«نجات آب» ـ ۸ | «دروازه‌بانی آب» برای نفوذ سیلاب‌ها و رواناب‌های سطحی، با اقدامات بیولوژیک

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــدر بسیاری از مناطق کشاورزی کشور، رواناب سطحی پس از بارش و آبیاری، منجر به فرسایش گردیدید خاک، انتقال مواد مغذی، نیتروژن و فسفر به آب‌های سطحی و از بین بردن ساختار خاک خواهد گردید. این فرآیند به‌ویژه در مناطق کم‌بارش و شیب‌دار، تهدیدی بزرگ برای تولید پایدار و حفظ منابع آب هست. در مقابل،اقدامات بیولوژیکشامل مالچ‌گذاری، کشت پوششی، کشت ترکیبی و نوارهای گیاهی حفاظتی، نرمشی طبیعی برای کنترل رواناب و بهقرار دارای بود شرایط خاک فراهم می‌آورد. این روش‌ها به جای ساخت سازه‌های مهندسی سنگین، با هستفاده از گیاه، پوشش خاک و مدیریت کشاورزی، نفوذ آب در خاک را افزایش و دفن مواد مغذی را کنترل می‌کنند. بر خلاف روش‌های شیمیایی یا مکانیکی که گاه غیرقابل تطبیق یا پرهزینه‌اند، تکنیک‌های بیولوژیک قابلیت گهگاه اجرا در کشاورزی کوچک تا متوسط دارند و با هزینه کم، تأثیراتی مستمر بر بهقرار دارای بود ساختار خاک، کاهش فرسایش و افزایش بهره‌وری آب ایجاد می‌کنند. این رویکرد که همزمان علمی و بومی هست، امکان داردد ستون تحولی در نظام مدیریت آب کشور باگردید.در همین زمینه بیشتر بخوانید«نجات آب» _ 2 | ضرورت اجرای مالیات بر «مصرف مازاد» آب نسبت به الگو«نجات آب» _ 3 | ضرورت جدی گرفتن سیهست «نظام تعرفه‌گذاری هوشمند آب کشاورزی»«نجات آب» _ 4 | افزایش بهره‌وری آب تا 95درصد با آبیاری زیرسطحی توسط لوله‌های تراوا«نجات آب» _ 5 | جمع‌آوری آب باران در مزارع با «میکرودام‌های خاکی»«نجات آب» ـ 6 | کاهش 30درصدی مصرف آب با توسعه سیستم‌های آبیاری خودکار با هوش مصنوعی«نجات آب» ـ 7 | آبخوان‌داری و آبخیزداری فعال در کوهپایه‌ها، نقطه عطف مدیریت آبمعرفی و اصول کلیروش‌های بیولوژیک برای کنترل رواناب بر چندین پایه هستوارند: 1)مالچ‌گذاری خاک؛ هستفاده از کاه، پوشش گیاهی خشک یا شن با خاصیت متخلخل که تبخیر را کاهش داده و نفوذ آب افزایش می‌یابد؛ 2)کشت پوششی؛ گیاهان کوتاه یا لگوم‌ها مانند شبدر یا سوئیچ‌گراس که پوشش سطح خاک را ایجاد می‌کنند؛ 3)نوارهای گیاهی حفاظتی(filter strips) یا کانال‌های سبز که جریان آب ناشی از زمین آزاد را کند ساخته و رسوبات و مواد مغذی را به دام می‌اندازند؛ 4)کشت ترکیبی یاintercroppingکه با افزایش پوشش زنده، اثر تغذیه‌ای و نگهداری خاک را بیشتر انجام می‌دهد. همه این روش‌ها بر پایه حفظ پوشش خاک، تثبیت ساختار مواد آلی، افزایش ظرفیت نگهداری آب و کاهش سرعت جریان سطحی طراحی گردیده‌اند. مطالعات متاآنالیز در هند نشان داده مالچ‌گذاری و intercropping به‌ترتیب 3–15٪ و 5–18٪ رواناب سطحی و فرسایش را کاهش داده‌اند. در بسیاری از کشورها مانند آمریکا، هستفاده از vegetative filter strips  بر اساس قوانین محیط‌زیستی اجباری گردیده و اثربخشی آن در کاهش نیتروژن و فسفر و رسوب اثبات گردیده هست.ضرورت‌ها، ظرفیت‌ها و مشکلات حل‌شوندهبحران آبی و کیفیت خاک در مزارع ایران ناشی از بردارای بود نامناسب، هستفاده بی‌رویه کود شیمیایی و ناپایداری الگوی کشت هست. رواناب سطحی علاوه بر ضایعات خاک، مواد مغذی مانند نیتروژن و فسفر را به منابع آبی منتقل انجام می‌دهد و باعث آلودگی و اتلاف محصول‌پذیر خاک خواهد گردید. اقدامات بیولوژیک ظرفیت دارد تا: نفوذ آب در خاک را افزایش دهد، فرسایش و رسوب را کاهش دهد، مواد مغذی را حفظ کند، تنوع زیستی محلی را ارتقاء دهد، هزینه‌های مصرف آب و کود را کاهش دهد و هستفاده پایدار منابع را تضمین کند. این روش‌ها برخلاف سازه‌های پرهزینه و پیچیده، قابل بومی‌سازی، مقیاس‌پذیر و هم‌خوان با محیط محلی هستند. مشکلات ناشی از هدررفت منابع، کاهش کیفیت آب، فرسایش، تراکم خاک و درآمد ناپایدار کشاورزان با این رویکرد قابل کاهش هست.فرآیند کلی انجاماجرای این رویکرد از انتخاب گونه‌های پوششی مناسب آغاز خواهد گردید (مانند شبدر، کاه‌مالچ، سوئیچ‌گراس). زمین به‌گونه‌ای آماده خواهد گردید که شیار شخم حداقلی یا بدون شخم باگردید. مالچ نازک به‌صورت یکنواخت روی سطح پخش خواهد گردید تا تبخیر سطحی کاهش یابد. نوارهای حفاظتی گیاهی در خطوط تراز یا پایین شیب کشت می‌شوند تا رواناب را هدایت و کند کنند. در صورت نیاز، کشت پوششی بین خطوط اصلی اجرا خواهد گردید تا پوشش خاک همواره حفظ شود. پس از بارندگی، عملکرد کاهش رواناب اندازه‌گیری و ثبت خواهد گردید. نگهداری شامل بردارای بود یا تجدید مالچ، پاکسازی نوارها و تغذیه خاک بلافاصله پس از بردارای بود محصول هست. کشاورزان باید آموزش‌دیده باشند تا زمان شخم، انتخاب گونه و نگهداری مناسب را رعایت کنند.انواع کاربردهااین روش در کاربردهای متنوعی کاربرد دارد: (الف) خاک‌های شیب‌دار کشاورزی برای کنترل رواناب و فرسایش؛ (ب) مزارع فصلی خشک برای حفظ رطوبت خاک؛ (ج) مناطق با خاک سبک و حساس به شست‌وشوی مواد مغذی؛ (د) سیستم‌های کشاورزی اکولوژیک و ارگانیک؛ (هـ) مناطق شهری-کشاورزی مانند باغات حاشیه‌ای برای جلوگیری از ورود آلاینده‌ها به آب‌های سطحی؛ (و) مزارعی که با فرهنگ هستفاده از کود شیمیایی مواجه‌اند و پوشش گیاهی امکان داردد مواد مغذی را بازگرداند.مزایا نسبت به روش سنتیروش‌های سنتی مثل کانال‌سازی، بستر بتنی یا سازه‌های خاکی، هزینه بالا و اثر محیطی دارند. در مقابل، اقدامات بیولوژیک مزایای مهمی دارند: کاهش رواناب و فرسایش، هزینه کم اجرای اولیه، قابلیت پوشش چندینمنظوره (تغذیه خاک، تنوع زیستی)، کاهش نیترات و فسفر در رواناب، قابلیت تطبیق با کشاورزی کوچک و مشارکت کشاورز، و اثر پایداری بلندمدت بر ساختار خاک و بهره‌وری آب.چالش‌ها و محدودیت‌هامهم‌ترین چالش‌ها شامل نیاز به آموزش بهره‌برداران، پذیرش و تغییر الگوی کشت، پایداری پوشش گیاهی در شرایط خشکسالی، مراقبت و نگهداری ساختارهای زنده، امکان مصرف زمین برای پوشش به‌جای محصول، ارتقای مالی و زمان‌بر قرار دارای بودن اثرات هست. چندین خاک‌ها مانند بسیار رسوبی یا سنگلاخی ممکن هست کارایی پایین‌تری دارای بوده باشند. موفقیت این روش نیازمند حمایت مستمر تحقیقاتی، مشارکت دولت و تشریک مساعی کشاورزان هست.هستانداردها و دستورالعمل بین‌المللیسازمان‌هایی مانندFAO،USDA‎ NRCSوEPAایالات متحده دستورالعمل‌هایی برای vegetative filter strips، bioretention و conservation tillage منتشر کرده‌اند. دستورالعمل‌های FAO پوشش‌گذاری، no-till، شخم حداقلی، کشت پوششی، و هستفاده از نوار حفاظتی برای حفظ خاک را توصیه می‌کنند.پیشرفت‌های نویننوآوری‌های اخیر شامل افزودن biochar به media در bioretention برای جذب نیتروژن و باکتری‌ها، اصلاح رسانه خاکی برای افزایش فیلتراسیون، و ترکیب با میکروبیوم خاک برای افزایش جذب نیترات هست. نیز بررسی مواردی مانند superhydrophobic sand mulch و پوشش‌های نانو برای کاهش تبخیر مطرح گردیده‌اند. مدل‌های تلفیقی پیشرفته در بهینه‌سازی طراحی بیولوژیک نیز در حال گسترش‌اند.آینده‌شناسی و توصیه‌هابرای ایران توصیه خواهد گردید طرح‌های پایلوت در مناطق شیب‌دار و کم‌آب کشور با پوشش گیاهی مناسب و مالچ محلی، همراه با آموزش کشاورزان و ساخت شبکه آزمایشی در همکاری با نهادهای پژوهشی و ترویجی، اجرا شود. تدوین دستورالعمل بومی، ساخت مکانیزم حمایتی مالی و اعتباری کوچک، و بومی‌سازی گونه‌های پوششی ضروری هست. در بلندمدت، این اقدامات امکان داردند تبدیل به جزء جدایی‌ناپذیر نظام کشاورزی پایدار شوند.جمع‌بندیاجرای روش‌های بیولوژیک برای جلوگیری از رواناب سطحی نمایانگر راهکاری طبیعی، پایدار و مؤثر در مواجهه با بحران آب و فرسایش خاک هست. این اقدامات اگرچه ساده به نظر می‌رسند، اما تأثیر عمیقی بر نفوذ آب، ساختار خاک، کیفیت محیط‌ زیست و قیمت مصرف‌کننده دارند. با اجرای پوشش گیاهی، مالچ‌گذاری، نوارهای فیلتر و تغییر الگوی کشت، امکان داردیم آبیاری پایدار، کاهش آلاینده‌ها و حفاظت محیطی را تحکیم کنیم. اگرچه محدودیت‌هایی وجود دارد، ولی با آموزش مناسب، سیهست‌های حمایتی و مشارکت کشاورزان، این روش امکان داردد ستون تحولی در کشاورزی ایران باگردید و راه را برای بهره‌وری و پایداری منابع آب هموار سازد.انتهای پیام/