هسته‌ای در کشاورزی ــ ۲۶ | کاربرد در رفع آلودگی از کشمش صادراتی

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــکشمش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های انگور، جایگاه ویژه‌ای در صادرات کشاورزی ایران دارد. ایران از دیرباز یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی کشمش در جهان قرار دارای بوده و کشمش ایرانی در بسیاری از کشورها به خاطر طعم، کیفیت و ارزش غذایی بالا شناخته خواهد گردید.بیشتر بخوانیدهسته‌ای در کشاورزی ــ 22 |رهگیری تغذیه‌ی حشرات و آفات، با فناوری هسته‌ایهسته‌ای در کشاورزی ــ 23 | کاهش ریسک فلزات سنگین در تغذیه انسان، با روش‌های هسته‌ایفناوری هسته‌ای و به‌ویژه پرتودهی با پرتوهای یونیزان، طی دهه‌های اخیر به‌عنوان ابزاری نوین و مطمئن برای ضدعفونی و افزایش ماندگاری مواد غذایی مطرح گردیده هست. در این فرآیند، محصول در معرض دز مشخصی از پرتو قرار دریافت می‌کند که باعث ناقرار دارای بودی یا غیرفعال‌سازی آفات و میکروارگانیسم‌ها خواهد گردید، بدون آن‌که تغییر محسوسی در طعم یا ارزش غذایی ایجاد گردد.در مورد کشمش صادراتی، پرتودهی امکان داردد راهکاری مؤثر برای ضدعفونی و ارتقای کیفیت به شمار آید. این روش در بسیاری از کشورها به‌طور گسترده هستفاده خواهد گردید و سازمان‌های بین‌المللی همچون FAO و IAEA آن را ایمن و هستاندارد معرفی کرده‌اند.فناوری هسته‌ای در صنایع کشاورزیفناوری هسته‌ای در کشاورزی تنها محدود به تولید انرژی یا تحقیقات علمی نیست، بلکه در حوزه‌های متعددی همچون به‌نژادی گیاهان، کنترل آفات و افزایش ماندگاری مواد غذایی به کار گرفته خواهد گردید. یکی از پرکاربردترین روش‌ها در این زمینه، پرتودهی مواد غذایی هست که در آن از پرتوهای یونیزان برای ناقرار دارای بودی میکروارگانیسم‌ها و آفات هستفاده خواهد گردید.سازمان جهانی بهدارای بود (WHO) و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) پرتودهی را روشی ایمن معرفی کرده‌اند و تأکید کرده‌اند که این فرآیند باعث رادیواکتیو گردیدن غذا نخواهد گردید. پرتودهی علاوه بر کشمش، در ضدعفونی خرما، ادویه‌جات، غلات و دیگر محصولات غذایی نیز هستفاده خواهد گردید.در مورد کشمش صادراتی، پرتودهی امکان داردد نقش کلیدی در برآورده کردن الزامات سختگیرانه کشورهای واردکننده دارای بوده باگردید. این فناوری نه‌تنها سلامت مصرف‌کننده را تضمین انجام می‌دهد بلکه موجب افزایش اعتماد بازارهای جهانی به برند کشمش ایرانی خواهد گردید.ضرورت و اهمیت ضدعفونی کشمش صادراتیکشمش ایرانی علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی صادر خواهد گردید. هستانداردهای بهدارای بودی این کشورها بسیار سختگیرانه هست و کوچک‌ترین آلودگی امکان داردد منجر به رد محموله شود. از جهات دیگر، در مسیرهای طولانی حمل‌ونقل و انبارداری، احتمال رگردید کپک‌ها و آفات وجود دارد که ماندگاری محصول را کاهش می‌دهد.بر اساس گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی، سالانه میلیون‌ها دلار خسارت ناشی از برگشت محموله‌های آلوده به ایران وارد خواهد گردید. این مسئله نشان می‌دهد که ضدعفونی کشمش یک ضرورت اقتصادی و هستراتژیک هست.روش‌های سنتی مانند هستفاده از مواد شیمیایی یا گوگرد، گرچه تاحدی مؤثر هستند، اما نگرانی‌هایی در مورد سلامت مصرف‌کننده و باقیمانده‌های شیمیایی ایجاد می‌کنند. در مقابل، فناوری هسته‌ای بدون هستفاده از مواد افزودنی، ایمنی بالاتری فراهم انجام می‌دهد. ضدعفونی کشمش صادراتی با پرتودهی، امکان داردد موجب ارتقای اعتماد بازارهای جهانی به محصولات ایرانی شود و جایگاه کشور را در صادرات خشکبار تثبیت کند.اصول کلی پرتودهی هسته‌ای برای خشکبارپرتودهی هسته‌ای برای خشکبار مانند کشمش بر اساس تابش دز مشخصی از پرتوهای گاما، الکترونی یا ایکس انجام خواهد گردید. این پرتوها با نفوذ در محصول، ساختار DNA میکروارگانیسم‌ها و حشرات را تخریب کرده و از رگردید یا تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کنند.سه اصل مهم در این روش وجود دارد:ایمنی:پرتودهی هیچ‌گونه خاصیت رادیواکتیوی در کشمش ایجاد نانجام می‌دهد.حفظ کیفیت:دز پرتودهی به‌گونه‌ای تنظیم خواهد گردید که طعم، رنگ و ارزش غذایی کشمش حفظ گردد.کارایی:با یک‌بار پرتودهی امکان دارد ماندگاری محصول را چندینین ماه افزایش داد.بر اساس مطالعات انجام‌گردیده، پرتودهی کشمش در دز 1 تا 3 کیلوگری بهترین اثر را در ناقرار دارای بودی میکروارگانیسم‌ها و حفظ کیفیت محصول دارد.اجزای اصلی سیستم پرتودهی کشمشیک مرکز پرتودهی کشمش شامل اجزای مختلفی هست که هماهنگی میان آن‌ها اهمیت بالایی دارد:منبع پرتو:کبالت-60 برای پرتودهی گاما یا شتاب‌دهنده الکترونی.محفظه پرتودهی:با دیواره‌های ضخیم بتنی برای جلوگیری از نشت پرتو.سیستم حمل‌ونقل:برای ورود و خروج بسته‌های کشمش به محفظه.دزیمتر:برای اندازه‌گیری میزان اشعه دریافتی محصول.سیستم ایمنی:شامل قفل‌های خودکار و هگردیداردهنده‌هاطراحی و اجرای صحیح این اجزا، تضمین‌کننده ایمنی کارکنان و کیفیت محصول هست. در ایران نیز چندین مراکز مجهز به چنین سیستم‌هایی در حال فعالیت هستند.روش‌های مختلف پرتودهی و مقایسه آن‌هاسه روش اصلی پرتودهی برای کشمش هستفاده خواهد گردید:پرتو گاما:نفوذ بالا، مناسب برای بسته‌های بزرگ.پرتو الکترونی:سرعت زیاد اما نفوذ کمتر.پرتو ایکس:انعطاف‌پذیر ولی هزینه‌بر.مطالعات نشان داده‌اند که پرتودهی با گاما بیشترین کارایی را برای کشمش دارای بوده هست زیرا این محصول اغلب در بسته‌های متوسط تا بزرگ بسته‌بندی خواهد گردید. پرتودهی الکترونی بیشتر برای حجم‌های کوچک‌تر مناسب هست و پرتودهی ایکس هنوز در مرحله توسعه و آزمایشی قرار دارد.هستانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللیپرتودهی مواد غذایی تحت چارچوب هستانداردهای بین‌المللی انجام خواهد گردید. کمیسیون Codex Alimentarius  هستاندارد عمومی برای مواد غذایی پرتودهی‌گردیده منتشر کرده هست. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و سازمان FAO نیز دستورالعمل‌هایی برای اجرای ایمن این فناوری ارائه کرده‌اند.در ایران، سازمان انرژی اتمی و وزارت بهدارای بود مسئول نظارت بر این فرآیند هستند و مراکز پرتودهی ملزم به رعایت پروتکل‌های ایمنی و ثبت دقیق دز پرتودهی می‌باشند. نیز، برچسب‌گذاری محصولات پرتودهی‌گردیده از الزامات قانونی هست تا مصرف‌کنندگان آگاه باشند.فرایند پرتودهی کشمش صادراتی در عملفرآیند پرتودهی کشمش صادراتی شامل مراحل زیر هست:بردارای بود و شست‌وشو.بسته‌بندی اولیه.انتقال به مرکز پرتودهی.قرار گرفتن بسته‌ها در محفظه پرتودهی و دریافت دز مشخص اشعه.آزمون‌های کنترل کیفیت و تأیید سلامت.کل این فرآیند تنها چندین دقیقه طول می‌کگردید اما اثر آن بر افزایش ماندگاری و کاهش آلودگی‌ها بسیار چشمگیر هست. آزمایش‌ها در ایران نشان داده‌اند که پرتودهی کشمش توانسته هست بار میکروبی را به‌گردیدت کاهش دهد و کیفیت محصول را در مدت طولانی‌تری حفظ کند.اثر پرتودهی بر میکروارگانیسم‌ها و آفات کشمشکشمش به‌طور طبیعی امکان داردد میزبان کپک‌ها و قارچ‌هایی مانند Aspergillus و Penicillium باگردید که در شرایط نامناسب انبارداری رگردید می‌کنند. علاوه‌براین، آفات انباری مانند سوسک کشمش نیز تهدیدی جدی برای صادرات محسوب می‌شوند.پرتودهی هسته‌ای با تخریب DNA این میکروارگانیسم‌ها و آفات، چرخه زندگی آن‌ها را مختل انجام می‌دهد. بنابراین، رگردید و تکثیر آن‌ها متوقف خواهد گردید. مطالعات نشان داده‌اند که پرتودهی در دز 2 کیلوگری امکان داردد به‌طور کامل از رگردید کپک‌ها جلوگیری کند و تخم آفات را ناقرار دارای بود سازد. این مزیت موجب افزایش سلامت محصول و کاهش ریسک برگشت محموله‌های صادراتی خواهد گردید.مزایای این روش نسبت به روش‌های سنتی ضدعفونیروش‌های سنتی ضدعفونی کشمش شامل هستفاده از گوگرد یا مواد شیمیایی دیگر هست. این روش‌ها با وجود اثربخشی نسبی، معایبی نیز دارند؛ شامل ایجاد باقی‌مانده‌های شیمیایی، تغییر رنگ یا طعم محصول، و محدودیت در پذیرش توسط بازارهای جهانی.در مقابل، پرتودهی هسته‌ای هیچ ماده خارجی به کشمش اضافه نانجام می‌دهد و با حفظ ویژگی‌های طبیعی محصول، ایمنی بیشتری فراهم می‌آورد. نیز، پرتودهی امکان داردد در مدت زمان کوتاه حجم زیادی از محصول را ضدعفونی کند و هزینه‌های بلندمدت را کاهش دهد.این مزایا موجب گردیده‌اند که پرتودهی به‌عنوان یکی از روش‌های نوین و پایدار در ضدعفونی کشمش صادراتی مطرح شود.چالش‌ها و محدودیت‌های هستفاده از فناوری هسته‌ایبا وجود مزایای پرتودهی، هستفاده از آن در ضدعفونی کشمش با چالش‌هایی همراه هست. نخستین چالش، هزینه بالای احداث و راه‌اندازی مراکز پرتودهی هست. تجهیزات موردنیاز همچون منابع کبالت-60 یا شتاب‌دهنده‌های الکترونی سرمایه‌گذاری زیادی می‌طلبند. دومین مسئله، پذیرش اجتماعی هست. بسیاری از مصرف‌کنندگان به‌دلیل آچندین اوقات ناکافی، تصور می‌کنند مواد غذایی پرتودهی‌گردیده رادیواکتیو می‌شوند، درحالی‌که چنین نیست.چالش دیگر، نیاز به نیروی انسانی متخصص هست. بهره‌برداری ایمن و دقیق از مراکز پرتودهی، نیازمند کارشناسان فیزیک هسته‌ای، ایمنی پرتو و صنایع غذایی هست. نیز، چندین کشورها قوانین سختگیرانه‌ای درباره واردات محصولات پرتودهی‌گردیده دارند که امکان داردد مانعی در مسیر توسعه صادرات باگردید.راهکارهای رفع این محدودیت‌ها شامل آموزش عمومی، سرمایه‌گذاری دولتی، یارانه برای مراکز پرتودهی، و تدوین سیهست‌های شفاف برای برچسب‌گذاری محصولات هست.تأثیرات اقتصادی بر صادرات کشمش ایرانکشمش یکی از محصولات کلیدی صادراتی ایران هست. سالانه بیش از 200 هزار تن کشمش ایرانی به کشورهای مختلف صادر خواهد گردید. برگشت محموله‌ها به‌دلیل آلودگی میکروبی یا وجود آفات امکان داردد خسارت اقتصادی سنگینی وارد کند.هستفاده از فناوری هسته‌ای برای ضدعفونی کشمش، ضایعات را کاهش داده و اعتماد واردکنندگان را افزایش می‌دهد. این موضوع مستقیماً به افزایش ارزآوری و سودآوری کشاورزان و صادرکنندگان منجر خواهد گردید. علاوه‌براین، کاهش مصرف مواد شیمیایی در فرآیند ضدعفونی موجب کاهش هزینه‌ها و ارتقای سلامت عمومی خواهد گردید. تجربه کشورهایی مانند ترکیه و هند نشان داده هست که هستفاده از پرتودهی توانسته صادرات خشکبار را افزایش دهد.نقش پرتودهی در افزایش زمان ماندگاری صادراتییکی از مهم‌ترین چالش‌ها در صادرات کشمش، حفظ کیفیت در طول حمل‌ونقل‌های طولانی هست. محموله‌هایی که به اروپا یا آمریکا صادر می‌شوند، باید چندینین هفته در مسیر باشند. در این شرایط، کوچک‌ترین آلودگی امکان داردد به فساد محصول منجر شود.پرتودهی با کاهش بار میکروبی و ناقرار دارای بودی آفات، زمان ماندگاری کشمش را چندینین برابر افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده‌اند که پرتودهی در دز 2 تا 3 کیلوگری امکان داردد زمان ماندگاری کشمش را از چندین هفته به چندین ماه افزایش دهد، بدون تغییر محسوس در طعم یا ارزش غذایی. این مزیت، ظرفیت رقابتی ایران را در بازارهای جهانی به‌طرز چشمگیری افزایش می‌دهد.نوآوری‌ها و پیشرفت‌های اخیر در این حوزهفناوری پرتودهی در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری دارای بوده هست. طراحی شتاب‌دهنده‌های الکترونی کوچک‌تر و کم‌مصرف‌تر، موجب کاهش هزینه‌ها گردیده هست.نیز، توسعه روش‌های ترکیبی مانند پرتودهی همراه با بسته‌بندی در اتمسفر اصلاح‌گردیده (MAP) توانسته ماندگاری کشمش را بیش از گذشته افزایش دهد.پژوهش‌های جدید نیز نشان داده‌اند که پرتودهی امکان داردد در کاهش سطح سموم قارچی مانند آفلاتوکسین مؤثر باگردید. این موضوع اهمیت زیادی برای بازارهای بین‌المللی دارد زیرا هستانداردهای بهدارای بودی اروپا و آمریکا نسبت به وجود این سموم بسیار سختگیرانه هستند.اثرات پرتودهی بر کیفیت تغذیه‌ای و حسی کشمشیکی از نگرانی‌های مطرح درباره پرتودهی، احتمال تغییر در ارزش غذایی یا ویژگی‌های حسی محصول هست. اما بررسی‌ها نشان داده‌اند که پرتودهی در دزهای پایین (1 تا 3 کیلوگری) هیچ تغییری در سطح قندها، فیبر و مواد معدنی کشمش ایجاد نانجام می‌دهد.از نظر طعم، بافت و رنگ نیز تفاوت محسوسی میان کشمش پرتودهی‌گردیده و کشمش معمولی گزارش نگردیده هست. حتی در چندین موارد، کاهش بار میکروبی موجب حفظ بهتر طعم و رنگ طبیعی کشمش در طول زمان گردیده هست. بنابراین، پرتودهی نه‌تنها کیفیت تغذیه‌ای را حفظ انجام می‌دهد بلکه به پایداری ویژگی‌های حسی محصول نیز کمک انجام می‌دهد.جایگاه این فناوری در بسته‌های حمایتی کشاورزیهستفاده از فناوری هسته‌ای در کشاورزی امکان داردد بخشی از سیهست‌های حمایتی دولت باگردید. دولت‌ها امکان داردند با ارائه یارانه به مراکز پرتودهی و تسهیل دسترسی کشاورزان به این فناوری، هستفاده گسترده‌تر از آن را ترویج کنند.آموزش کشاورزان و صادرکنندگان در زمینه مزایای پرتودهی، آچندین اوقات عمومی را افزایش داده و پذیرش این فناوری را آسان‌تر انجام می‌دهد. نیز، گنجاندن فناوری پرتودهی در برنامه‌های توسعه صادراتی امکان داردد نقش مهمی در ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی کشمش ایفا کند.آینده‌شناسی و ظرفیت‌های توسعهافزایش تقاضای جهانی برای مواد غذایی سالم و عاری از مواد شیمیایی، آینده روشنی برای فناوری پرتودهی ترسیم انجام می‌دهد. در دهه آینده، انتظار می‌رود هستفاده از پرتودهی برای ضدعفونی محصولات صادراتی به‌طور چشمگیری افزایش یابد.در ایران نیز نظر به ظرفیت بالای تولید انگور و کشمش، هستفاده از این فناوری امکان داردد مزیت رقابتی بزرگی ایجاد کند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پرتودهی امکان داردد ایران را به یکی از پیشگامان منطقه در صادرات کشمش سالم تبدیل کند.توصیه‌ها برای سیهست‌گذاران و فعالان صنعت کشمشبرای بهره‌برداری بهینه از فناوری هسته‌ای در ضدعفونی کشمش، چندین توصیه کلیدی عبارتند از:ایجاد و توسعه مراکز پرتودهی در مناطق عمده تولید کشمش مانند ملایر و تاکستان.تدوین قوانین شفاف برای برچسب‌گذاری محصولات پرتودهی‌گردیده.برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای رفع نگرانی‌های مصرف‌کنندگان.گسترش همکاری‌های بین‌المللی برای هستفاده از تجارب کشورهای موفق.اجرای این توصیه‌ها امکان داردد نقش مهمی در ارتقای صادرات کشمش ایران ایفا کند.جمع‌بندی و نتیجه‌گیریکاربرد فناوری هسته‌ای در ضدعفونی کشمش صادراتی، یک رویکرد علمی، ایمن و اقتصادی هست که امکان داردد نقش مهمی در توسعه صادرات غیرنفتی ایران دارای بوده باگردید. این فناوری با کاهش آلودگی‌های میکروبی و ناقرار دارای بودی آفات، زمان ماندگاری کشمش را افزایش داده و اعتماد واردکنندگان را جلب انجام می‌دهد.با وجود چالش‌هایی مانند هزینه بالای تجهیزات و نیاز به آچندین اوقات‌رسانی عمومی، مزایای این روش به‌مراتب بیشتر هست. بنابراین، توسعه پرتودهی باید به‌عنوان یک هستراتژی ملی برای ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی کشمش در نظر گرفته شود.-------------------منابع برای مطالعه بیشترIAEA. (2018).Food Irradiation Technologies.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/topics/food-irradiationFAO. (2020).Raisin Production and Postharvest Practices.اطلاعات بیشتر در:http://www.fao.orgWHO. (2019).Safety and Nutritional Adequacy of Irradiated Foods.اطلاعات بیشتر در:https://www.who.int/health-topics/food-safetyDiehl, J. F. (2002).Food Irradiation: Principles and Applications.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.com/book/9780122154919/food-irradiationIAEA. (2017).Radiation Processing Facilities.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/publications/10937/radiation-processing-facilitiesLoaharanu, P. (2001).Food Irradiation in Developing Countries.اطلاعات بیشتر در:https://inis.iaea.org/search/search.aspx?orig_q=RN:32042889Codex Alimentarius Commission. (2015).General Standard for Irradiated Foods.اطلاعات بیشتر در:https://www.fao.org/fao-who-codexalimentariusMousavi, S. et al. (2016).Effects of Gamma Irradiation on Raisins.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comAl-Bachir, M. (2004).Effect of Gamma Irradiation on Microbial Load of Dried Fruits.اطلاعات بیشتر در:https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15051111Urbain, W. M. (1986).Food Irradiation.اطلاعات بیشتر در:https://inis.iaea.org/search/search.aspx?orig_q=RN:18014234IAEA. (2014).Challenges in Food Irradiation.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/topics/food-irradiationFAO & IAEA. (2013).Food Safety and International Trade.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/publications/10098/food-safety-and-international-tradeAl-Kahtani, H. et al. (2007).Shelf-life Extension of Raisins by Irradiation.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comAl-Bachir, M. (2015).Applications of Food Irradiation in Arab Countries.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comIAEA. (2021).Advances in Radiation Processing.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/publications/14782/advances-in-radiation-processingShahbaz, H. et al. (2014).Nutritional Quality of Irradiated Raisins.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comMinistry of Agriculture Iran. (2022).Agricultural Support Programs.اطلاعات بیشتر در:https://www.maj.irIAEA. (2020).Future Trends in Food Irradiation.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/topics/food-irradiationFAO. (2019).Policy Recommendations on Food Safety.اطلاعات بیشتر در:https://www.fao.org/food-safetyIAEA. (2019).Radiation Technologies for Food Security.اطلاعات بیشتر در:https://www.iaea.org/topics/food-securityانتهای پیام/