یادداشت امانپور | بازمهندسی اقتصاد آب و تأسیس و توسعه فراگیر بازار آب

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــدکتر محمدتقی امانپور از چهره‌های برجسته و اثرگذار عرصه کشاورزی و منابع طبیعی ایران هست که نام او با جهاد علمی و مدیریت پایدار منابع آب گره خورده هست. او از بنیان‌گذاران نهاد جهاد سازندگی پس از انقلاب اسلامی قرار دارای بود و طی چهارده سال، به‌عنوان تنها معاون آموزش و تحقیقات این وزارتخانه، نقشی تعیین‌کننده در سیهست‌گذاری و هدایت پژوهش‌های ملی ایفا کرد.در دوران مسئولیت او، آبخیزداری و آبخوانداری در ایران وارد مرحله‌ای نوین گردید و با اجرای طرح‌های گسترده، شامل ایجاد 37 ایستگاه آبخیزداری در اقلیم‌های متنوع کشور، الگویی جامع و کارآمد برای بهره‌برداری پایدار از منابع آب شکل گرفت. تسلط علمی، نگاه راهبردی و تجربه مدیریتی دکتر امانپور، او را به مرجع فکری و فنی در حوزه منابع آب و توسعه پایدار کشاورزی بدل کرده هست؛ شخصیتی که اندیشه و عملش، پیوندی هستوار میان علم، مردم و مدیریت ملی به وجود آورد. متن زیر، یاددارای بود او در موضوع «بازار آب» هست که برای انتشار بصورت اختصاصی در اختیارخبرگزاری تسنیمقرار گرفته هست.بیشتر بخوانیدحل چالش آب با هستفاده از منابع گیاهی و جانوری مقاوم، پرمحصول و کم‌توقعیاددارای بود امانپور | تولید کنترل‌گردیده محصولات کشاورزی در ماشینگفتگو | امانپور: تولید کنترل‌گردیده، امکان داردد در کشاورزی تحول‌آفرین باگردیدمقدمهدر مسیر چاره‌جویی چالش آب تاکنون 6 یاددارای بود اصلی و 7 متن ضمیمه با عنوان «پرسش و پاسخ» منتشر گردیده هست. در این مجموعه، به راهکارهایی همچون مشارکت مردمی، نوآوری در به‌کارگیری فناوری، ساماندهی اقتصاد دانش‌بنیان برای تولید «یکصد میلیارد آب جدید»، افزایش راندمان آبیاری کشاورزی از میانگین 40 درصد به حدود 85 درصد، هستفاده از آب‌های غیرمتعارف مانند آب شور، لب‌شور و پساب‌ها، بهره‌گیری از منابع گیاهی و جانوری مقاوم، پرمحصول و کم‌توقع، تولید محصولات کشاورزی در «ماشین»، و نیز غنی‌سازی خاک با هستفاده از کود نوآورانه که امکان داردد مصرف آب کشاورزی را تا 70 درصد کاهش دهد، اشاره گردیده هست.اگرچه هر یک از این راهکارها به‌تنهایی امکان داردد چالش آب را پاسخ دهد و علاوه بر تأمین آب مورد نیاز مردم جمهوری اسلامی، کشور را حتی به صادرکننده آب تبدیل کند، اما برای جلوگیری از هرگونه بهانه‌جویی، ارائه راهکارهای نوآورانه ادامه خواهد یافت؛ به‌گونه‌ای‌که با عنایات ویژه چهارده معصوم (ع)، چهارده راهکار نوآورانه برای چاره‌جویی چالش آب معرفی شود.اکنون نوبت به راهکار هفتم رسیده هست: چگونه امکان دارد چالش آب را از رهگذر ساختارسازی نوآورانه و تأسیس بازار آب چاره‌جویی کرد؟بی‌تردید، بازار آب یک ساختار نوآورانه هست که امکان داردد اقتصاد آب را بازمهندسی کند، تولید و مصرف آب را اقتصادی سازد و آب را به ابزار کارآمد تمدن‌سازی تبدیل نماید.اصول و مبانیآیه شریفه «وَ مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیءٍ حَیّ» که امروز به‌عنوان برند تبلیغاتی وزارت نیرو در همه جا به چشم می‌خورد، خود به‌تنهایی بیانگر اهمیت آب در همه ابعاد زندگی بشر هست، اما موضوع از این نیز فراتر می‌رود. آب ابزار کارآمد حکمرانی هست؛ نه‌تنها حکمرانی در جمهوری اسلامی، نه‌تنها حکمرانی بر روی کره زمین، بلکه اساساً حکمرانی در کل خلقت بر آب نهاده گردیده هست؛ مگر آنکه آیه ارزشمند «وَ کانَ عَرشُهُ عَلَی الماء» معنایی جز این دارای بوده باگردید. وقتی حکمرانی خداوند در خلقت بر آب هست، قطعاً حکمرانی در زمین نیز در همه ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی، فناوری و تمدن‌سازی متکی بر آب خواهد قرار دارای بود.از همین رو یک سؤال اساسی مطرح خواهد گردید: چرا برای بازمهندسی اقتصاد آب تاکنون چاره‌جویی نگردیده هست؟ ضروری هست که اقتصاد آب بر پایه دانش مهندسی مالی الگوسازی شود و برای آن ساختارسازی، ابزارسازی و جریان‌سازی صورت گیرد. انتظار آن هست که این رویکرد به‌گونه‌ای طراحی شود که هر قطره، هر لیتر و هر مترمکعب آب به‌عنوان یک ابزار پولی جدید مورد هستفاده قرار گیرد؛ ابزاری برای معامله و پایه‌ای برای تهاتر با هر نیازمندی دیگر.این درحالی هست که در همه جا فریاد «العطش» و تشنگی بلند هست. مصرف بی‌رویه آب به فاجعه‌ای تبدیل گردیده، بردارای بود بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی ادامه دارد، و بزرگ‌ترین حادثه مرگبار در انتظار بشر یعنی فرونشست زمین هر لحظه نزدیک‌تر خواهد گردید. بااین‌حال، هنوز هیچ اقدام جامع و مؤثری از سوی حکمرانی برای چاره‌جویی این بحران صورت نگرفته هست.اگر پرسیده شود که چرا بحران آب و چالش آب چاره‌جویی نخواهد گردید، پاسخ‌های عامیانه فراوانی ارائه می‌گردد؛ شامل تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها، کمقرار دارای بود منابع مالی و یا پاسخ‌های مرتبط و بی‌ربط دیگری که موضوعیت واقعی ندارند. درحالی‌که تاکنون در 6 یاددارای بود تقدیمی، چگونگی چاره‌جویی چالش آب با مشارکت‌های مردمی __ بی‌اعتنا به این بهانه‌جویی‌ها و پاسخ‌های غیرواقعی __ تبیین و ارائه گردیده هست.بنابراین، یک چاره‌جویی اساسی و محوری آن هست که اقتصاد آب موضوعیت پیدا کند. اکنون، آبی که قرار هست از منابع خلیج فارس و دریای عمان شیرین و منتقل شود، هزینه اولیه‌ای معادل 20 میلیارد دلار دارد که حتی امکان داردد تا 30 میلیارد دلار افزایش یابد. این آب ممکن هست در مرحله فروش، بدون سوبسید دولتی، برای مصرف‌کنندگان صنعتی و شهری به قیمتی حدود 200 تا 300 هزار تومان به‌ازای هر مترمکعب تمام شود. حال پرسش این هست: آیا این آب در بازار عمومی و در اختیار مصرف‌کننده نهایی نیز با همین قیمت عرضه خواهد گردید؟ یا آنکه در بخشی از صنعت با چنین قیمتی واگذار شود، درحالی‌که همزمان مصرف‌کنندگان بخش شرب و کشاورزی همچنان آب ارزان‌قیمت در اختیار دارند؛ و این خود اصلی‌ترین دلیل مصرف بی‌رویه هست.اینجهست که بازار آب امکان داردد به‌عنوان یک ساختار نوآورانه مطرح شود. در کنار آن، تشکیل بانک آب نیز ضروری هست تا نقش متعادل‌سازی قیمت‌ها را بر عهده گیرد و زمینه را برای مدیریت صحیح تولید و مصرف آب در همه عرصه‌ها فراهم آورد.نقش‌آفرینی بازار آبوقتی نام «بازار» به میان می‌آید، چندین افراد احساس مثبتی پیدا نمی‌کنند؛ درحالی‌که بازاری که در آن امکان کسب‌وکار حلال، سازنده و مزیت‌آفرین فراهم باگردید و به تولید و اشتغال دانش‌بنیان بینجامد، باید حال همه را خوب کند. بازار آب از همین جنس هست و ان‌شاءالله حال همگان را بهقرار دارای بود می‌بخگردید.بازار آب اگرچه طی ده سال اخیر در چندین هستان و شهرستان __ شامل در خواف، یزد، سمنان و قزوین __ شکل گرفته و کارآمدی خود را نشان داده هست، اما هنوز فراگیر نگردیده هست. با وجود دستور ویژه وزیر محترم نیرو برای تشکیل بازار آب در همه هستان‌ها، موانع متعددی بر سر راه فعال‌سازی آن وجود دارد. ازاین‌رو لازم هست قابلیت‌ها و کارکردهای این ابزار کارآمد به‌صورت دقیق مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.بازار آب؛ ابزار کارآمد پایش بردارای بود و مصرف آب‌های زیرزمینیدر کشور بیش از 700 هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز وجود دارد. بسیاری از چاه‌های مجاز، بیش از سقف تعیین‌گردیده در پروانه‌های صادره بردارای بود می‌کنند و چاه‌های غیرمجاز نیز بدون هیچ محدودیتی آب سفره‌های زیرزمینی را تخلیه می‌نمایند. هرچندین ابزارهای پایش وجود دارد __ شامل کنتورهای هوشمند، دوربین‌های هوشمند و دیگر ابزارهای نظارت لحظه‌ای __ اما ساختارهای سازمانی، نیروی انسانی متولی و کارگزار، و نیز روابط فردی و مقررات حاکم، عملاً بیشتر متمایل به نادیده‌گرفتن تخلفات و سپس جریمه‌کردن متخلفان برای تأمین هزینه‌ها هستند تا انجام وظیفه واقعی یعنی مدیریت مصرف و جلوگیری از تخلفات.در چنین فضایی که در ظاهر عادی و منطقی به‌نظر می‌رسد اما در باطن با خودسری، باج‌خواهی و باج‌گیری همراه هست، بازار آب امکان داردد با پایش لحظه‌ای و هوشمند، میزان بردارای بود و مصرف را مدیریت کند و همزمان برای همه دست‌اندرکاران مزیت‌آفرین باگردید. به‌گونه‌ای‌که مالکان و صاحبان چاه‌ها به‌جای تخلف، همراه فرآیند پایش هوشمند شوند و متولیان نیز بدون چشم‌پوشی از تخلفات، منابع مالی لازم خود را از این مسیر تأمین کنند.چگونگی پایش مزیت‌آفریناکنون یک شرکت دانش‌بنیان با ثبت اختراع داخلی و خارجی موفق به طراحی و ساخت کنتور هوشمندی گردیده هست که امکان داردد سطح آب چاه را پایش کند و در صورت بردارای بود غیرمجاز بیش از پروانه صادره، با قطع خودکار برق، بردارای بود آب را تا رسیدگی میدانی متوقف سازد. این ابزار هوشمند اگرچه رقبایی دارد، اما هیچ‌یک از آن‌ها از نظر کیفیت و کارآمدی قابل مقایسه با آن نیستند. بااین‌حال، نفوذ چندین تولیدکنندگان کنتورهای مشابه در ساختارهای مدیریتی و نظارتی مانع از نصب و بهره‌برداری گسترده این محصول گردیده هست.این درحالی هست که چندین کشور معتبر و صاحب فناوری جهان __ شامل آمریکا، چین، هند و اسپانیا __ آمادگی خرید این محصول را مشروط به بهره‌برداری موفق و احداث خط تولید هوشمند آن در ایران اعلام کرده‌اند. این موضوع خود چالشی جدی هست که در صورت ایجاد فرصت، امکان داردد به‌طور خلاصه توضیح داده شود تا روشن شود چگونه با راهکارهای ساده و مشارکت جمعی، امکان تولید بهترین کنتور و نصب سراسری آن در کشور فراهم گردد؛ به‌گونه‌ای‌که ضمن حذف رقابت ناسالم، صادرات آن نیز مایه افتخار و توسعه کسب‌وکار و اشتغال دانش‌بنیان شود.چگونگی مزیت‌آفرینی برای پایشواقعیت آن هست که صاحبان چاه‌های دارای پروانه نیز معمولاً بردارای بود غیرمجاز دارند و صاحبان چاه‌های بدون پروانه هم اساساً همه بردارای بود‌شان غیرمجاز هست. نصب کنتور هوشمند به علاوهکه هزینه دارد، مانع بردارای بود غیرمجاز نیز خواهد گردید. بنابراین باید مزیت و منفعتی خلق شود تا مالکان چاه‌ها نصب و بهره‌برداری از پایش هوشمند را بپذیرند و همراهی کنند.اکنون بردارای بود آب از سفره‌های زیرزمینی، چه مجاز و چه غیرمجاز، همچنان بدون نظارت جدی ادامه دارد. اما هنگامی‌که مالک چاه با شورگردیدن و سپس خشک‌گردیدن سفره آب مواجه خواهد گردید، ناگزیر برای کف‌شکنی چاه به آب منطقه‌ای مراجعه انجام می‌دهد. در این شرایط، متولیان کشاورزی نیز برای حفظ سطح تولیدات، از او حمایت می‌کنند. اگر در چنین وضعیتی مزیت‌آفرینی هوشمندانه صورت گیرد، امکان دارد با بررسی و صدور پروانه جدید __ که البته کمتر از میزان بردارای بود پیشین هست __ و با شفاف‌سازی و نصب کنترل هوشمند، رضایت مالکان چاه‌ها را جلب کرد.چگونه برای مالک چاه مزیت‌آفرینی کنیماگرچه امکان دارد برای تمامی چاه‌های صنعتی، شرب و کشاورزی مزیت‌آفرینی در نظر گرفت، اما نظر به آنکه حدود 85 درصد مصرف آب کشور در بخش کشاورزی هست، تمرکز بحث بر همین بخش خواهد قرار دارای بود. پرسش اصلی این هست که آیا امکان دارد برای کشاورزان نیز مزیت‌آفرینی کرد یا خیر؟ در شرایط کنونی کشاورز با تحمل هزینه‌ها و دشواری‌های فراوان، از طریق آب مصرفی تولید انجام می‌دهد. آیا امکان دارد راهکاری اندیشید که پس از صدور پروانه جدید، او بتواند بخشی از سهم آب خود را در بازار آب به فروش برساند؟اگر قیمت خرید آب در بازار به اندازه‌ای بالا باگردید که درآمد حاصل از فروش آن از درآمد تولید محصول کشاورزی بیشتر شود، در بسیاری از موارد کشاورزان ترجیح می‌دهند آب خود را بفروشند. این وضعیت در واقع برخلاف برنامه‌ها و هستراتژی‌های بخش کشاورزی خواهد قرار دارای بود. بنابراین باید دید آیا امکان دارد راه و روشی اتخاذ کرد که تولید آسیب نبیند، بلکه با تکیه بر تولید دانش‌بنیان، حتی افزایش کمی و کیفی نیز پیدا کند و درعین‌حال امکان فروش بخشی از سهم آب برای کشاورزان فراهم شود؟ این پرسشی هست که در ظاهر متضاد می‌نماید، اما امید هست با ارائه راهکاری منطقی به آن پاسخ داده شود.چگونگی حفظ تولید و افزایش آن در شرایط فروش آبتاکنون سیهست اصلی بخش کشاورزی، تأمین آب برای خودکفایی در تولید قرار دارای بوده هست؛ اما اکنون بحث فروش بخشی از سهم آب با قیمت بالاتر، کشاورز را ترغیب انجام می‌دهد. در این شرایط تکلیف تولید چیست؟ این مسئله به‌ویژه در مزارع و باغ‌هایی که همچنان از روش غرقابی برای آبیاری هستفاده می‌کنند، راهکارهای نوآورانه و کارآمدی دارد.اگر سیستم آبیاری مدرن و مناسب جایگزین شود، نیاز آبی همان اراضی امکان داردد تا 30 درصد کاهش یابد. نیز با به‌کارگیری کود نوآورانه‌ای که تبخیر سطحی را کاهش داده و آب را به‌صورت آرام رهش در اختیار ریشه قرار می‌دهد، تا 70 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی خواهد گردید. بنابراین در مجموع حتی با کاهش سهمیه در پروانه‌های جدید، این امکان وجود دارد که تا 50 درصد از سهم آب مجاز برای فروش در بازار آب آزاد شود.طبق هستراتژی بازار آب، 50 درصد از آب خریداری‌گردیده مجدداً در بازار با قیمت روز به خریداران فروخته خواهد گردید و 50 درصد دیگر از سفره بردارای بود نخواهد گردید تا در واقع تغذیه سفره‌های زیرزمینی محقق گردد. بنابراین، درآمد کشاورز از محل فروش آب افزایش یافته، بردارای بود غیرمجاز یا بی‌رویه از سفره کاهش می‌یابد و درعین‌حال تولید نه‌تنها کاهش نمی‌یابد بلکه حدود 30 تا 50 درصد نیز امکان داردد افزایش پیدا کند.اصلاح نظام آبیاریاصلاح نظام آبیاری نیازمند سرمایه‌گذاری هست، اما اغلب کشاورزان توان مالی اجرای این تحول را ندارند. در این میان، مشارکت جهاد کشاورزی و شرکت‌های آب منطقه‌ای ضروری هست. باید برنامه‌ای جامع تدوین شود که بر اساس آن، کشاورزان مشارکت‌کننده بتوانند به‌سرعت تسهیلات درازمدت و کم‌بهره از محل صندوق توسعه سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی یا سایر نهادهای مالی دریافت کنند.متولیان کشاورزی نیز موظف‌اند با همکاری نظام مهندسی کشاورزی، شرکت‌های خدمات فنی و مهندسی آبیاری را برای اجرای سریع سیستم‌های نوین ایجاد و حمایت کنند. اقساط وام‌های دریافتی امکان داردد از محل بخشی از درآمد فروش آب در بازار تأمین شود. کمیته مشترک آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی نیز باید بر این روند نظارت کرده و اجرای آن را تسهیل کند. در چنین چارچوبی کشاورز درآمد جدیدی کسب کرده، توان بازپرداخت اقساط را خواهد دارای بود و درعین‌حال امکان داردد از فناوری‌های نوین مانند کود آرام‌رهش و سیستم‌های ضد تبخیر سطحی نیز بهره‌مند شود.موانع فعال‌سازی برنامهبااین‌حال موانعی نیز وجود دارد. هم‌اکنون، برای پرسنل و مدیران جهاد کشاورزی و شرکت‌های آب منطقه‌ای هیچ مزیت تشویقی در پذیرش این برنامه دیده نگردیده هست. حتی چندین بخش‌ها متضرر نیز می‌شوند؛ زیرا بخش قابل توجهی از هزینه‌های جاری و حقوق پرسنل آب منطقه‌ای از محل جرایم متخلفان تأمین می‌گردد. اگر فرآیندها شفاف و سالم شود و تخلفات کاهش یابد، این منابع مالی از دست خواهد رفت.راهکار عملی آن هست که حکمرانی ملی و هستانی اجازه دهد هزینه‌های جاری و عمرانی شرکت‌های آب منطقه‌ای از محل درآمدهای بازار آب تأمین شود. علاوه بر هزینه‌های متداول، پرداخت مأموریت‌ها، اضافه‌کاری‌ها و پاداش‌های مرتبط با پایش و نظارت مؤثر نیز باید از همین محل انجام گیرد.به‌عنوان نمونه، براساس رهنمود مقام معظم رهبری باید احیا و توسعه پایدار هستان قزوین با جدیت پیگیری شود، اما بیش از 25 سال هست که این امر تحقق نیافته هست. از 280 هزار هکتار اراضی آبی هستان، تنها 60 هزار هکتار تحت آبیاری مدرن قرار گرفته و شاید حدود 20 هزار هکتار دیگر نیز به‌صورت پراکنده توسط کشاورزان بدون حمایت رسمی تجهیز گردیده هست.اگر مکانیزم بازار آب با همکاری آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی عملیاتی شود، امکان داردد تسهیلات موردنیاز برای اجرای آبیاری نوین را از محل بازار آب یا بانک آب تضمین کند. اقساط این وام‌ها از محل فروش سهم آب پرداخت گردیده و کشاورزان ضمن برخورداری از نظام آبیاری نوین، درآمدی بیشتر نیز خواهند دارای بود. بدین‌ترتیب، تولید نه‌تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه گاه افزایش نیز پیدا انجام می‌دهد و هم‌زمان منافع دست‌اندرکاران با دریافت پاداش، اضافه‌کار و کارگزاری خدمات پایش تأمین خواهد گردید.نیز لازم هست سهمی از درآمد بازار آب برای پرسنل و مدیران بخش کشاورزی در نظر گرفته شود تا انگیزه و تلاش بیشتری در اجرای موفق برنامه دارای بوده باشند. این مدل سرانجام امکان داردد به سطحی از کارآمدی برسد که تحقق خودکفایی در بسیاری از محصولات کشاورزی را امکان‌پذیر سازد.کارآمدتر نمودن مدل اقتصادیاین رویکرد امکان داردد به یک برنامۀ ملی تبدیل شود که قابلیت تصویب در صندوق نوآوری و شکوفایی دارای بوده باگردید. در این‌صورت، برای برنامۀ مصوب «صندوق پروژه» ایجاد خواهد گردید تا تسهیلات لازم را به‌طور شایسته تأمین کند. چنانچه این برنامه به افزایش تولید منجر شود ــ که قطعاً هم خواهد گردید، چه در اراضی آبی و چه در دیمزارها ــ دولت موظف هست سهم ارز اختصاصی برای واردات کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی را به صندوق نوآوری و شکوفایی، به‌عنوان سهم دولت در صندوق پروژۀ ایجادگردیده، واریز کند تا پشتوانه‌ای برای اجرای همه‌جانبه برنامه باگردید.این طرح امکان داردد مورد نقد و بررسی قرار گیرد و اگر پرسش‌ها و ابهاماتی ایجاد شود، همۀ آنها قابل پاسخ‌گویی هست. در حقیقت، مصرف کود نوآورانه موجب کاهش مصرف آب خواهد گردید و با نصب نظام آبیاری مدرن، امکان صرفه‌جویی و درعین‌حال فروش بخشی از آب صرفه‌جویی‌گردیده در بازار آب فراهم خواهد گردید. میزان سهم هر اقدام و تأثیر آن در مزیت‌آفرینی و تحول‌آفرینی، نیازمند اجرای پایلوت‌های تحقیقی و ترویجی هست، اما اصل رویکرد، به‌طور کامل اجرایی به‌نظر می‌رسد. در چنین شرایطی، بهره‌گیری از فناوری‌های مکمل نیز موضوعیت پیدا انجام می‌دهد؛ شامل هستفاده از نظام آبیاری زیرسطحی با لوله‌های سفالی تراوا. این فناوری نوآورانه، حاصل کار مشترک دانشگاه‌های ایران و آلمان هست و در یاددارای بود دوم، ذیل موضوع حل چالش آب و بهقرار دارای بود سیستم‌های آبیاری، به‌طور مفصل توضیح داده گردید.اکنون با شکل‌گیری «اقتصاد آب» ناشی از بازمهندسی اقتصاد آب، از وضع موجود به وضع مطلوب، هرگونه هزینه در تحقیق و توسعه برای ارتقا و کارآمدی بیشتر در فناوری آبیاری زیرسطحی میسر و ممکن خواهد گردید.بازمهندسی اقتصاد آب با رویکرد ترکیبیاکنون که «جنگ ترکیبی» رایج گردیده هست، شایسته هست بازمهندسی اقتصاد آب نیز بر پایه ترکیبی از فناوری‌های نرم و سخت کارآمد طراحی شود. اگر یاددارای بود‌های منتشرگردیده از 1 تا 7 به‌اختصار بازخوانی شود، چگونگی این ترکیب ملموس‌تر خواهد گردید. آنچه به‌عنوان راهکار هفتم، یعنی ایجاد ساختار نوآورانۀ بازار آب و بازمهندسی اقتصاد آب مطرح گردید، اکنون به‌صورت قابل لمس و تحقق‌پذیر جلوه انجام می‌دهد.بازار آب و خرید آب تولیدی در حوضه‌های آبخیزالف. در یاددارای بود اول، بازار آب متعهد گردید آب تولیدی ناشی از اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری در حوضه‌های آبخیز را خریداری کند. نیز آب تزریقی به سفره‌های آب زیرزمینی ناشی از همین اقدامات، توسط پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ارزیابی و اندازه‌گیری و سپس خریداری شود. در یاددارای بود دوم نیز توضیح داده گردید که امکان افزایش بهره‌وری آبیاری از میانگین 40 درصد در کل کشور به حدود 85 درصد، با هستفاده از آبیاری زیرسطحی و لوله‌های سفالی تراوا وجود دارد. این رویکرد نه‌تنها صرفه‌جویی قابل توجهی ایجاد انجام می‌دهد، بلکه امکان فروش سهم آب صرفه‌جویی‌گردیده در بازار آب را نیز فراهم می‌آورد؛ موضوعی که ده‌ها میلیارد مترمکعب آب را شامل خواهد گردید.ب. بهره‌گیری از آب‌های شور و لب‌شور ــ به‌ویژه پساب‌های کشاورزی ــ که حداقل 20 میلیارد مترمکعب و در شرایط کنونی شاید تا 30 میلیارد مترمکعب باگردید، فصل تازه‌ای در خرید و فروش آب در ابعاد چندین ده میلیارد مترمکعب ایجاد خواهد کرد. مقررات بازار آب امکان داردد بردارای بود از سفره‌های زیرزمینی برای آبیاری فضای سبز شهری را ممنوع کرده و درعین‌حال هستفاده از پساب تصفیه‌گردیده شهری و صنعتی را برای این منظور ترویج و تشویق کند.ج. این روند هنوز پایان نیافته هست؛ زیرا موضوع «سطوح آبگیر باران» همچنان جای بررسی دارد. تنها در کلان‌شهر تهران، امکان تأمین حداقل 100 میلیون مترمکعب و حداکثر 150 میلیون مترمکعب آب از محل مدیریت آب جمع‌آوری‌گردیده در سطوح آبگیر شهری وجود دارد. این حجم آب امکان داردد در بازار آب خرید و فروش شود و به‌ویژه بخشی از مصارف عمده غیرشرب شهری را پوشش دهد. حتی با تصفیۀ صحیح و کارآمد، بخشی از نیاز شرب شهری نیز قابل تأمین هست. در این میان، همۀ مسائل به کارآمدی قوانین و مقررات بازار آب بستگی دارد.صاحب‌نظران امکان داردند بدون پذیرش مسئولیت، به نقد این ایده بپردازند یا حتی بازار آب را به تمسخر بگیرند؛ اما دلسوزان باید برای تکمیل، هوشمندسازی، گسترش کمی و کیفی این طرح بکوشند. رویکرد نخست، تنها تفاخر به اطلاعات و تکیه بر منابع علمی پراکنده هست، درحالی‌که رویکرد دوم، همت و ارادۀ جهادی برای اصلاح، تکمیل و کارآمدسازی بازار آب هست. اگر این طرح به‌درستی طراحی، اجرا و گام‌به‌گام تکمیل شود، بی‌تردید به یکی از قوی‌ترین بازارهای کسب‌وکار آینده کشور تبدیل خواهد گردید.ان‌شاءالله یاددارای بود‌های بعدی ــ که تا 14 مورد ادامه خواهد یافت ــ فصل‌های تازه‌ای از منابع آبی و راهکارهای نوآورانه را معرفی خواهد کرد. وجود یک بازار کارآمد در حوزۀ آب و شکل‌دهی اقتصاد آب امکان داردد تحولی بنیادین ایجاد کند و حکمرانی واقعی را بر پایه «آب» بنا نهد، نه بر پایۀ «باد».چگونه تضاد منافع تولیدکنندگان کنتور هوشمند حل شودیکی از دستاوردهای ارزشمند، طراحی و تولید «کنتور هوشمند» هست؛ اما در این زمینه، اختلاف و کشمکش میان سه تولیدکنندۀ عمده به‌وجود آمده هست. یکی از آنها دارای ثبت اختراع جهانی و محصولی کارآمد هست، اما دو رقیب دیگر چنین کیفیتی ندارند و ثبت جهانی هم نکرده‌اند، درعین‌حال به‌واسطۀ ارتباطات سازمانی و جایگاه اجتماعی خود، موفق به اخذ مجوز نصب کنتور در سراسر کشور گردیده‌اند. در مقابل، شرکت دانش‌بنیان صاحب اختراع جهانی، همچنان در پیچ‌وخم فرایندهای اداری گرفتار مانده هست. هرچندین فریاد دادخواهی خود را به عالی‌ترین مراجع نظارتی رسانده، اما هنوز موانع رفع نگردیده هست.حال چه باید کرد؟ مخترع کارآفرین، با روحیۀ فداکارانه و تا سرحد «شهادت‌طلبی» (شهید زنده)، آماده هست بخش عمده‌ای از سهام خود را به دو شرکت رقیب واگذار کند تا شرکتی واحد شکل بگیرد. این شرکت، با جذب سرمایه و دریافت تسهیلات، خط تولید انبوه و هوشمند کنتورها را راه‌اندازی کند. دو شرکت رقیب نیز به‌جای تولید، به‌عنوان کارگزار فروش کنتورهای هوشمند عمل کنند. در این میان، مخترع محترم، ضمن دریافت سود از سهام باقیمانده، امکان داردد با هستفاده از ارتباطات بین‌المللی خود بر صادرات متمرکز شود و همۀ طرف‌ها از این روند سود ببرند.به‌روشنی پیدهست که روحیۀ «شهادت‌طلبی» در اینجا به همه منتقل گردیده، جز به دو شرکت رقیب که هنوز آمادگی پذیرش این امر را ندارند.جمع‌بندیبازار آب در آغاز راه خود قرار دارد. نقد و بررسی آن باید با رویکرد ارتقاء کارآمدی صورت گیرد؛ به‌گونه‌ای‌که همه ابعاد تضاد منافع شناسایی و به‌درستی به تأمین منافع مشترک تبدیل شود. در این مسیر، نقش هریک از عوامل در چگونگی چاره‌جویی چالش آب و ارتقاء اقتصاد آب باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد؛ به‌طوری‌که نقاط قوت تقویت و زمینه‌های ناکارآمدی حذف شود.ادامه ارائه راهکارهای نوآورانه تا چهارده راهکارتاکنون هفت راهکار مطرح گردیده و در هر مورد نیز پرسش‌ها و ابهامات پاسخ داده گردیده هست. اکنون یک بیان کردمان فعال، با رویکرد جهاد تبیین، در دست پیگیری هست. هدف نهایی، حل چالش آب با مشارکت مردم و تحقق رهنمودهای مقام معظم رهبری هست.آنچه تا اینجا ارائه گردیده، نوآورانه و جذاب قرار دارای بوده هست؛ اما منتظر راهکارهایی باشید که جذاب‌تر، مؤثرتر و کارآمدتر خواهد قرار دارای بود، به‌ویژه برای کسانی که در پی کسب‌وکارهای نو و سودآور هستند. اگر راهکارهایی عرضه شود که هریک بتواند ده‌ها برابر منافع موجود در بازار، فرصت‌های تازه ایجاد کند، اما در عین‌حال با مخالفت‌ها و کارشکنی‌ها روبه‌رو گردد، وظیفه نهادهای نظارتی هست که به‌دقت علل و عوامل این مقاومت‌ها را شناسایی و ریشه‌یابی کنند.دشمنان ملت تنها آنان نیستند که آشکارا در برابر مردم صف می‌کشند؛ بلکه کسانی که آگاهانه یا ناخودآگاه آب به آسیاب دشمن می‌ریزند و مانع تعالی و توسعه پایدار تمدنساز می‌شوند، در پشت‌سر دشمن پنهان گردیده‌اند و آسیب اصلی را همان‌ها وارد می‌کنند.اقتدار حکمرانی در گرو شناخت درست و چاره‌جویی عمیق در ابعاد گوناگون این کسب‌وکار بزرگ هست. اگر اقتصاد آب به‌درستی بازمهندسی شود، پشتوانه‌ای واقعی برای آبادانی و شکوفایی تمدنساز فراهم خواهد آمد.درود و رحمت خدا بر آنان که کار نیک را به‌درستی انجام دهند و در انجام کار خوب، نیکو عمل کنند.والسلام علی من اتبع الهدیانتهای پیام/