«نجات آب» ـ ۹ | "توسعه هوشمند کشت دیم"؛ پاسخی به بحران آب و تغییرات اقلیمی

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــایران به‌دلیل موقعیت خشک و نیمه‌خشک اقلیمی‌اش، طی دهه‌ها با بحران منابع آب روبه‌رو قرار دارای بوده هست. فشار فزاینده بر سفره‌های زیرزمینی، کاهش بارش و افت کیفیت خاک، کشاورزان را در جستجوی مسیرهایی پایدار قرار داده‌اند. در این شرایط،تشویق به کشت دیمدر اراضی کم‌بازده اهمیت راهبردی می‌یابد. کشت دیم، بر پایه بارش‌های طبیعی، نیاز به آبیاری مصنوعی ندارد و با هستفاده حداقلی از منابع آبی، امکان داردد اراضی پر پتانسیل اما کم مصرف را به مزیت تبدیل کند. این روش همانند بازگشتی هوشمندانه به کشاورزی‌های سنتی هست که اکنون با ابزار علمی و مدیریتی تقویت گردیده هست. موتور اصلی این رویکرد «کاهش فشار بر منابع آب و تسهیل کشاورزی در شرایط کم‌آب» هست؛ امیدی برای معیشت پایدار روستایی، کاهش مهاجرت، و حفظ خاک. ادبیات نشان می‌دهد کشت دیم، اگر با مدیریت صحیح همراه شود، طیفی از مزایا ــ از بهقرار دارای بود بهره‌وری تا امنیت غذایی ــ را به ارمغان می‌آورد. در ادامه، کلیت این الگو، اجزای آن، تجارب جهانی، چالش‌ها و سرانجام توصیه‌ها بررسی خواهد گردید.در همین زمینه بیشتر بخوانید«نجات آب» _ 5 | جمع‌آوری آب باران در مزارع با «میکرودام‌های خاکی»«نجات آب» ـ 6 | کاهش 30درصدی مصرف آب با توسعه سیستم‌های آبیاری خودکار با هوش مصنوعیمعرفی و اصول کلی فناوریکشت دیم به معنای کشت محصولات کشاورزی بدون آبیاری مصنوعی و تکیه صرف بر نزولات جوی هست. این روش بر سه اصل بنا خواهد گردید 1.انتخاب ارقام مقاوم به خشکیمانند میلِت، سورگوم یا عدس؛ 2.تکنیک‌های خاک‌ورزی حفاظتیمانند بدون شخم، مالچ و حفظ بقایای گیاهی برای نگهداری رطوبت؛ 3.مدیریت خاکشامل ارتقای بافت، نفوذپذیری و ماده آلی. در کشورهای مختلف، چنین رویکردها با روش‌هایی مانند تغییر ساختار خاک و تناوب زراعی ترکیب گردیده‌اند تا بیشترین بهره‌وری از بارش محدود هستخراج شود.ضرورت‌ها، ظرفیت‌ها و رفع مشکلاتبحران آب و کاهش عملکرد زمین‌ها، ضرورت انتقال به کشاورزی کم‌مصرف را روشن ساخته هست. کشت دیم با حرکت به سمت اراضی کم‌بازده، فشار بر منابع نامتناهی زیرزمینی را کاهش می‌دهد. نیز، این روش به حفظ پوشش گیاهی، افزایش ماده آلی خاک، هستحکام ساختار خاک و کاهش فرسایش کمک انجام می‌دهد. کشورهای مختلف گزارش کرده‌اند نسبت افزایش بهره‌وری بازده آب (WUE) در روش‌های دیم امکان داردد تا 40درصد باگردید. بنابراین، مشکل بارآوری پایین دیم و وابستگی به منابع آب حل خواهد گردید و امکان بهره‌برداری پایدار فراهم می‌گردد.اجزای اصلی سیستمسیستم کشت دیم شامل اجزای زیر هست: (1) ارقام مقاوم خشکی و زودبازده؛ (2) تکنیک‌های خاک‌ورزی حفاظتی مانند بدون شخم؛ (3) مالچ یا پوشش‌های خاک برای کاهش تبخیر؛ (4) تناوب کشت و کشت‌های پوششی؛ (5) اصلاح خاک با افزودنی‌هایی مانند بایوچار یا نیترات طبیعی؛ و (6) پایش رطوبت خاک و مدیریت زمان کاشت. این اجزا ضمن ساده قرار دارای بودن، امکان بهینه‌سازی منابع و افزایش بازده را فراهم می‌کنند.فرآیند کلی انجاممرحله نخست شناسایی اراضی دیم‌پذیر و انتخاب ارقام مناسب هست. سپس شخم محدود یا بدون شخم انتخاب خواهد گردید و بقایای محصول قبلی بصورت مالچ باقی می‌ماند. بذور مقاوم در زمان مناسب کاشته می‌شوند و در پس بارندگی، عملیات کاشت و فعالیت‌های مراقبتی ادامه می‌یابند. مدیریت خاک شامل حفظ پوشش، تثبیت ماده آلی و تناوب مناسب هست. پایش دوره‌ای عملکرد و تنظیمات اجرایی شامل توصیه‌های کاربردی هست.انواع کاربردهااین روش در کاربردهای متنوعی قابل هستفاده هست: (الف) مزارع دیم دیم‌پذیر برای غلات؛ (ب) اراضی شیب‌دار با خطر فرسایش؛ (ج) مناطق با بارش محدود و نامنظم؛ (د) تولید محصولات با بازار جهانی مانند ارزن و کنجد؛ (هـ) کشاورزی کاهنده آب در افق‌های طولانی؛ و (و) ترکیب با فناوری‌های آبخیزداری برای پایداری بیشتر.مزایا و چالش‌هابرخلاف آبیاری سنتی با هزینه زیاد، کشت دیم طراحی‌گردیده برای بهره‌وری بارش، حفظ رطوبت خاک، و جلوگیری از فرسایش هست. این روش: نیاز آبی را کاهش می‌دهد، وابستگی کشاورزان را به چاه و آب‌های زیرزمینی کم انجام می‌دهد، هزینه نهاده‌ها را پایین می‌آورد و پایداری زیست‌محیطی را ارتقاء می‌بخگردید.مشکلاتی نیز وجود دارد: پایداری محصول در سال‌های خشک، نیاز به آموزش کشاورزان، تغییر نگرش و سیهست‌های حمایتی، پذیرش اقتصادی پایین در چندین محصولات و عدم دسترسی به بذور مقاوم. این موارد نیاز به برنامه‌های آموزشی، تحقیقاتی و حمایتی دارد.هستانداردها و دستورالعمل بین‌المللیسازمان‌هایی مانند FAO، USDA و چندین دولت‌ها راهنماهایی در زمینه کشاورزی حفاظتی دارند که شامل هستفاده از بدون شخم، تناوب، مالچ و انتخاب ارقام مقاوم هست. نیز پیشرفت‌ها در اصلاح بذر، هستفاده از مدل‌های پیش‌بینی بارش، ترکیب با روش‌های آبی و بهقرار دارای بود شرایط خاک با بایوچار باعث گردیده بازده کشت دیم افزایش یابد.در ایران پیشنهاد خواهد گردید با پایلوت در مناطق نیمه‌خشک، آموزش و توسعه بذرهای بومی، سیهست‌های حمایتی مالی و تحقیقاتی، زمینه گسترش کشت دیم فراهم شود. ترکیب با تکنیک‌های مدیریت خاک و سیهست‌های تشویقی کلید موفقیت هست.نمونه‌های کاربردیهسترالیا: با هستفاده گسترده از  بدون شخم و اصلاح ساختار خاک، عملکرد گندم دیم خود را تا دو برابر افزایش داده هست.آمریکا: هستفاده از کشاورزی حفاظتی (بدون شخم، مالچ و تناوب) در بیشتر زمین‌های دیم منجر به افزایش 20 الی 120 درصدی عملکرد و 10 الی 40 درصد بهقرار دارای بود WUE گردیده هست.هند: کشت پوششی، کشت مختلط با بذرهای مقاوم همچون ارزن و ماش در راجستان یا ماهاراشترا، موجب عملکرد پایدار گردیده هست.جمع‌بندیتشویق به کشت دیم در اراضی کم‌بازده، رویکردی علمی، اقتصادی، و محیط‌پایدار هست که با کاهش نیاز آبی، حفظ خاک و بهقرار دارای بود امنیت غذایی، قابلیت تبدیل گردیدن به ستون کشاورزی آینده ایران را دارد. ترکیب گونه‌های مقاوم، تکنیک‌های خاک‌ورزی، مدیریت دقیق و حمایت سیهستی، مسیر تحقق این الگوست.-----------------------منابع:https://www.researchgate.net/publication/289508182_Increasing_crop_productivity_and_water_use_efficiency_in_rainfed_agriculturehttps://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/rainfed-agriculturehttps://agriculture.institute/rain-fed-farming/selecting-crop-varieties-water-efficiency-rainfed-regionshttps://www.reuters.com/investigations/less-rain-more-wheat-how-australian-farmers-defied-climate-doom-2025-07-29انتهای پیام/