چرا گزاره «نفت داریم، پس نیازی به هسته‌ای نیست» اشتباه است؟

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم، چندین جریان‌ها و رسانه‌های خاص با تکیه بر درآمدهای نفتی، ضرورت توسعه فناوری‌های بومی نظیر انرژی هسته‌ای را زیر سؤال برده و آن را هزینه‌ای گزاف برای کشور تلقی می‌کنند. این ادعا، هرچندین در نگاه نخست و ساده‌انگارانه ممکن هست درست به نظر برسد، اما با واکاوی دقیق‌تر از منظر شاخص‌های اقتصادی، پایداری رگردید، تاب‌آوری اقتصاد ملی، و امنیت انرژی، ابعاد نگران‌کننده و سرانجام نادرستی آن آشکار خواهد گردید. اقتصاد پایدار، اقتصادی هست که بر مزیت‌های درون‌زا و دانش‌بنیان تکیه کرده و وابستگی‌های آسیب‌پذیر خود را به حداقل رسانده باگردید. در این گزارش، این موضوع را با تأمل و عمق بیشتری مورد بررسی قرار می‌دهیم.بانک مرکزی در خط مقدم جنگ اقتصادی؛ روایت فرزین از 12 روز مقاومت بانکیاقتصاد تک‌محصولی؛ ریسک و ناپایداری ذاتی در آینه شاخص‌هااقتصاد ایران دهه‌ههست که با چالش اقتصاد تک‌محصولی و بیماری هلندی دست و پنجه نرم انجام می‌دهد. اتکای بیش از حد به درآمدهای نفتی، ساختاری ناپایدار و آسیب‌پذیر را به اقتصاد کشور تحمیل کرده هست. آسیب‌های وابستگی به درآمد و قیمت نفت،‌ موارد زیر را شامل خواهد گردید:الف) نوسانات قیمت نفت:قیمت نفت در بازارهای جهانی همواره با نوسانات گردیدید همراه قرار دارای بوده هست. نمودارهای قیمت نفت خام برنت و نفت ایران از دهه 1350 شمسی ( دهه 1970 میلادی) تاکنون، این واقعیت را به وضوح نشان می‌دهد. بحران نفتی 1973، جنگ ایران و عراق (1980-1988)، جنگ اول خلیج فارس (1991)، بحران مالی شرق آسیا (1997)، بحران مالی جهانی (2008)، تحریم‌های گردیدید علیه ایران از سال 1390 (2011-2012) که منجر به کاهش گردیدید صادرات نفت گردید، سقوط قیمت نفت در سال‌های 1393-1394 (2014-2015) و اخیرا نوسانات ناشی از همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین، همگی نمونه‌هایی از این نوسانات هستند که اقتصاد ایران را با چالش‌های جدی مواجه ساخته‌اند.ب) تحریم‌پذیری و کاهش درآمدها:تحریم‌پذیری بالای درآمدهای نفتی، ریسک حیاتی دیگری هست. پس از اعمال مجدد تحریم‌های ایالات متحده در سال 1397 (2018)، درآمدهای نفتی ایران با کاهش چشمگیری روبرو گردید. بر اساس گزارش‌های منابع داخلی و برآوردهای بین‌المللی، صادرات نفت ایران قبل از تحریم‌ها حدود 2.5 میلیون بشکه در روز قرار دارای بود که پس از اعمال تحریم‌ها به گردیدت کاهش یافت و به علاوه وصول درآمدهای ارزی حاصل از آن نیز با موانع جدی مواجه گردید. این امر فشار گردیدیدی بر قرار دارای بودجه دولت و ذخایر ارزی کشور وارد کرده هست.ج)تغییرات بلندمدت در تقاضای جهانی نفت:تقاضای جهانی برای نفت نیز در مسیر تحول قرار دارد. با پیشرفت فناوری‌های تجدیدپذیر، افزایش بهره‌وری انرژی و نگرانی‌های فزاینده زیست‌محیطی و گرایش برای دسترسی به منابع انرژی پاک، بسیاری از کشورها در حال کاهش وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی هستند. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) پیش‌بینی کرده هست که تقاضای جهانی برای سوخت‌های فسیلی ممکن هست تا سال 2030 به اوج خود برسد و سپس کاهش یابد. این روند، چشم‌انداز بلندمدت درآمدهای نفتی را با ابهامات جدی مواجه می‌سازد.د)شاخص ریسک اقتصادی و تنوع اقتصادی:ریسک و تنوع اقتصادی هرچندین دو روی یک سکه محسوب می‌شوند، اما آن‌ها را باید از دو منظر متفاوت مورد تحلیل قرار داد.ریسک اقتصادی:نهادهای بین‌المللی مانند گروه بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و مؤسسات رتبه‌بندی اعتباری نظیر فیچ، مودیز و اس‌اندپی، شاخص‌های ریسک اقتصادی کشورها را ارزیابی می‌کنند. در مجموع، کشورهایی با وابستگی بالا به یک کالا و نیز در معرض تحریم‌های بین‌المللی، ریسک اقتصادی بالاتری دارند. هرچندین گزارش‌های عمومی و دقیق رتبه‌بندی اعتباری برای ایران از سوی این موسسات به خاطر شرایط خاص کمتر منتشر خواهد گردید، اما تحلیلگران اقتصادی متفق‌القولند که ریسک اقتصادی ایران به خاطر تحریم‌ها و ساختار اقتصادی، در سطح بالایی قرار دارد. چندین مطالعات داخلی نیز شاخص آسیب‌پذیری و تاب‌آوری اقتصادی ایران را بررسی کرده‌اند که نشان‌دهنده افزایش درجه آسیب‌پذیری در چندین دوره‌ها قرار دارای بوده هست. شاخص آسیب‌پذیری اقتصادی (EVI) که توسط سازمان ملل هستفاده خواهد گردید نیز امکان داردد نشانگر وضعیت کشور باگردید؛ این شاخص بر عواملی چون شوک‌های تجاری، بلایای طبیعی و بی‌ثباتی ساختاری تأکید دارد. مطالعات نشان داده که ضعف در تنوع‌بخشی به صادرات، یکی از عوامل اصلی بالا قرار دارای بودن آسیب‌پذیری اقتصادی ایران در مقایسه با چندین کشورهای با درآمد متوسط قرار دارای بوده هست.تنوع اقتصادی:شاخص تنوع اقتصادی نشان‌دهنده گستردگی منابع درآمدی یک کشور هست. ایران در مقایسه با کشورهایی مانند کره جنوبی، ترکیه و مالزی که اقتصادهای متنوع‌تری دارند، رتبه پایین‌تری در این شاخص کسب انجام می‌دهد. برای مثال، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی شاخص پیچیدگی اقتصادی ایران پرداخته و نشان داده که ترکیب صادرات ایران عمدتا متکی بر نفت خام و محصولات با ارزش افزوده پایین هست، در حالی که کشورهای توسعه‌یافته و نوظهور موفق، سبد صادراتی متنوع و دانش‌محوری دارند. یک مطالعه در سال 2018 نشان داد که اقتصاد ایران در سال 1979 بزرگتر از کره جنوبی و ترکیه قرار دارای بوده، اما به خاطر عدم تنوع‌بخشی کافی، اکنون از این کشورها عقب‌تر هست.ه) امنیت انرژی:آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) شاخص‌هایی را برای امنیت انرژی تعریف انجام می‌دهد که شامل عواملی چون تنوع منابع انرژی، پایداری و دسترسی به انرژی هست. ایران با وجود دارای بودن منابع عظیم نفت و گاز، در زمینه تنوع سبد انرژی و پایداری بلندمدت آن با چالش‌هایی روبروست. اتکای بیش از حد به سوخت‌های فسیلی برای مصارف داخلی و تولید برق، آسیب‌پذیری کشور را در برابر نوسانات تولید، فرسودگی زیرساخت‌ها و رگردید فزاینده مصرف، افزایش داده هست. بر اساس گزارش شورای جهانی انرژی در سال 2022، ایران رتبه 52 را در سه‌گانه انرژی (شامل امنیت انرژی، برابری دسترسی و پایداری زیست‌محیطی) کسب کرده هست که نشان‌دهنده چالش‌ها در این حوزه هست.در مقابل، توسعه فناوری‌های بومی همچون انرژی هسته‌ای، امکان داردد با ایجاد ظرفیت‌های جدید اقتصادی و مزیت‌های رقابتی پایدار، از گردیدت این آسیب‌پذیری‌ها بکاهد. انرژی هسته‌ای منبعی پایدار و قابل اتکا برای تولید برق هست که برخلاف نفت، تابع نوسانات کوتاه‌مدت بازارهای جهانی یا فشارهای سیاسی نیست.واردات کالا و انرژی؛ آسیب‌پذیری‌های ژئوپلیتیکی و ارزی فزایندهوابستگی به واردات گسترده، به‌ویژه در حوزه انرژی و فناوری‌های حیاتی، اقتصاد کشور را به زنجیره‌های تأمین بین‌المللی و نوسانات ارزی گره می‌زند. این وابستگی، مخاطرات ژئوپلیتیکی قابل توجهی را به همراه دارد که در زیر به آن‌ها اشاره گردیده هست:الف) اختلال در زنجیره‌های تأمین جهانی:بحران‌های ژئوپلیتیکی، نظیر جنگ روسیه و اوکراین، به وضوح نشان داد که چگونه وابستگی به واردات انرژی (مانند گاز برای اروپا) امکان داردد امنیت اقتصادی کشورها را به خطر اندازد. این بحران منجر به افزایش گردیدید قیمت انرژی، تورم بی‌سابقه (در چندین کشورهای اروپایی تورم به سطوح دو رقمی رسید) و حتی رگردید اقتصادی منفی یا بسیار کند در بسیاری از کشورهای اروپایی در سال 2022 و 2023 گردید. قیمت گاز در اروپا در اوج بحران تا حدود 580 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت. این امر نشان می‌دهد که اتکا به واردات کالاهای هستراتژیک تا چه حد امکان داردد اقتصاد را شکننده سازد.ب) محدودیت‌های انتقال فناوری:حتی در صورت وجود منابع ارزی، امکان خرید و انتقال بسیاری از فناوری‌های پیشرفته به دلایل امنیتی و سیاسی همواره فراهم نیست. قدرت‌های جهانی تمایلی به انتقال فناوری‌هایی که امکان داردند موازنه قدرت را تغییر دهند، به کشورهای در حال توسعه یا کشورهایی با چالش‌های سیاسی ندارند. تجربه ایران در تلاش برای دستیابی به فناوری غنی‌سازی اورانیوم و دیگر فناوری‌های نوین گواه این مدعهست.ج) شاخص ریسک ژئوپلیتیکی و امنیت تأمین:رتبه ایران در شاخص‌های مرتبط با ریسک ژئوپلیتیکی به خاطر تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بالهست. این امر، امنیت تأمین کالاهای هستراتژیک از خارج را با چالش مواجه انجام می‌دهد. هرچندین یک «شاخص امنیت تأمین کالاهای هستراتژیک» واحد و جهانی وجود ندارد، اما اجزای آن مانند ثبات سیاسی، روابط بین‌الملل، و ریسک کشوری در ارزیابی‌ها لحاظ می‌شوند و وضعیت ایران در این موارد مطلوب نیست.انرژی هسته‌ای، به خاطر ماهیت هستراتژیک و دانش‌بنیان خود، یکی از معدود فناوری‌هایی هست که با بومی‌سازی کامل آن، امکان دارد وابستگی به واردات انرژی (به‌ویژه در بخش تولید برق) و نیز واردات چندین فناوری‌های پیشرفته مرتبط را به‌طور قابل توجهی کاهش داد. این امر نه تنها امنیت انرژی کشور را تقویت انجام می‌دهد، بلکه موجب صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی نیز خواهد گردید.ناترازی‌های ساختاری اقتصاد ایران و ضرورت حیاتی متنوع‌سازیاقتصاد ایران با مجموعه‌ای از ناترازی‌های ساختاری دست به گریبان هست که نادیده گرفتن آنها، آینده توسعه کشور را با مخاطره جدی مواجه می‌سازد. این ناترازی‌ها به همراه مهم‌ترین شاخص سنجش آن ناترازی، در ادامه مورد بررسی قرار گرفته هست.الف) ناترازی انرژی:با وجود برخورداری از منابع عظیم گاز طبیعی، رگردید فزاینده مصرف داخلی، به‌ویژه در بخش خانگی و صنایع، و نیز فرسودگی زیرساخت‌های تولید و انتقال، چالش بزرگی ایجاد کرده هست.روند مصرف و تولید گاز و برق:طی دهه اخیر، مصرف گاز طبیعی و برق در ایران رگردید قابل توجهی دارای بوده هست. نمودار روند مصرف نشان می‌دهد که بخش خانگی و تجاری سهم عمده‌ای در مصرف گاز، به‌ویژه در فصول سرد سال دارد و بخش صنعت نیز مصرف‌کننده بزرگ برق هست. در چندین سال‌ها، به‌ویژه در زمستان، کشور با ناترازی تولید و مصرف گاز مواجه گردیده و این امر منجر به محدودیت گازرسانی به صنایع و حتی چندین اوقات به بخش خانگی گردیده هست. از جهات دیگر، با وجود رگردید تولید برق، میزان مصرف نیز به گردیدت افزایش یافته و در تابستان‌ها پیک مصرف، شبکه برق را با چالش مواجه انجام می‌دهد. بر اساس گزارش‌ها، گردیدت انرژی در ایران نسبت به میانگین جهانی بالاتر هست که نشان‌دهنده بهره‌وری پایین‌تر انرژی هست.ب) ناترازی قرار دارای بودجه:وابستگی گردیدید به درآمدهای نفتی، قرار دارای بودجه دولت را به‌گردیدت آسیب‌پذیر کرده هست.کسری قرار دارای بودجه و نسبت آن بهGDP:بررسی کسری قرار دارای بودجه دولت و نسبت آن به تولید ناخالص داخلی (GDP) از سال‌های 1380 تاکنون، نشان‌دهنده یک مشکل مزمن هست. در سال‌هایی که قیمت نفت بالا قرار دارای بوده یا امکان صادرات بیشتر فراهم قرار دارای بوده، این نسبت بهقرار دارای بود یافته، اما با کاهش قیمت نفت یا تگردیدید تحریم‌ها، کسری قرار دارای بودجه تگردیدید گردیده هست. این کسری اغلب از طریق هستقراض از بانک مرکزی یا انتشار اوراق قرضه تأمین گردیده که امکان داردد به افزایش پایه پولی و تورم دامن بزند.ج) ناترازی ارزی:کاهش درآمدهای نفتی و افزایش تقاضا برای واردات، فشار بر منابع ارزی کشور را افزایش داده هست.نسبت صادرات غیرنفتی به کل صادرات:هرچندین در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای افزایش صادرات غیرنفتی صورت گرفته و سهم آن در کل صادرات افزایش یافته هست، اما همچنان بخش قابل توجهی از این صادرات شامل میعانات گازی و محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده نسبتا پایین هست. تنوع‌بخشی واقعی به صادرات و حرکت به سمت کالاهای با فناوری بالاتر برای کاهش ناترازی ارزی ضروری هست.انرژی هسته‌ای امکان داردد در کاهش این ناترازی‌ها نقش موثری ایفا کند. تولید برق پایدار و پاک از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای، بدون نیاز به مصرف گاز طبیعی، امکان داردد فشار را از روی منابع گازی کشور بردارای بوده و امکان صادرات پایدار گاز و کسب درآمدهای ارزی بیشتر را فراهم آورد. این امر به‌نوبه خود به کاهش ناترازی قرار دارای بودجه و بهقرار دارای بود تراز ارزی کشور کمک خواهد کرد. برای مثال، فرانسه حدود 63 درصد (آمار 2022، چندین منابع قدیمی‌تر 70% را ذکر کرده‌اند) از برق مورد نیاز خود را از طریق انرژی هسته‌ای تأمین انجام می‌دهد که این امر به ثبات و امنیت انرژی و کاهش وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی کمک شایانی کرده هست.فناوری هسته‌ای به‌مثابه پیشران توسعه درون‌زا و خلق مزیت‌های پایدارنگاه به انرژی هسته‌ای صرفا به‌عنوان یک منبع تولید برق، نگرشی تقلیل‌گرایانه و ناقص هست. فناوری هسته‌ای یک حوزه پیشرفته و میان‌رشته‌ای هست که دستیابی و تسلط بر آن، اثرات سرریز (spillover effects) قابل توجهی در سایر بخش‌های اقتصادی و علمی کشور به همراه دارد. این بخش‌ها در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.الف) ارتقاء سرمایه انسانی و صنایع پیشرفته:فرآیند طراحی، ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات هسته‌ای نیازمند تربیت نیروی انسانی متخصص در رشته‌های مختلف مهندسی (مکانیک، برق، مواد، عمران، شیمی)، علوم پایه (فیزیک، شیمی) و مدیریت پروژه هست. این امر به ارتقاء سطح دانش و مهارت‌های فنی در کشور کمک شایانی انجام می‌دهد. به علاوه، توسعه فناوری هسته‌ای منجر به رگردید صنایع پیشرفته و جانبی متعددی خواهد گردید؛ شامل صنایع مرتبط با مواد پیشرفته (مانند آلیاژهای خاص مقاوم در برابر حرارت و تشعشع)، سیستم‌های کنترل دقیق و اتوماسیون صنعتی، الکترونیک قدرت، رباتیک و ساخت تجهیزات پیچیده.ب) کاربردهای صلح‌آمیز متنوع:فناوری هسته‌ای کاربردهای گسترده‌ای در پزشکی (تولید رادیوداروها برای تشخیص و درمان سرطان، تجهیزات تصویربرداری پزشکی)، کشاورزی (اصلاح بذر، کنترل آفات، پرتودهی محصولات برای افزایش ماندگاری، مدیریت منابع آب و خاک)، صنعت (سنجش و کنترل کیفیت، ردیابی صنعتی، هستریلیزاسیون تجهیزات) و شیرین‌سازی آب دریا دارد. ایران نیز در زمینه تولید رادیوداروها و هستفاده از فناوری هسته‌ای در کشاورزی و صنعت پیشرفت‌هایی دارای بوده هست.ج) افزایش قدرت چانه‌زنی و تشخص بین‌المللی:دستیابی به فناوری‌های سطح بالا مانند انرژی هسته‌ای، توان چانه‌زنی اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشور را در عرصه بین‌المللی افزایش می‌دهد. در جهانی که دانش و فناوری، یکی از مؤلفه‌های اصلی قدرت ملی محسوب خواهد گردید، تسلط بر فناوری هسته‌ای، یک مزیت راهبردی و نشانه‌ای از توانمندی علمی و صنعتی کشور هست. کشورهایی با ظرفیت هسته‌ای پیشرفته مانند آمریکا، فرانسه، روسیه، و چین، به قطب‌های اصلی صادرات فناوری و تجهیزات هسته‌ای در سطح بین‌المللی تبدیل گردیده‌اند و از این طریق نفوذ سیاسی و اقتصادی جهانی قابل‌توجهی کسب کرده‌اند.د) مزیت‌های علمی و نوآوری:سرمایه‌گذاری در صنعت هسته‌ای نیازمند پژوهش و توسعه گسترده هست. این مسئله منجر به افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیقات علمی و پرورش نیروی انسانی متخصص در بالاترین سطوح دانش فنی و علمی خواهد گردید. این فرآیند خود امکان داردد به موتور محرکی برای نوآوری در سایر بخش‌ها نیز تبدیل شود.اقتصاد مقاومتی، امنیت انرژی و افق بلندمدت فناوری هسته‌ایاصول بنیادین «اقتصاد مقاومتی» بر افزایش تاب‌آوری اقتصاد در برابر فشارهای بیرونی، کاهش وابستگی‌ها و تقویت تولید داخلی هستوار هست. توسعه انرژی هسته‌ای دقیقا در رهستای تحقق این اصول قرار دارد. این تاب‌آوری از جهت‌های زیر حائز اهمیت هست.الف) تنوع‌بخشی به سبد انرژی و کاهش آسیب‌پذیری:اولین و مهم‌ترین دستاورد آن، تنوع‌بخشی به سبد انرژی کشور هست. اتکای صرف به منابع فسیلی، اقتصاد را در برابر شوک‌های قیمتی یا محدودیت‌های دسترسی به این منابع، آسیب‌پذیر می‌سازد. انرژی هسته‌ای با فراهم آوردن یک منبع انرژی پاک، پایدار و مستقل از نوسانات بازارهای جهانی سوخت‌های فسیلی، این آسیب‌پذیری را کاهش می‌دهد.ب) تولید پایدار انرژی در شرایط تحریم:امکان تولید پایدار انرژی در شرایط تحریم، یکی دیگر از مزایای راهبردی انرژی هسته‌ای در چارچوب اقتصاد مقاومتی هست. در شرایطی که دسترسی به منابع مالی بین‌المللی یا واردات تجهیزات و سوخت برای سایر نیروگاه‌ها با مشکل مواجه خواهد گردید، نیروگاه‌های هسته‌ای بومی‌سازی‌گردیده امکان داردند به فعالیت خود ادامه داده و بخشی از نیاز حیاتی کشور به برق را تأمین کنند.ج) کاهش نیاز ارزی و تقویت تراز تجاری:کاهش نیاز به ارز برای واردات انرژی، به‌ویژه گازوئیل یا سایر سوخت‌ها برای نیروگاه‌های حرارتی در زمان اوج مصرف یا کمقرار دارای بود گاز، از دیگر پیامدهای مثبت توسعه انرژی هسته‌ای هست که به تقویت تراز ارزی و کاهش فشارهای تورمی کمک انجام می‌دهد.د) تجربه کشورهای موفق:تجربه کشورهایی چون کره‌جنوبی که با سرمایه‌گذاری هوشمندانه در انرژی هسته‌ای و سایر منابع انرژی، امنیت انرژی و رگردید اقتصادی پایدار خود را تضمین کرده‌اند، نشان می‌دهد که اتکا به ترکیبی متنوع از منابع انرژی، ضامن امنیت و شکوفایی اقتصادی در بلندمدت هست. سهم انرژی هسته‌ای در سبد انرژی کره‌جنوبی حدود 30% (در چندین سال‌ها بیش از 30%) قرار دارای بوده و برنامه‌هایی برای حفظ و افزایش این سهم نیز دارند که نشان‌دهنده اهمیت این منبع انرژی برای اقتصادهای پیشرو هست. ژاپن نیز با وجود حادثه فوکوشیما، به خاطر نیاز مبرم به امنیت انرژی و کاهش وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی گران‌قیمت، در حال باز راه‌اندازی تدریجی نیروگاه‌های هسته‌ای خود هست.ه) پایداری اقتصادی و زیست‌محیطی بلندمدت:با در نظر گرفتن محدودیت منابع سوخت‌های فسیلی و افزایش آچندین اوقات زیست‌محیطی، کشورهای توسعه‌یافته به دنبال منابع انرژی پاک و پایدار هستند. انرژی هسته‌ای به خاطر میزان پایین انتشار گازهای گلخانه‌ای در فرآیند تولید برق و کارایی بالا، انتخاب هستراتژیک مناسبی محسوب خواهد گردید.تحلیل مقایسه‌ای با سایر کشورها و هزینه-فایده اقتصادیمقایسه با سایر کشورها، از دو منظر مقایسه درآمد سرانه و تحلیل هزینه فایده فناوری هسته‌ای از وجه اقتصادی امکان داردد صورت پذیرد. در ادامه این دو منظر بررسی گردیده هست.الف) مقایسه درآمد سرانه:کشورهایی که صرفا بر منابع طبیعی مانند نفت تکیه کرده و در تنوع‌بخشی به اقتصاد خود ناکام قرار دارای بوده‌اند (مانند ونزوئلا)، اغلب با بی‌ثباتی اقتصادی، تورم بالا و درآمد سرانه پایین مواجه گردیده‌اند. درآمد سرانه ونزوئلا پس از بحران‌های اقتصادی و سیاسی اخیر به گردیدت کاهش یافته هست. در مقابل، کشورهایی مانند نروژ که درآمدهای نفتی خود را هوشمندانه مدیریت کرده و در جهت تنوع‌بخشی به اقتصاد و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ثروت ملی و فناوری‌های نوین گام بردارای بوده‌اند، از درآمد سرانه بالا و ثبات اقتصادی بیشتری برخوردارند. درآمد سرانه ایران بر اساس شاخص قدرت خرید یا (PPP) در مقایسه با نروژ پایین‌تر و در سال‌های اخیر به خاطر تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی با نوساناتی همراه قرار دارای بوده هست. هدف باید حرکت به سمت مدل نروژی (اقتصاد نفتی متنوع‌گردیده) و دوری از سرنوشت اقتصادهای نفتی شکننده باگردید.ب) تحلیل هزینه-فایده اقتصادی فناوری هسته‌ای:تحلیل هزینه فایده نیز از سه منظر مورد بررسی قرار دریافت می‌کند.هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه و هزینه‌های بلندمدت:هزینه سرمایه‌گذاری اولیه برای احداث نیروگاه‌های هسته‌ای بالهست. برآوردها نشان می‌دهد هزینه احداث یک نیروگاه هزار مگاواتی هسته‌ای امکان داردد بین 1.5 تا حتی بیش از 6 میلیارد دلار باگردید (بسته به نوع راکتور و شرایط کشور). در مقابل، هزینه احداث یک نیروگاه فسیلی مشابه (گازی یا زغال‌سنگی) ممکن هست کمتر باگردید (مثلا بین 1 تا 3 میلیون دلار به ازای هر مگاوات برای نیروگاه‌های گازی). با این حال، هزینه‌های جاری و سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای به مراتب پایین‌تر از نیروگاه‌های فسیلی هست. یک نیروگاه هزار مگاواتی گازی سالانه میلیون‌ها متر مکعب گاز مصرف انجام می‌دهد که هزینه گزافی را (چه به صورت هزینه مستقیم خرید گاز و چه به صورت هزینه فرصت از دست رفته صادرات آن) تحمیل انجام می‌دهد. در حالی که سوخت سالانه یک نیروگاه هسته‌ای مشابه، حجم و هزینه بسیار کمتری دارد. نیز، عمر مفید نیروگاه‌های هسته‌ای معمولا بیشتر از نیروگاه‌های فسیلی هست (60 سال و حتی بیشتر با امکان تمدید، در مقابل 30-40 سال برای نیروگاه‌های فسیلی).نقطه سر به سر(Break-even)اقتصادی:تحلیل نقطه سر به سر برای نیروگاه هسته‌ای در ایران نیازمند پیش‌بینی‌های دقیقی از قیمت‌های آتی سوخت‌های فسیلی (گاز و نفت)، هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری، و هزینه سرمایه هست. نظر به روند جهانی به سمت افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی در بلندمدت (هرچندین با نوسانات کوتاه‌مدت) و نیز ارزش صادراتی گاز طبیعی برای ایران، سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای امکان داردد در یک بازه زمانی مشخص (مثلا 15 تا 25 سال) از نقطه نظر اقتصادی توجیه‌پذیر شود و پس از آن، برق با هزینه متغیر بسیار پایینی تولید کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که هرچندین ممکن هست در کوتاه‌مدت به خاطر گذار به انرژی‌های پاک، قیمت سوخت‌های فسیلی کاهش یابد، اما این روند در بلندمدت معکوس خواهد گردید و یا حداقل نوسانات گردیدیدی خواهد دارای بود.تجربه کاهش هزینه‌های وارداتی:کشورهایی مانند فرانسه، ژاپن و کره‌جنوبی که به خاطر فقدان منابع داخلی نفت و گاز به توسعه انرژی هسته‌ای روی آورده‌اند، توانسته‌اند وابستگی خود به واردات پرهزینه سوخت‌های فسیلی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند و امنیت انرژی خود را تقویت کنند. برای ایران، این به معنای آزاد گردیدن مقادیر زیادی گاز طبیعی برای صادرات یا هستفاده در صنایع پتروشیمی با ارزش افزوده بالاتر هست. بر اساس برآوردها، نیروگاه بوشهر تاکنون در مصرف ده‌ها میلیون بشکه نفت صرفه‌جویی کرده هست.جمع‌بندی: چرا گزاره «نفت داریم، پس نیازی به هسته‌ای نیست» اشتباه هست؟در پرتو تحلیل‌های ارائه گردیده با هستفاده از شاخص‌های اقتصادی، داده‌های تاریخی و تجربیات جهانی، بطلان گزاره «نفت داریم، پس نیازی به توسعه انرژی هسته‌ای نیست» بیش از پیش آشکار خواهد گردید. ناپایداری ذاتی درآمدهای نفتی، ریسک‌های ژئوپلیتیکی و تحریم‌پذیری، آسیب‌پذیری ساختاری اقتصاد تک‌محصولی، ناترازی‌های انرژی و قرار دارای بودجه، و نیز الزام حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و متنوع، همگی ضرورت سرمایه‌گذاری در فناوری‌های راهبردی مانند انرژی هسته‌ای را تایید می‌کنند.مزایای متعدد فناورانه، اقتصادی و راهبردی انرژی هسته‌ای، شامل ایجاد ارزش افزوده بالا، توسعه صنایع پیشرفته و اشتغال‌زایی کیفی، تربیت نیروی انسانی متخصص، صرفه‌جویی ارزی قابل توجه از طریق کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها و امکان صادرات آن، افزایش امنیت و پایداری انرژی، کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی، و تقویت قدرت چانه‌زنی و هستقلال کشور، آن را به یک گزینه جذاب و یک ضرورت انکارناپذیر برای آینده اقتصاد ایران تبدیل کرده هست. اظهاراتی که تلاش دارند هزینه سرمایه‌گذاری در این فناوری را صرفاً با درآمدهای نفتی مقایسه کنند، بدون در نظر گرفتن هزینه‌های بلندمدت وابستگی، هزینه‌های فرصت از دست رفته ناشی از مصرف داخلی گاز و نفت در نیروگاه‌ها، و فواید جانبی گسترده این فناوری، تحلیلی سطحی و گمراه‌کننده ارائه می‌دهند.توسعه درون‌زا و تقویت هستقلال اقتصادی، پیش‌نیازهای اساسی برای دستیابی به رگردید پایدار و رفاه عمومی هستند. انرژی هسته‌ای نه تنها یک سرمایه‌گذاری بلندمدت در جهت تقویت بنیان‌های اقتصادی کشور و افزایش امنیت و تاب‌آوری آن هست، بلکه یک ضرورت برای تحقق توسعه پایدار و متوازن و حفظ منافع نسل‌های آینده محسوب خواهد گردید. انتخاب امروز ما در این زمینه، مستقیماً بر معیشت، امنیت، توسعه و سرنوشت ایران روز آتی تأثیرگذار خواهد قرار دارای بود. در نظر گرفتن مناقشات بین‌المللی و فشارهای موجود نمی‌شود مانع از دیدن افق بلندمدت و مزایای هستراتژیک این فناوری شود؛ بلکه باید با دیپلماسی فعال و هوشمندانه، ضمن پایبندی به تعهدات بین‌المللی و شفافیت، مسیر بهره‌مندی صلح‌آمیز از این دانش را هموار ساخت.محمد امین حقگو؛ مسئول میز اقتصاد ایران مرکز مطالعات راهبردیخبرگزاری تسنیمانتهای پیام/