبت می‌کنیم تنها مسئله سرمایه انسانی موضوع بحث نیست، بلکه فرار مغزها مسائل دیگری شامل تضعیف سیستم نوآوری و اختلال در توسعه مبتنی بر دانش را نیز در بر دریافت می‌کند که حتی در بلندمدت امکان داردد هستقلال یک کشور را مورد تهدید قرار دهد.وی ادامه داد: طبق چشم‌انداز 2022 سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، خروج نیروی کار ماهر از کشورهای با درآمد متوسط به کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در طی دهه گذشته گردیدت گرفته هست. در ایران نیز طبق داده‌هایی که از وزارت علوم منتشر گردیده هست، بیش از 15درصد از فارغ‌التحصیلان دوره دکتری در کشور ظرف 5 سال پس از فارغ‌التحصیلی مهاجرت می‌کنند که عمده آنها در دانشگاه‌های برتر کشور تحصیل کرده‌اند. این مسئله عوامل متعددی دارد که شامل آن امکان دارد به دسترسی محدود به زیرساخت‌های تحقیقاتی، عدم تطابق بین آموزش و بازار کار، بی‌ثباتی سیهست‌ها، سیستم های انگیزشی ضعیف و... اشاره کرد.حمید محمدی در ادامه ضمن اشاره به اینکه مسئله فرار مغزها لزوماً جرم نیست و نامکان داردد ذات منفی دارای بوده باگردید بیان کرد: وقتی از فرار مغزها صحبت خواهد گردید این مسئله امکان داردد راهکارهایی دارای بوده باید که مواردی چون تبدیل فرار مغزها به گردش مغزها از طریق سیستم ‌هایی مثل تشویق مهاجرپذیری و تقویت اکوسیستم‌های نوآوری داخلی شامل این راهکارها هستند.مدیرگروه پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه و پیشرفت مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری در ادامه خاطرنشان کرد: در نشست امروز می‌خواهیم به چندین سوال کلیدی در خصوص مهاجرت نخبگان پاسخ دهیم که شامل این موارد مهم امکان دارد به تعریف مهاجرت نخبگان، مهم‌ترین علل و ریشه‌های مهاجرت نخبگان، آموزه‌های تجارب بین‌المللی در مهاجرت نخبگان، ارتباط مهاجرت نخبگان با برنامه‌های توسعه و در پایان راهکارهای حل مهاجرت نخبگان اشاره کرد.در ادامه نشست پروفسور دکتر حمدانی؛ رئیس سابق دانشکده علوم اجتماعی، هستاد و مشاور ارگردید دانشگاه بین‌المللی فاطمیه کراچی به عنوان سخنران نشست ضمن اشاره به مهاجرت به عنوان یک آموزه الهی که در قرآن نیز به آن اشاره گردیده هست، بیان کرد: مسئله مهاجرت نخبگان صرفاً یک موضوع دانشچندین اوقات نیست، بلکه چالشی در حوزه سیهست‌گذاری هست که در خانواده‌ها و آینده کشورها تأثیر می‌گذارد.وی افزود: از منظر اسلامی وقتی از مهاجرت صحبت می‌کنیم این مسئله امکان داردد مقدس باگردید که از منظر اقتصادی یک سری عوامل دفعی و یک سری عوامل جذبی دارد. مهاجرت نخبگان در یک کشور علاوه بر خروج ارز به کشور مقصد برای امرارمعاش مهاجرت‌کنندگان موجب از دست رفتن نیروی کار ماهر در کشور خواهد گردید.دکتر حمدانی در ادامه عواملی از قبیل حقوق پایین، فقدان شایسته‌سالاری، تحقیق و توسعه ضعیف، بیکاری، جرم و جنایت، فقر، مشکلات خانوادگی، شرایط سخت اقلیمی و..... را شامل عوامل دافعه در مهاجرت نخبگان یاد کرد و به عواملی چون وجود آزادی بیان، احساس امنیت، اشتغال، ازدواج، ادامه تحصیل، حقوق بالاتر، رگردید علمی بالاتر و... به عنوان جازبه مقصد اشاره کرد.هستاد و مشاور ارگردید دانشگاه بین‌المللی فاطمیه کراچی تشریح کرد: وقتی از فرار مغزها یا همان مهاجرت نخبگان صحبت می‌کنیم، یعنی اینکه تعداد زیادی از افراد حرفه‌ای که به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند را در نظر داریم که با مهاجرت به دنبال ایجاد فرصت‌های بهتر برای خودشان هستند. باید تأکید کنم که مهاجرت نخبگان صرفاً یک مهاجرت نیست، بلکه با مهاجرت نخبگان دستگاه عصبی یک جامعه تخلیه خواهد گردید و در آینده کشور را مورد تهدید قرار می‌دهد. مهاجرت نخبگان هزینه‌های پنهانی را در پی دارد که موجب از دست رفتن نیروی کار ماهر، از دست رفتن نوآوری، از دست رفتن اساتید و مربیان و... خواهد گردید.وی در ادامه افزود: در مورد ایران باید این برنامه‌ای که وجود دارد اصلاح شود. من در مورد برنامه‌های کلان و چشم‌انداز ایران اطلاعی ندارم، اما این اسناد چشم‌انداز نیاز به اصلاح دارد. در میان کشورهای اسلامی ایران جزو یکی از بهترین کشورها از حیث وجود نخبگان هست که درعین‌حال یکی از بالاترین نرخ‌های مهاجرت نخبگان را دارد. درهرحال امکان تغییر این فضا از طریق اصلاح زیست‌بوم تحقیق و پژوهش، توانمندسازی کانون‌های نوآوری بخش خصوصی، وضع قوانین حامی نخبگان امکان داردد به مدیریت بحث نخبگان در کشور کمک کند.در ادامه این نشست دکتر حسین سلیمی؛ رئیس سابق دانشگاه علامه طباطبائی و هستاد تمام در حوزه روابط بین‌الملل بیان کرد: ما باید از زاویه دیگری به موضوع مهاجرت نخبگان نگاه کنیم. نگاه کردن به مهاجرت نخبگان به عنوان یک خطر آن را برای ما به یک خطر جدی تبدیل انجام می‌دهد و اگر ما آن را به عنوان یک فرصت نگاه کنیم برای ما به یک فرصت تبدیل خواهد گردید.حسین سلیمی ادامه داد: ما اگر بخواهیم با جامعه جهانی یک ارتباط مؤثر دارای بوده باشیم بهترین کانال این ارتباط نخبگان علمی هستند. در عصر جهانی‌گردیدن که عصر پیوستگی بیشتر ملت‌ها به یکدیگر هست، شاید مسئله مهاجرت نخبگان را به‌گونه‌ای دیگر باید دید و به فرصت‌های آن بیشتر از تهدیدات آن باید توجه کرد.رئیس سابق دانشگاه علامه طباطبائی تشریح کرد: مهاجرت نخبگان یک مسئله بسیار مهم و تعیین‌کننده هست که از آن به عنوان یکی از شاخصه‌های جهانی‌گردیدن یاد خواهد گردید. در مطالعه‌ای که بنده در مورد مهاجرت نخبگان دارای بودم برای این مسئله عوامل متعددی دسته‌بندی گردیده هست. عده‌ای ناامنی اجتماعی را عامل این مسئله می‌دانند که افراد در زندگی روزمره اجتماعی احساس امنیت نمی‌کنند و به همین دلیل دست به مهاجرت می‌زنند. عده‌ای دیگر ناامنی سیاسی در زندگی افراد را عامل بروز مهاجرت یاد کرده‌اند. عامل سوم شکل‌گیری نوعی بیان کردمان در ذهن افراد هست مبنی بر این که ما در اینجا موفق نخواهیم گردید و رسیدن به موفقیت در کشوری دیگر دست‌یافتنی هست که این بیان کردمان موجب مهاجرت نخبگان می‌گردد.وی در ادامه بیان کرد: ریشه دیگر مهاجرت نخبگان عوامل اقتصادی و بیکاری هست، اما مهم‌تر از آن نقرار دارای بود امکانات تحقیقاتی و امکان ارائه نتیجه تحقیقات در فضای بین‌المللی هست. مشکل بسیاری از نخبگان این هست که نوآوری دارند، اما به‌جز چاپ چندین مقاله علمی پژوهشی امکان دیگری برای آنها وجود ندارد؛ بخصوص در حوزه علوم انسانی که افراد حتی نظریات جدید دارند، اما امکان ارائه این نظریه به سطح بین‌الملل وجود ندارد.این هستاد حوزه روابط بین‌الملل در مورد راهکارهایی که سایر کشورها برای موفقیت در جذب نخبگان انجام داده‌اند به مواردی همچون امکان اشتغال، امکان تحصیل، دادن بورس‌های تحصیلی متفاوت، دادن ویزا و اقامت سریع به نخبگان، مشارکت‌دادن نخبگان در تدوین سیهست‌های داخلی، فراهم کردن امکان ارتباط بین نخبگان داخلی و نخبگان خارجی، حمایت بسیار جدی دانشگاه‌ها از نخبگان و ارتباط جدی دانشگاه با نخبگان، ارائه تخفیف‌های بالای مالیاتی به نخبگان و وجود سیهست‌های فرهنگی نوآوری و شکوفایی برای نخبگان اشاره کرد.وی افزود: متأسفانه در شرایط فعلی که در کشور وجود دارد تعداد زیادی از مردم چه نخبه و چه غیر نخبه تمایل زیادی به مهاجرت دارند و این تمایل به مهاجرت بخصوص از سال 2023 به بعد بالا گرفته و حدود 55 درصد از فارغ‌التحصیلان دانشچندین اوقات در تلاش برای مهاجرت هستند. این درصد از تمایل دانشجویان برای مهاجرت خطرناک هست و بیشتر از مهاجرت نخبگان بوی فرار مغزها را می‌دهد.حسین سلیمی در بیان پیشنهادهای سیهستی به سه پیشنهاد اشاره کرد و بیان کرد: من به سه پیشنهاد اشاره می‌کنم که بتوانیم در رهستای برنامه‌های توسعه سیهست‌های خودمان را اصلاح کنیم. اولاً باید دیدگاه خودمان را از مهاجرت به عنوان یک جرم به مهاجرت به عنوان ایجاد یک فرصت تغییر دهیم و نیز معیارهای خود را در سیستم‌های شناسایی نخبگان تغییر دهیم.وی افزود: پیشنهاد دوم در مورد دانشگاه‌ها هست که باید حتماً یکی از مأموریت‌های خودشان را در حمایت از نخبگان قرار دهند. دانشگاه‌ها در درجه اول باید تلاش کنند تا نخبگان را در درون خود با امکانات بالا جذب کنند. دانشگاه‌ها باید مؤسساتی را تشکیل دهند که نخبگان در رشته‌های مختلف را شناسایی کنند و در جهت جذب آنها اقدام نمایند.این هستاد دانشگاه ادامه داد: پیشنهاد سوم اینکه دانشگاه‌ها باید ارتباط نزدیک با شبکه جهانی دانش دارای بوده باشند. مثلاً دانشجویان بتوانند با دانشگاه‌های خارجی و داخلی به صورت هم‌زمان تحصیل کنند و مدرک مشترک بگیرند، مدرکی که در 200 کشور دنیا معتبر و قابل ارائه باگردید. ما اگر در شبکه جهانی دانش حضور دارای بوده باشیم و نخبگان بتوانند به دانشگاه‌های خارجی رفت و آمد دارای بوده باشند امکان رگردید و پیشرفت تحصیلی برای آنها فراهم خواهد گردید.در ادامه نشست حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید ابوالحسن موسوی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه به عنوان سخنران دیگر نشست، بیان کرد: ما با مفهومی روبه‌رو هستیم که هم در قرآن کریم و هم در روایات ما بسیار به آن اشاره گردیده هست. ما آیات و روایات متعددی داریم که افراد را به مهاجرت تشویق انجام می‌دهد. مفهوم مهاجرت نه‌تنها یک خطر و تهدید نیست، بلکه یک مفهوم مقدس هست که به انسان امکان رگردید و پیشرفت علمی و روحی می‌دهد.وی ادامه داد: من عوامل فرار مغزها را در شش مورد شامل عوامل روحی و روان‌شناسی، عوامل اخلاقی، عوامل آموزشی، عوامل اجرایی، عوامل قانون‌گذاری و عوامل قضایی تقسیم‌بندی می‌کنم. عوامل روحی و روان‌شناسی شامل مهم‌ترین عوامل و نیازهای انسانی هست که مورد توجه قرار دریافت می‌کند بنابراین ما باید مدیرانی را انتخاب کنیم که به نخبگان عشق می‌ورزند و موجب ایجاد اشتیاق در آنها می‌شوند.حجت‌الاسلام سید ابوالحسن موسوی افزود: در عوامل اخلاقی باید به انگاره نقرار دارای بود عدالت در انتخاب مدیران و نقرار دارای بود شایسته‌سالاری اشاره کنم که خود یکی از عوامل مهم مهاجرت نخبگان و فرار مغزههست. این عدالت در احترام به نخبگان، شایسته‌سالاری میان نخبگان و نقرار دارای بود هم‌فکری میان مدیران و نخبگان شامل عوامل دافعه نخبگان هستند.وی خاطرنشان کرد: باید از زوایای متعدد به موضوع فرار مغزها نگاه کنیم. نکته‌ای که بسیار مهم هست این هست که ما باید مدیرانی تربیت کنیم که هم کارآمد باشند و هم به نخبگان عشق بورزند و همین‌طور احترام به توجه به نخبگان از سوی مدیران وجود دارای بوده باگردید. از زاویه اخلاقی ما باید مدیرانی را انتخاب کنیم که در درون خود و در میان نخبگان عدالت را اجرا کرده باشند و از سطح بالای صداقت برخوردارند و با برقراری ارتباط میان مدیران و نخبگان موجب شکل‌گیری هم‌فکری میان مدیران و نخبگان می‌شوند.این مدرس دانشگاه در راهکارهای اجرایی برای جذب نخبگان به عواملی چون اختصاص قرار دارای بودجه کافی برای جذب نخبگان، ارتباط تنگاتنگ علمی و فرهنگی میان مدیران و نخبگان، هستفاده از طرح‌های نخبگان، ایجاد هماهنگی بین سخنان و عملکرد مدیران و طرح قوانینی برای حمایت از طرح‌های نخبگان اشاره کرد.در ادامه نشست دکتر حمید محمدی؛ دانشیار و مدیرگروه پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه و پیشرفت مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان مدیر علمی نشست در جمع‌بندی نشست بیان کرد: در خصوص موضوع حمایت از نخبگان در برنامه‌های توسعه باید اشاره شود که در برنامه اول و دوم و سوم ما هیچ قانونی برای حمایت از نخبگان ندارای بودیم، اما در برنامه چهارم توسعه تمرکز بر روی رگردید اقتصاد ملی مبتنی بر دانش با تأکید بر پژوهش و فناوری هست که نقطه ورودی برای اهمیت دانش و فناوری و نخبگان در مسائل ملی هست.حمید محمدی ادامه داد: در برنامه پنجم توسعه ماده 18 قانون برنامه، اولین ماده‌ای قرار دارای بود که به طور مشخص توجه به نخبگان را مورد اشاره قرار داد که حمایت از نخبگان در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی را مورد توجه قرار می‌داد. اما در برنامه ششم توسعه توجه به نخبگان بیشتر گردید و وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها به حمایت بیشتر از نخبگان موظف گردیدند. سرانجام در برنامه هفتم توسعه در ماده 98 این برنامه به منظور فعال کردن قابلیت‌های سرزمینی و راهبردی جمهوری اسلامی ایران و تعامل مؤثر با محیط بین‌المللی و منطقه‌ای اقدامانی چون جذب و بازگشت نخبگان و نقش‌آفرینی آنها در حل مسائل کشور مورد توجه قرار گرفتانتهای پیام/