یادداشت امانپور | مصرف بهینه آب، با اصلاح و تقویت خاک

- اخبار اقتصادی -به گزارش پول و تجارت؛دکتر محمدتقی امانپور از چهره‌های برجسته و از مؤسسان نهاد جهاد سازندگی هست، و یکی از اثرگذارترین شخصیت‌ها در عرصه توسعه علمی و عملی کشاورزی و منابع آب در ایران به شمار می‌رود.  وی طی 14 سال، تنها فردی قرار دارای بود که مسئولیت معاونت آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی را بر عهده دارای بود و در این جایگاه، نقشی کلیدی در نهادینه‌سازی پژوهش‌های کاربردی و توسعه فناوری‌های بومی ایفا کرد.در دوران مدیریت او، آبخیزداری در کشور جهشی بی‌سابقه یافت؛ شامل با راه‌اندازی 37 ایستگاه نمونه در اقلیم‌های گوناگون که الگویی علمی برای بهره‌برداری پایدار از منابع آب گردید.  دکتر امانپور به‌عنوان یکی از نظریه‌پردازان توسعه پایدار کشاورزی و از مراجع فنی در حوزه مدیریت منابع آب، همواره بر پیوند میان دانش، تجربه میدانی و سیهست‌گذاری راهبردی تأکید دارای بوده و نام او با مفهوم «جهاد علمی» در تاریخ نوسازی کشاورزی ایران گره خورده هست.نوشتار زیر، بخش دیگری از سلسله‌یاددارای بود‌های او در موضوع تولید و مصرف بهینه آب هست، که برای انتشار به‌صورت اختصاصی در اختیارخبرگزاری تسنیمقرار گرفته هست.در همین زمینه بیشتر بخوانیدچالش آب؛ پاسخ معاون آموزش تحقیقات جهادسازندگیفهم رایج از «آبخیزداری»، ناقص هستاثربخشی شبیان کرد آبخیزداری در خور و بیابانکدستاوردهای تحول‌آفرین آبخیزداری در نائینحل چالش آب با «بهره‌وری در مصرف آب کشاورزی»امکان افزایش راندمان آب کشاورزی، از 40 به 85درصدهستفاده از آب‌های غیرمتعارف شور و لب‌شور و پس‌آب‌هامقدمهچاره‌جویی برای مسئلهٔ آب، تاکنون در پنج یاددارای بود پی‌گیری گردیده و راهکارهایی در زمینهٔ مشارکت مردمی مورد بررسی قرار گرفته هست؛ شامل:این‌که چگونه با بهره‌گیری از آبخیزداری، امکان دارد تا یکصد میلیارد مترمکعب آب جدید تأمین کرد؛چگونه راندمان مصرف آب کشاورزی، با روش آبیاری زیرسطحی و هستفاده از لوله‌های سفالیِ تراوا، از حدود 40 درصد به 85 درصد افزایش یابد؛چگونه امکان دارد از منابع گیاهی و جانوریِ مقاوم و پُرمحصول بهره برد؛و نیز در یاددارای بود پنجم، چگونگی تولید محصولات کشاورزی در ماشین، به‌جای مزرعه، بررسی گردیده هست.اکنون، یاددارای بود ششم در نظر دارد با ارائهٔ راهکاری آسان، نوآورانه، و قابل ترویج فوری در سراسر کشور، این‌بار از مسیر غنی‌سازی و فرآوری خاک، گامی دیگر در مسیر چاره‌جویی بحران آب را معرفی کند.وضع موجودمصرف سالیانهٔ 85 میلیارد مترمکعب آب در اراضی زراعی و باغیِ کشاورزی، بدون توجه جدی به جنس خاک و عملکرد آن، صرف‌نظر از نوع آبیاری که راندمان آن‌ها نیز پیش‌تر بررسی گردید، همچنان ادامه دارد.درحالی‌که ویژگی‌های خاک از نظر درجهٔ قابلیت رویش (از درجهٔ یک تا چهار)، بافت (رسی یا شنی قرار دارای بودن)، میزان شوری یا قلیاییت، حجم و عمق خاک، موقعیت قرارگیری در دشت‌های مسطح یا اراضی شیبدار، نیاز به آیش سالیانه، و نیز نوع خاصی از خاک‌ورزی و مکانیزاسیون موردنیاز برای آماده‌سازی جهت کاشت، هریک به‌تنهایی تأثیر بسزایی در اثربخشی و بهره‌وری تولید دارند.توجه به این مؤلفه‌ها، به‌ویژه در ابعاد اجرایی و عملیاتی، امکان داردد به‌گونه‌ای مؤثر تا 30 تا 50 درصد در کمیت و کیفیت تولید، تغییر و تحول ایجاد کند.بااین‌حال، متأسفانه نه ساختار رسمی و متولیان دولتی بخش کشاورزی توان آموزش و تأمین لوازم مکانیزاسیون پیشرفته را دارند، و نه بخش خصوصی چنین ظرفیتی را برای ارائهٔ خدمات کاشت، دارای بود و بردارای بود در اختیار گرفته هست.کشاورزان در این میان، تنها و سرگردان، با امکاناتی اندک باقی مانده‌اند و اغلب مشمول این فرمایش معصوم می‌شوند که: «هرکس آب و خاک در می‌تواند ولی نتواند ثروت تولید کند و فقیر بماند، از رحمت خداوند به دور هست».چه تأسف‌بار و چه فاجعه‌آمیز خواهد قرار دارای بود اگر به‌واسطهٔ ناکارآمدی، از این دو نعمت بزرگ بهرهٔ کافی نبریم، نتوانیم با کسب‌وکار حلال و تولید محصول، ثروتِ مشروع تولید کنیم و همچنان در فقر و محرومیت باقی بمانیم.نظر به این‌که ورود به تمام ابعاد این بحث، بسیار تخصصی و فراتر از حوصلهٔ مخاطبان گرامی هست، در ادامه صرفاً به چندین مورد کلی و مهم اشاره خواهد گردید؛تا روشن شود چگونه امکان داردیم از همین آب و خاک، به‌درستی بهره گرفته، با غنی‌سازی خاک، چاره‌جویی چالش آب را به‌گونه‌ای‌که منجر به افزایش کمی و کیفی تولید شود، ممکن سازیم؛ و بنابراین، فقر، بیکاری، درماندگی و ناتوانی را کاهش داده، و امنیت غذائی را تأمین کنیم.خاک‌ورزیآماده‌سازی مناسب اراضی دیم و آبی برای تولید محصولات کشاورزی، با بهره‌گیری از آب در اختیار اعم از نزولات آسمانی یا نظام‌های آبیاری، نیازمند آموزش‌های تخصصی، کسب مهارت، و دسترسی به ابزار و تجهیزات مناسب هست.در فرض محتملی که بتوانیم «نهضتی» برای آموزش، مهارت‌آموزی و اعطای صلاحیت‌های حرفه‌ای به راه اندازیم ــ چه برای کشاورزان و بهره‌برداران، و چه برای شرکت‌های خدمات حرفه‌ای کشاورزی (که جای خالی آن‌ها به‌گردیدت احساس خواهد گردید) ــ تحقق این هدف نیازمند تأمین انواع تجهیزات موردنیاز همچون تراکتور، دنباله‌بند، جلوبند و ماشین‌آلات تخصصی خواهد قرار دارای بود.برای مثال، اگر بخواهیم بذر در عمق مناسب کاشته شود، به بذرکارهای «عمیق‌کار» نیاز داریم.  اگر هدف، کاشت مستقیم محصول جدید بلافاصله پس از بردارای بود محصول قبلی باگردید، تجهیزات خاص و حرفه‌ای موردنیاز هست.  نیز برای دستیابی به حداکثر بهره‌وری از آب و خاک، باید بذرها با آفت‌کش، کودهای ارگانیک نظیر جلبک، کودهای شیمیایی میکرو و یا مواد ابرجاذب پوشش داده شوند تا رطوبت در اطراف بذر حفظ گردیده و بهره‌وری افزایش یابد.مراحل «دارای بود» و «بردارای بود» نیز به ماشین‌آلات خاص خود نیاز دارند که ورود به آن در این مجال نمی‌گنجد.  نکته آن هست که تأمین این خدمات نیازمند تجهیزاتی هست که یا در اختیار نیست، یا خرید و اجارهٔ آن‌ها هزینه‌بر و گران‌قیمت هست.راه‌حل ساده و کاربردی، ایجاد مزیت برای تشکیل شرکت‌های خصوصی خدمات مکانیزاسیون کشاورزی هست؛ شرکت‌هایی که با برخورداری از ابزار و ماشین‌آلات کارآمد، خدمات لازم را در اختیار کشاورزان قرار دهند.برای مزیت‌آفرینی، امکان دارد به این شرکت‌ها، مشروط بر آموزش کارکنان و دریافت گواهی صلاحیت حرفه‌ای، وام‌های بلندمدت از محل صندوق توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی اعطا کرد تا تجهیزات موردنیاز را تهیه کنند.  هم‌زمان، کشاورزان نیز امکان داردند از تسهیلات یک‌ساله برای خرید خدمت بهره‌مند شوند، به‌طوری‌که بازپرداخت وام در پایان فصل، از محل فروش محصول تولیدی صورت گیرد.درعین‌حال، تحقق این فرایند به پشتیبانی مؤثر و مدیریت راهبردی نیاز دارد.  برای این منظور، امکان دارد از ظرفیت بخش خصوصی برای تأسیس «بانک‌های ماشین‌آلات کشاورزی» در هر هستان بهره گرفت.  این مراکز هم ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز را به شرکت‌های خدمات مکانیزاسیون کشاورزی اجاره داده یا به‌صورت اقساطی واگذار می‌کنند، و هم مسئولیت تعمیر و نگهداری اساسی سالیانه و نیز پشتیبانی حین عملیات را نیز بر عهده خواهند دارای بود.بدون وجود چنین مراکز پشتیبان، ارائهٔ خدمات مکانیزاسیون مؤثر و تحقق «خاک‌ورزی هدفمند» تنها در حد آرزو باقی خواهد ماند.کاهش مصرف آب با کوددهیاگر بیان کرده شود که با هستفاده از یک کود نوآورانه امکان دارد مصرف آب را در برنامهٔ متداول آبیاری تا 70 درصد کاهش داد، یا اراضی دیم و آبی را با همین میزان صرفه‌جویی، تا 70 درصد بیشتر آبیاری کرد، و به‌دنبال آن، تولید محصولات کشاورزی به‌صورت طبیعی دست‌کم 30 درصد و حداکثر 50 درصد افزایش یابد، و درعین‌حال هزینه‌های تولید نیز بین 30 تا 50 درصد کاهش پیدا کند، در نگاه اول ممکن هست چنین ادعایی نامعقول یا غیرقابل‌باور به‌نظر برسد؛ اما واقعیت این هست که فناوری نوآورانهٔ مذکور ــ که دارای ثبت اختراع داخلی و خارجی هست ــ یک حقیقت علمی و تجربی محرز هست.ادعای کاهش مصرف آب تا این میزان، هرچندین شبیان کرد‌انگیز به‌نظر برسد، به‌قدری ارزشمند هست که شناخت، تست و انجام تحقیقات ترویجی دربارهٔ آن، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر هست. این قبیل مطالعات، هرچندین در آغاز مستلزم صرف هزینه باگردید، اما پیگیری و ارزیابی آن تا رسیدن به نتایج نهایی، امری به‌طور کامل توجیه‌پذیر هست؛ چراکه اگر اثربخشی ادعاگردیده محقق گردد، بدون تردید تحولی بنیادین در بخش کشاورزی رقم خواهد زد.متأسفانه ما از بسیاری ظرفیت‌ها و امکانات داخلی کشور بی‌خبریم. آیا تأسف‌بار نیست که شرکتی به‌نام «شیمی‌فلز الوند» در قزوین، بیش از 37 سال هست که مادهٔ معدنی ارزشمند «پرلیت» را برای مصارف مختلف ازجمله صنعتی، دارویی و غذایی فرآوری انجام می‌دهد و این ماده ــ که یک ابرجاذب و غنی‌کنندهٔ خاک هست ــ قابلیت مصرف در 18 حوزهٔ زراعی، باغی، جنگلی، مرتعی، دام، طیور و آبزیان را دارد، و درعین‌حال باقیمت ارزان قابل تولید و عرضه هست، به‌طوری‌که اکنون به 22 کشور جهان، ازجمله ایالات متحده، صادر خواهد گردید و در سال‌های 2005 و 2018 نیز به‌عنوان تولیدکنندهٔ برتر جهانی شناخته گردیده هست، اما در داخل کشور، نه به‌درستی شناخته گردیده و نه به‌عنوان پشتوانه‌ای برای افزایش راندمان تولید کشاورزی به‌کار گرفته خواهد گردید؟کمترین اثر هستفاده از پرلیت در اراضی کشاورزی، تبدیل خاک‌های درجه 3 و 4 به خاک‌های درجه یک هست؛ آن هم برای تولید محصول با بالاترین راندمان و با کمترین میزان مصرف آب.بااین‌حال، کود نوآورانه‌ای که موضوع این بحث هست، پرلیت نیست؛ بلکه این کود، بر پایهٔ مادهٔ معدنی «زئولیت» طراحی گردیده هست. مخترع این کود، دانشمند جوان ایرانی در یک شرکت دانش‌بنیان داخلی هست. این شرکت تاکنون بیش از 50 معدن زئولیت را تنها در هستان سمنان شناسایی و نزدیک به 10 معدن را آمادهٔ بهره‌برداری کرده و هم‌اکنون، مواد معدنی حاصل از سه معدن را فرآوری و صادر انجام می‌دهد.زئولیت، ماده‌ای معدنی با ویژگی‌هایی برتر از پرلیت هست. این ماده، ابرجاذب و «آرام‌رهش» هست؛ یعنی آب را در مرحلهٔ آبیاری جذب انجام می‌دهد، از تبخیر سطحی آن جلوگیری می‌نماید و آن را به‌تدریج در اختیار ریشه‌ها قرار می‌دهد. نیز دارای حفره‌های میکرونی بسیار ریز هست که امکان داردد نه‌تنها آب، بلکه مواد مغذی، کودهای عالی و مواد بیولوژیک را جذب و نگهداری کند و متناسب با نیاز گیاه، آن‌ها را آزاد سازد. این ماده محیط مناسبی برای فعالیت و تکثیر میکروارگانیسم‌های مفید خاک نیز فراهم انجام می‌دهد.این کود نوآورانه که با نام تجاری «زئوپتاس» ثبت داخلی و بین‌المللی گردیده و با مشارکت دانشمندان داخلی و خارجی نمونه‌سازی گردیده هست، در بیش از 40 مورد، مزیت‌آفرین هست. این مزایا در هفت دستهٔ اصلی قابل تقسیم‌اند، ازجمله:مقاومت در برابر تنش‌های آبی و کاهش مصرف آب؛اصلاح دائمی بافت خاک؛مکمل‌های کودی؛اصلاح PH خاک و آب؛افزایش کمی و کیفی محصولات؛سم‌زدایی و افزایش ماندگاری؛بهقرار دارای بود و ارتقاء فرآیندهای رگردید محصولات کشاورزی.این محصول، با اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذی‌ربط، نگارش مقالات علمی داخلی و خارجی، و انجام تست‌ها و آزمایش‌های اثربخشی، آمادگی لازم برای معرفی، ترویج و ورود به زنجیرهٔ تولید را دارد.«زئوپتاس» حاوی ترکیب متعادلی از مواد معدنی مفید نظیر سلیس، گوگرد، کلسیم، آهن، روی و سایر عناصر حیاتی هست. نیز، مواد کودی ارگانیک همچون اسیدهای آمینه، اسید هیومیک، فولومیک و میکروبیوم‌های مفید خاک نیز در آن گنجانده گردیده‌اند. در واقع، این محصول، یک کود جامع، مفید و مؤثر هست که مهم‌ترین تأثیر آن، «مدیریت تنش آبی» و افزایش راندمان جذب و تأمین آب محسوب خواهد گردید. اثربخشی آن را امکان دارد تا 70 درصد در کاهش مصرف آب یا افزایش بهره‌وری از منابع آبی، ارزیابی کرد. زئوپتاس دارای اثرات دائمی هست و درصورت مصرف به مقدار مناسب نیاز به تکرار مجدد ندارد.نیز در کنار زئوپتاس، کود آلی-زیستی-معدنی با نام تجاری «زئوبیو» نیز کاربرد دارد که دارای اثرات سه تا پنج ساله هست و پس از این مدت نیز نیاز به تجدید ندارد.مصرف این کودهای نوآورانه امکان داردد اثرات زیر را در تولید محصولات کشاورزی به‌دنبال دارای بوده باگردید:افزایش عملکرد در محصولات دیم، به‌ویژه گندم، و حرکت به‌سوی خودکفایی در بسیاری از محصولات با افزایش کمی و کیفی، و بنابراین، اقتصادی‌تر گردیدن تولید دیم.تنظیم و مدیریت دوره‌های آبیاری، همراه با کاهش مصرف آب، کاهش دفعات آبیاری و مدیریت آب صرفه‌جویی‌گردیده با همکاری بازار آب وزارت نیرو، با امکان فروش بخشی از آب مازاد یا هستفادهٔ بهینهٔ آن برای تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از فرونشست زمین.حذف دوره‌های آیش اراضی، با غنی‌سازی خاک از جنبه‌های گوناگون، ازجمله تأمین مواد ارگانیک، معدنی، میکروارگانیسم‌ها و سایر نیازهای خاک، برای دستیابی به توان رویش مناسب.کاهش مصرف کود و سم، به‌واسطهٔ اثربخشی بلندمدت کود، به‌گونه‌ای‌که هستفادهٔ یک‌ساله، بین 3 تا 5 سال نیاز به کوددهی مجدد را مرتفع سازد؛ امری که هم‌زمان با کاهش هزینه‌ها، افزایش عملکرد محصولات را نیز به‌دنبال خواهد دارای بود.توسعهٔ بازارهای داخلی و خارجی، ارزآوری، اشتغال‌زایی، گسترش کسب‌وکار و سرانجام، اقتصادی‌تر گردیدن تولید محصولات کشاورزی. این کود با هدف کاهش مصرف آب، مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی و مدیریت خشکسالی‌ها تولید و عرضه گردیده هست.عملیات مکانیکی و بیولوژیک در اراضی بیابانیبه‌صورت متداول، کشاورزان در مرحله کاشت، اراضی کشاورزی را با انواع ابزارها و با کیفیت و کمیت‌های متفاوت شخم می‌زنند. این شخم‌زنی اعم هست از ایجاد شیار، برگردان خاک یا ایجاد پشته‌های کوتاه. در روش‌های نوین کاشت مستقیم، صرفاً بذرکاری پس از بردارای بود محصول قبلی و بدون تغییر عمده در سطح، عمق یا بافت خاک صورت دریافت می‌کند که اصطلاحاً خاک‌ورزی نامیده خواهد گردید.اما این دانش لازم هست، به‌ویژه با محوریت موضوع آب، تدوین و ترویج شود. زیرا عملیات خاک‌ورزی حرفه‌ای امکان داردد باعث افزایش نفوذ آب به عمق خاک، کاهش تبخیر، افزایش راندمان مصرف آب، مدیریت روان‌آب و کنترل فرسایش شود. دستاوردهای دیگری نیز دارد که امکان داردد تا 30 درصد بهره‌وری در مصرف آب در فرایند تولید ایجاد کند. این امر نیز به‌گونه‌ای به بهقرار دارای بود کیفیت محصول کمک انجام می‌دهد.در عین حال، به‌صورت ویژه نوع خاصی از خاک‌ورزی نیز در فرایندهای عملیات آبخیزداری تحت عنوان اقدامات مکانیکی صورت دریافت می‌کند. ازجمله ایجاد شیار در پهنه‌های آبخیز در خطوط تراز (پهنه حوضه‌های آبخیز) و عمود بر خط بزرگترین شیب، با فواصل متناسب با توپوگرافی زمین و جنس خاک؛ یا پلکانی نمودن پهنه آبخیز.هدف محوری این اقدامات، حفاظت خاک و آب، فراهم کردن نفوذ آب به لایه‌های زیرین، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و تولید آب هست. این اقدامات عمدتاً در بخش بالا‌دست و میانی حوضه‌ها اجرا خواهد گردید. نیز مدیریت و پخش سیلاب‌ها بر عرصه آبرفت‌های درشت‌دانه که به «آبخوان‌داری» معروف گردیده، از همین دست و شناخته‌گردیده است و جزئی از عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری هست.همانگونه که در یاددارای بود اول آمده، این عملیات امکان داردد تا یکصد میلیارد متر مکعب آب جدید تولید کند.اما در حوضه‌های پائین‌دست آبخیز، به‌ویژه در مناطق بیابانی که میزان بارندگی اندک هست و اراضی شیب بسیار کمی دارند، وضعیت متفاوت هست. نزولات عمدتاً بدون آنکه جاری شوند، پس از مدتی تبخیر می‌شوند. اگر هم در شیارهای کوچک جاری شوند، کمی آن‌طرف‌تر تبخیر می‌شوند.برای این مناطق، راهکاری نوآورانه برای عملیات مکانیکی آبخیزداری پیشنهاد گردیده هست. سازمان فائو نیز دوره‌های آموزشی در این زمینه را برای کارآموزان بخش کشاورزی ایران در چندین مورد ارائه نموده هست که ذکر آن در موضوع حل چالش آب بی‌مناسبت نیست.در این روش، در اراضی بیابانی مسطح و کم‌شیب، با هستفاده از غلطک‌های مناسب، اراضی به‌گونه‌ای کوبیده می‌شوند که به‌صورت پشته‌های فشرده کم‌شیب درآیند. نزولات به سمت شیارهای دو طرف این پشته‌ها هدایت می‌شوند. این شیارها توسط چرخ‌های تراکتور یا ابزار مناسب دیگر ایجاد گردیده و به اندازه کافی آب دریافت می‌کنند.آنگاه هر یک از شیارها (که از دو طرف آب دریافت می‌کنند) به یک عرصه مناسب برای تولید علوفه، کشت درختچه‌های گز و سیاه‌داغ و در مواردی، کاشت گونه‌های درختی مقاوم به خشکی همچون اکالیپتوس تبدیل می‌شوند. نیز امکان داردند برای تولید برنامه‌ریزی گردیده خارشتر، هستبرق یا گونه‌های زراعی چندینساله همچون میس‌کانتوس مورد هستفاده قرار گیرند. کشت میس‌کانتوس برای تولید علوفه یا مواد اولیه سوخت زیستی به‌ویژه در آمریکا مرسوم گردیده هست.لذا این رویکرد امکان داردد در وسعتی به گستره 20 تا 30 میلیون هکتار از اراضی بیابانی که نزولات به‌سرعت تبخیر خواهد گردید، کم‌باران هست و هیچ امید و انتظاری به تولید محصولات کشاورزی ناست، امکان تولیدات مناسب زراعی و باغی را فراهم کند. نیز امکان ترکیب آنها با رویکرد اگروفارستری و به‌ویژه با کاشت درختان بنه و درختچه‌های هستبرق در فواصل مناسب، برای ایجاد رویشگاه‌های صنعتی بنه و هستبرق وجود دارد. این روش به‌گونه‌ای بدون تأمین آب اضافی، تولید محصولات کشاورزی در عرصه بیابانی را ممکن می‌سازد که یک تحول غیرمنتظره و ارزشمند هست.این رویکرد امکان تولید در مناطق بیابانی را فراهم انجام می‌دهد، و نیز به‌گونه‌ای تغییرات زیست‌محیطی در اکوسیستم ایجاد کرده که خود منجر به افزایش نزولات و بارش‌ها خواهد گردید. نظر به انجام اقدامات برای مدیریت و بهره‌برداری کارآمد از نزولات، تزریق تدریجی سفره‌های آب زیرزمینی نیز ممکن و قابل دستیابی خواهد گردید. بنابراین، اکوسیستم‌های اقتصادی جدیدی خلق خواهد گردید.در همین عرصه‌ها، هستفاده از کود نوآورانه‌ای که توان جذب آب و جلوگیری از تبخیر دارد و با آرام‌رهش نمودن همین نزولات اندک، همه انتظارات ما را برای تأمین آب در بیابان و چاره‌جوئی چالش آب فراهم انجام می‌دهد، نیز امکان داردد مورد هستفاده قرار گیرد. این ترکیب به سهم خود و به‌صورت معجزه‌آسا امکان داردد تمدن‌های بیابانی را خلق کند.کاشت محصول در شنزارهای رملیاراضی بیابانی پوشیده از تپه‌های شن روان، قطعاً قابلیت تولید محصول ندارای بوده و در تأمین آب برای کشت و کار نامکان داردند نقش‌آفرینی کنند.یک تجربه موفق در اهواز، در مسیر جاده اهواز به رامشیر (حدود کیلومتر 50) و در دهه 60 انجام گردید که منجر به یک تحول معجزه‌آسا برای تبدیل اراضی رملی به اراضی مرتعی پرمحصول گردید. دامپروران و کشاورزانی که از این مرتع پربرکت هستفاده می‌کردند، آن را به نام «جنگل جهاد» می‌شناختند؛ جنگلی با علوفه‌هایی به ارتفاع یک متر و بیشتر، روییده از یک بستر پیوسته متراکم گیاهی سبزرنگ. جنگل جهاد محصول یک نوآوری قرار دارای بود که متأسفانه بعداً با غفلت و بی‌توجهی، ناقرار دارای بود گردید و به همان تپه‌های رملی (که منشأ گرد و خاک قرار دارای بود) تبدیل گردید.دستاورد مذکور در حقیقت با پوشش‌دهی تپه‌های رملی با مالچ نفتی (که در خوزستان و اهواز فراوان یافت خواهد گردید) و سپس بذرپاشی ارزن وحشی یا پانی کم محقق گردیده قرار دارای بود و منطقه را به رویشگاه تبدیل کرد.ساقه‌های ارزن‌ها رطوبت هوای شرجی را جذب نموده و به قطرات آب برای آبیاری ریشه‌ها، به بستر مالچ‌پاشی گردیده نازل می‌کردند و رویش اعجاب‌آور مذکور ایجاد می‌گردید.اقدام مشابهی در یک ایستگاه تحقیقات کشاورزی در غرب کرخه (در مجاورت روستای خرج) نیز اجرا گردید که با اندک تفاوت، اما با دستاوردهای مهم‌تری همراه قرار دارای بود؛ و آن کاشت اوکالیپتوس در اراضی رملی در غرب کرخه و سپس کاشت هندوانه در زیرآشکوب درختان قرار دارای بود. این فرایند نیز با جذب رطوبت هوا و جذب منابع آبی جمع‌آوری گردیده در زیر رمل‌ها محقق گردیده قرار دارای بود.لذا یک راهکار کارآمد برای چاره‌جویی چالش آب، هستفاده کارآمد از روش‌های جذب رطوبت هوا و هستفاده مناسب و بهینه از رطوبت زیر شنزارها است. همین رویکرد در بیابان‌های آران و بیدگل کاشان، در نقطه‌ای که «چاه عروس» نامیده خواهد گردید، آغازگر احداث نخلستان در وسط تپه‌های رملی گردیده هست. اگرچه عرصه نخلستان نوآورانۀ مذکور فعلاً حدود 20 هکتار هست، اما اگر بیان کرده شود ده‌ها هزار هکتار ظرفیت توسعه دارد، یک نظریه‌پردازی نزدیک به حقیقت هست. نابیان کرده نماند که چاه عروس در وسط بیابان‌های آران و بیدگل کاشان، اکنون به یک منطقه گردشگری بین‌المللی تبدیل گردیده و بازدیدکننده خارجی فراوانی دارد؛ یک تمدن بیابانی در وسط رمل‌ها و شنزارها.کشت طبقاتی زیرزمینیادعا گردیده که خاک اراضی کشاورزی صرفاً قابلیت تولید سطحی ندارد، بلکه تولید عمقی نیز قابل تحقق هست؛ آن‌هم برای محصولات غده‌ای مثل سیب‌زمینی، شلغم، چغندر و امثال آن. در این روش، مثلاً در زمین و در عمق یک متری، غده سیب‌زمینی همراه با کود و خاک مناسب کاشته گردیده و آبیاری خواهد گردید. سپس با بالا آمدن ساقه و پس از خاک‌دهی، مجدداً غده دیگری کاشته خواهد گردید. ساقه جدید و ساقه قدیمی تیمار گردیده و حفظ می‌شوند و غده دیگری کاشته خواهد گردید. تعداد طبقات امکان داردد در تجربه، متناسب با نوع خاک و محصول، از 3 تا 5 طبقه و بیشتر باگردید؛ آن‌هم در این فرآیند که باید با حوصله انجام شود.نوبت به یک ادعای دیگر می‌رسد: پس از اطمینان از زایش و رگردید غده‌ها به وزن مورد نظر، امکان دارد روی بدنه ساقه‌ها، محصولات سیفی همچون گوجه، خیار، کدو، بادمجان، هندوانه و خربزه پیوند زده شود.این ادعا قابل رهستی‌آزمایی و تحقیق و توسعه هست. اما گزارش‌های فراوانی در مورد تولید در اراضی پوشیده از خارشتر و پیوند زدن سیفی‌جات به بدنه آن شنیده گردیده هست. در هر سطحی از حقیقت که باگردید، این گزارش‌ها بیانگر بخش دیگری از ظرفیت اراضی هستند؛ ظرفیتی که نشان می‌دهد چقدر اراضی عرصه‌های مرتعی و بیابانی، بدون هیچ‌گونه توقع برای تأمین آب یا تأمین آب اضافی، توان تولید دارند.جمع‌بندیآنچه بیش از باور به این ظرفیت‌ها اهمیت دارد، بی‌توجهی دست‌اندرکاران به این ظرفیت‌های ارزشمند، فراوان و در اختیار طبیعت و زمین و خاک و آب هست. چالش آب، در حقیقت چالش فقدان مدیریت کارآمد آب در تولید و مصرف بهینه هست، نه در کمقرار دارای بود آب. کمقرار دارای بود واقعی، کمقرار دارای بود همت، آرمان‌خواهی، خلق و به‌کارگیری کارآمد فناوری و عدم ساختارسازی برای ایجاد هم‌افزایی و توانمندسازی کشاورزان و تولیدکنندگان هست که ان‌شاءالله باید چاره‌جویی کارآمد بشود.خاک را دریابیم و به آن احترام بگذاریم. ظرفیت‌های آن را برای حل چالش‌ها بشناسیم؛ به‌ویژه ظرفیت و قابلیت‌های خاک برای چاره‌جویی چالش آب. یا علی بیان کردیم و کار آغاز گردید. نمی‌شود منتظر ناجی باشیم. ناجی واقعی، ذکر یا علی و تکیه دادن دست به زانو و بلند گردیدن و بکارگیری علم و فن‌آوری روزآمد و نوآورانه هست. غفلت در هستفاده کارآمد از این ظرفیت‌ها حتماً به پاسخگویی نیاز دارد؛ آنجا که خداوند در آیۀ 24 سورۀ صافات می‌فرماید: «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ» (آنها را نگه دارید، چون آنها مسئول هستند. حق عبور ندارند). آنها در انجام وظایف و مسئولیت‌های روشن و آشکار، بی‌توجه و غافل قرار دارای بودند. آنها به ایستگاه آخر رسیده‌اند برای پاسخگویی و مجازات.انتهای پیام/