دیپلماسی اقتصادی فعال مناطق آزاد و هم‌پیوندی با زنجیره ارزش جهانی

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم-یکی از روش‌های احیا و بهره‌مندی از ظرفیت ژئوپولیتیکی مناطق آزاد ایران در تبادلات منطقه‌ای و جهانی، دیپلماسی اقتصادی و بهره‌گیری از مؤلفه‌های ژئواکونومیک هست.هرچندین نگاه سیهست خارجی و دیپلماسی اقتصادی به مأموریت و اهداف مناطق آزاد همواره به عنوان یک ضرورت مطرح قرار دارای بوده، اما در دوره کنونی نگاه فرصت‌ساز به تحولات ملی، منطقه‌ای و جهانی به‌عنوان یک راهبرد در دستور کار دبیر شورای عالی مناطق آزاد قرار گرفته هست. در همین چارچوب، گسترش همکاری با کشورها، احیای جایگاه مناطق آزاد در کریدورهای ترانزیتی، تدوین فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک با رویکرد صادراتی و دستیابی به بازارهای ارزش‌آفرین منطقه‌ای و جهانی، طی ماه‌های اخیر در اقدامات دبیرخانه به شکلی معنادار برجسته گردیده هست.یکی از این اقدامات، برنامه ایجاد منطقه آزاد مشترک با پاکستان هست؛ اقدامی که با هدف اتصال ایران به کریدور CPEC (دالان اقتصادی پاکستان–چین) و ایجاد بستری برای سرمایه‌گذاری و تولید مشترک با حضور شرکت‌های ایرانی، پاکستانی و سایر کشورها طراحی گردیده و امکان داردد راهکارهای مؤثر ضد تحریمی را نیز به همراه دارای بوده باگردید. این طرح در جریان سفر رئیس‌جمهور به اسلام‌آباد به‌طور جدی مطرح گردید و انتظار می‌رود در سال جاری به نتیجه برسد.پیش از آن نیز موضوع ایجاد منطقه آزاد مشترک با ترکیه وارد مرحله جدی‌تری گردید. تحقق این طرح، مناطق آزاد ایران را به اقتصاد اروپا متصل انجام می‌دهد و فرصت‌های تازه‌ای برای خلق منافع مشترک با ترکیه به وجود خواهد آورد.در همین رهستا، امضای سند همکاری میان مناطق آزاد ایران و بلاروس در جریان سفر رئیس‌جمهور به مینسک و پس از 7 ماه کار فشرده با سفارت این کشور در تهران گام مهم دیگری قرار دارای بود.این توافق دریچه‌ای تازه برای توسعه روابط اقتصادی ایران و بلاروس گشود؛ روابطی که در صورت کاهش یا لغو تحریم‌ها علیه بلاروس با پایان جنگ اوکراین امکان داردد مسیر همکاری با شرق اروپا را نیز هموار کند.بلاروس کشوری مهم هست، هرچندین حجم تبادلات آن با ایران هم‌اکنون چندینان بالا نیست. شناخت واقع‌بینانه از ظرفیت‌ها و محدودیت‌های این کشور اهمیت توسعه روابط با آن را بیشتر نشان می‌دهد.اقتصاد این کشور بر دو پایه اصلی صنایع سنگین و پتروشیمی–کود هستوار هست. این کشور که در گذشته «کارگاه مونتاژ» اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌گردید، همچنان برندهای جهانی در بخش ماشین‌آلات دارد. کامیون‌های غول‌پیکر BelAZ، اتوبوس‌ها و کامیون‌های MAZ و تراکتورهای MTZ نمونه‌هایی از تولیدات صنعتی آن هستند که در بازارهای خاورمیانه و آفریقا -بازارهایی که ایران نیز در آن نفوذ دارد- تقاضای بالایی دارند.بلاروس نیز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان کود پتاس در جهان هست و حدود 20 درصد بازار جهانی را در می‌تواند. به علاوه با فرآوری نفت خام روسیه، محصولات پتروشیمی صادر انجام می‌دهد.محدودیت‌های ناشی از تحریم بر صادرات کود پتاس بلاروس، فرصتی ویژه برای ایران ایجاد کرده تا از ظرفیت مناطق آزاد به عنوان مسیر ترانزیت این کالای هستراتژیک هستفاده کند؛ کالایی که برای امنیت غذایی بسیاری از کشورها حیاتی هست.صادرات کلرید پتاسیم، محصولات نفتی تصفیه‌گردیده و الیاف مصنوعی نیز امکان داردد از مسیر راه‌آهن بلاروس به روسیه و ماخاچکالا و سپس از بندر کاسپین وارد کریدور شمال–جنوب شود.این برنامه در صورت تحقق، بلاروس را از طریق مناطق آزاد انزلی یا مازندران به بازارهای هند، پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس متصل انجام می‌دهد. این مسیر امکان داردد زمان حمل را تا 40  درصد و هزینه را تا 30 درصد کاهش دهد. نیز کریدور شمال–جنوب (INSTC) زمان حمل کالا میان اوراسیا و هند را از 40 روز به کمتر از 25 روز کاهش می‌دهد و صرفه‌جویی 30 درصدی در هزینه‌ها به همراه دارد؛ موضوعی بسیار مهم برای بلاروس که سالانه بیش از 12 میلیون تن کود پتاس صادر انجام می‌دهد.در حوزه فناوری اطلاعات، بلاروس به «سیلیکون‌ولی اروپای شرقی» شهرت یافته هست. این ظرفیت در مذاکرات مقامات بلاروسی با دبیر شورای عالی مناطق آزاد نیز نمایان قرار دارای بود و نشان داد که این کشور در عصر تحول دیجیتال جایگاه مهمی دارد. در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، ابرهای مجازی و دیتاسنتر، برنامه‌های بزرگی در دست اجرا هست. پارک فناوری «سنگ بزرگ» در مینسک، نمونه بارزی از این ظرفیت‌ههست که با معافیت‌های مالیاتی گسترده، میزبان ده‌ها شرکت نرم‌افزاری و هستارتاپ بین‌المللی گردیده و امکان داردد الگویی برای همکاری ایران در حوزه دیجیتال، امنیت سایبری، فین‌تک و نرم‌افزارهای صنعتی باگردید.در مقابل باید به آسیب‌پذیری‌های راهبردی بلاروس نیز با دیدی فرصت‌محور نگاه کرد. تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا دسترسی این کشور به بازارهای غربی، فناوری و سرمایه را محدود کرده و همین فشارها انگیزه‌ای قوی برای «چرخش به شرق» و یافتن شرکای جدید مانند ایران و چین ایجاد کرده هست. نیز موقعیت ژئوپولیتیکی این کشور و عدم دسترسی مستقیم به دری وابستگی آن را به مسیرهایی مانند کریدور شمال–جنوب افزایش داده هست. در مذاکرات اخیر نیز روشن گردید که بلاروس به ایران نه فقط به‌عنوان یک بازار، بلکه به‌عنوان «راه‌حل تنگنای ژئوپولیتیک خود» نگاه انجام می‌دهد.سند همکاری مناطق آزاد ایران و بلاروس امضا گردیدامکان دریافت پلاک ملی برای خودروهای مناطق آزاد فراهم گردیدنگاه جزیره‌ای به بنادر خشک در مناطق آزاددر این چارچوب، همکاری‌ها بر پایه معاملات برد–برد طراحی گردیده هست؛ دسترسی بلاروس به آبهای آزاد از طریق ایران، در برابر دسترسی ایران به بازار اوراسیا و فناوری صنعتی بلاروس.به همین دلیل مذاکرات اخیر به جای توافقات کلی، بر پروژه‌های مشخصی مانند ایجاد هاب لجستیک بلاروس در انزلی و چابهار و تأسیس خطوط مونتاژ مشترک در ارس متمرکز گردید.از جهات دیگر مناطق آزاد ایران امکان داردند به‌عنوان هاب دپو و توزیع کالاهای مورد نیاز بلاروس از مبدأ هند و چین عمل کنند. این همکاری امکان داردد فراتر از تجارت ساده و در قالب تکمیل زنجیره ارزش باگردید، چرا که سرمایه‌گذاری و تولید در بلاروس به معنای دسترسی بدون تعرفه به کل بازار اوراسیا هست. در همین رهستا، تأسیس مرکز لجستیک و توزیع کالای بلاروس در انزلی و ایجاد کارخانه‌های مشترک تولید MDF و محصولات چوبی امکان داردد ارزش افزوده بالایی ایجاد کرده و ایران را به مرکز توزیع این کالاها در منطقه تبدیل کند. تکمیل مسیر ریلی به چابهار نیز این بندر را به حلقه نهایی زنجیره لجستیک بلاروس مبدل خواهد کرد.در بخش ماشین‌آلات نیز تولید مشترک در ارس با هدف صادرات به عراق و سوریه و تأمین نیاز داخل، هم هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و هم تعرفه‌های گمرکی را دور می‌زند. به علاوه، سرمایه‌گذاری در کشت فراسرزمینی غلات و دانه‌های روغنی در بلاروس امکان داردد بخشی از امنیت غذایی ایران را تأمین کند.البته باید توجه دارای بود که روسیه در تمام این برنامه‌ها یک «بازیگر نامرئی» هست و طرح‌هایی که مکمل روابط بلاروس و روسیه باشند، شانس بیشتری برای موفقیت دارند. این ملاحظه نیز در برنامه‌های دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در نظر گرفته گردیده هست.بنابراین امکان دارد تأکید کرد رویکرد فعلی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در عرصه دیپلماسی اقتصادی، بر پایه برنامه‌ریزی دقیق، شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای محیط منطقه‌ای و جهانی و مدیریت حساب‌گردیده هستوار هست. در صورت تحقق و اجرا کامل این برنامه‌ها، مناطق آزاد تجاری–صنعتی و ویژه اقتصادی ایران امکان داردند در دولت چهاردهم نقشی تحول‌آفرین در اقتصاد ملی و اتصال به زنجیره ارزش جهانی ایفا کنند.سعید ربیعی- کارشناس مسائل ژئوپولیتیکانتهای پیام/