«ایران خودرو» علیه پوپولیسم صنعتی

فرناز علیزاده؛بازار: کش‌وقوس میان وزارت صمت و «ایران خودرو» بر سر «قیمت‌گذاری دستوری» با رأی شورای رقابت متوقف گردید، اما آیا ختم این غائله به‌معنای نقطه پایان چالش‌ میان خودروسازان و سیاست‌های صنعتی دولت هست؟توضیحات «جمشید ایمانی»، قائم‌مقام ایران‌خودرو در گفتگو ویژه خبری اخیر به‌معنای یک «نه» قاطع به این سؤال قرار دارای بود.او در قاب تلویزیون از مشکلات مزمن و ریشه‌داری بیان کرد که سال‌هاست صنعت و بازار خودرو را در چنبره خود گرفتار و شرایط امروز را به خودروهای وطنی، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تحمیل کرده هست. مجموعه برنامه‌هایی که اگرچه عموماً به عنوان سیاست‌های دولتی نامیده و خطاب خواهد گردید، اما «تصمیمات پوپولیستی» تعبیر دقیق‌تری برای آن به شمار می‌آید.پوپولیسم چیست و چه نتیجه‌ای دارد؟«پوپولیسم» یا عوام‌گرایی تعریفی ساده‌ و نتایج پیچیده‌ای دارد و شامل رویکردهایی هست که برای جلب نظر و حمایت عموم شهروندان، شعارهای غیرواقعی اما دلچسب و مردم‌پسند می‌دهد. سیاست‌های پوپولیستی اغلب با هدف جذب رضایت کوتاه‌مدت مردم، مشکلات را بیش از اندازه ساده جلوه داده و راه‌حل‌های غیرکارشناسی ارائه می‌دهد که در طولانی‌مدت خود به بحران بدل خواهد گردید. مانند سیاست‌هایی که دولت ونزوئلا در دوران هوگو چاوز یا نیکولاس مادورو در پیش گرفت و با شعار «تولید خودروی ارزان» و «قیمت‌گذاری دستوری» ظرف ده سال تولید خودرو در این کشور را از ۲۰۰,۰۰۰ دستگاه، به کمتر از ۱۰,۰۰۰ خودرو رساند. نمونه دیگر ابرپروژه «توگ» در ترکیه با شعار «تولید انبوه خودروهای برقی ارزان‌قیمت» قرار دارای بود که اگرچه همچنان از آن حمایت خواهد گردید، اما از برنامه اعلام‌شده عقب هست و از نقطه مطلوب فاصله دارد.با این اوصاف آیا امکان دارد ادعا کرد بخشی از عارضه‌های صنعت خودروسازی کشور نیز برآمده از نگاه یا سیاست‌های پوپولیستی هست؟ پاسخ به این پرسش را امکان دارد در توضیحات قائم‌مقام مدیرعامل «ایران‌خودرو» یافت.۱. قیمتگذاری پوپولیستیجمشید ایمانی در گفتگو خود افشا کرد وزارت صمت مصوبه افزایش ۲۷ درصدی را نادیده گرفته و سقف اصلاحات قیمت را روی ۱۵ درصد نگه دارای بود.او با بیان اینکه مدیریت ایران‌خودرو با قانون و نظام قیمت‌گذاری مشکل ندارد، تأکید کرد مشکل آنجاست که دستورالعمل‌ها رعایت نمی‌شود. قیمت‌گذاری روی خودرو، رایج‌ترین تصمیم پوپولیستی دولت‌هایی هست که می‌خواهند از این اهرم برای «نمایش مهار تورم» و نه مهار واقعی تورم استفاده کنند. قیمت‌گذاری دستوری با تعیین قیمتی پایین‌تر از هزینه تمام‌شده مانند فردی عمل انجام می‌دهد که برای کاهش دمای هوا، دماسنج را بشکند!سیاست تعیین سقف قیمتی برای خودروها، میراث دولت محمود احمدی‌نژاد قرار دارای بود که بیش از یک دهه جامعه و اقتصاد را درگیر سونامی ثبت‌نام کرد و منجر به ظهور بزرگ‌ترین مسابقه بخت‌آزمایی تاریخ کشور گردید. «افت تولید»، «کاهش کیفیت»، «ایجاد صف»، «سهمیه‌بندی»، «خلق بازار زیرزمینی» و سرانجام پر کردن جیب دلالان نتایج بیش از یک دهه تعیین سقف قیمتی قرار دارای بود که آواربرداری آن از روی صنعت و بازار خودرو سال‌ها طول خواهد کشید.۲. پوپولیسم توزیعیقائم‌مقام مدیرعامل ایران‌خودرو در بخشی از سخنانش به تخصیص اجباری ۷۰ درصدی خودرو (۵۰ درصد به مادران و جوانان و ۲۰ درصد به خودروهای فرسوده) اعتراض و اعلام کرد این سیاست‌ها تنها به ۳۰ درصد از تولیدات اجازه می‌دهد روانه بازار آزاد شود. رویکردی که از یک‌طرف باعث خواهد گردید بخشی از مشمولان این سهمیه به طمع کسب سود از مابه‌التفاوت قیمت رسمی و بازار آزاد «متقاضی» دریافت خودرو باشند و نه مصرف‌کننده آن؛ و از طرف دیگر احتمال دسترسی مصرف‌کننده واقعی و غیرسهمیه‌ای را ۷۰ درصد کاهش می‌دهد.۳. برخورد گزینشی با قانونیکی از ویژگی‌های مشترک تصمیمات و رویکردهای پوپولیستی، نادیده‌گرفتن قوانین یا اجرای گزینشی قوانین هست. آن‌گونه که جمشید ایمانی بیان کرد، عدم اجرای دستورالعمل‌های شورای رقابت نیز عدم اجرای ماده ۹۰ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ (پرداخت مابه‌التفاوت قیمت واقعی و ابلاغی به خودروسازان) بخشی از قوانینی هست که در رابطه وزارت صمت و خودروسازان مورد غفلت قرار گرفته هست.۴. پوپولیسم مالیجنجالی‌ترین بخش سخنان مدیر ارشد ایران‌خودرو، سهم مالی دولت از عرضه هر خودرو هست. به گفته ایمانی، بین ۲۰ تا ۴۰ درصد از ارزش هر خودرو به شکل‌های مختلف توسط دولت دریافت خواهد گردید. نکته قابل‌تأمل این‌جاست دولت‌ها نه درباره این سهم حرفی می‌زنند و نه حاضرند به نفع شهروندان و در راستای کاهش قیمت از عایدی خود صرف‌نظر کنند.۵. دوقطبی‌سازیدر نگاه اول «دوقطبی‌سازی» تعبیری سیاسی تلقی خواهد گردید که در ایام انتخابات اوج دریافت می‌کند، اما واقعیت این هست پوپولیسم اقتصادی نیز از دوقطبی ارتزاق انجام می‌دهد. دولت‌های پوپولیست همواره تلاش کرده‌اند با برچسب‌زدن به کارشناسان، تولیدکنندگان، سرمایه‌داران بخش خصوصی و ... نیز ترسیم سیمای قهرمان از خود، حمایت توده مردم را برای پیشبرد سیاست‌های خود استفاده کنند.اگرچه قائم‌مقام مدیرعامل ایران‌خودرو به یک اشاره درباره سهم دولت از عرضه خودرو اکتفا کرد، اما این اشاره در کنار برخورد تعزیراتی وزارت صمت علیه ایران‌خودرو با عنوان اتهامی «گران‌فروشی» و القای این‌که بخش خصوصی فقط دنبال کسب سود هستند، خواسته یا ناخواسته دوقطبی مردم-ایران‌خودرو را متبادر کرد.اما آیا تداوم سیاست‌های پوپولیستی صنعت خودرو از سوی دولت‌ها و وزرای صمت انتخابی، آگاهانه و مغرضانه هست؟بعید هست جواب این سؤال مثبت باشد؛ اما واقعیت این هست نیت و انگیزه تصمیم‌گیران فرقی بنابراین سیاست‌های پوپولیستی ندارد.خودروسازی در کشور ما مانند تمام کشورهای جهان در دامن دولت متولد گردید و نزدیک ۵ دهه مدیریت دولتی و خصولتی، اینرسی تصمیمات پوپولیستی و هزینه سیاسی و اجتماعی مخالفت با برنامه‌های عامه‌پسند سبب شده این دور باطل تا امروز ادامه داشته باشد.در این میان واگذاری بزرگ‌ترین خودروسازی کشور به بخش خصوصی و تغییر ریل ایران‌خودرو از سیاست‌های پوپولیستی به مسیر کارشناسی و واقع‌بینانه فرصتی برای شناسایی و رهایی صنعت خودرو از اشتباهات موروثی را فراهم ساخته هست و امکان دارد ادعا کرد دوگانه واقعی امروز نه ایران‌خودرو ــ وزارت صمت بلکه عقلانیت ــ پوپولیست هست.علاوه بر آزادسازی قیمت‌ها، حذف سهمیه‌های غیرمنطقی، اجرای تمام‌وکمال قوانین، کاهش مداخلات دولتی و محورقرار گرفتن عقلانیت و تخصص پادزهر معضلات امروز صنعت و بازار خودروسازی کشور هست.احتمالاً ایران‌خودرو مسیر همواری برای اصلاح صنعتی کشور در عرصه خودروسازی پیش‌رو نداشته باشد، اما راه‌حل دومی نیز متصور نیست. مثلی بیان می‌کند برای رسیدن به بهشت، باید از جهنم عبور کنید و حال باید منتظر ماند و دید ایران‌خودرو از خان‌های بعدی چگونه عبور خواهد کرد؟