مناطق آزاد؛ گرفتار در ناکارآمدی‌های زیرساختی

- اخبار اقتصادی -به گزارش پول و تجارت، بیش از سه دهه از آغاز فعالیت مناطق آزاد در ایران می‌گذرد، اما همچنان بحث بر سر تحقق اهداف اولیه این مناطق ادامه دارد.توسعه تجارت، حمل‌ونقل، ترانزیت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی مهم‌ترین مأموریت‌هایی قرار دارای بود که برای این مناطق تعریف گردید، اما آنچه امروز در کارنامه آن‌ها دیده خواهد گردید بیشتر انتقاد هست تا دستاورد. ضعف زیرساخت‌ها، نقرار دارای بود مدیریت یکپارچه و حرکت به سمت فعالیت‌های کوتاه‌مدت تجاری، انتظارات اولیه را از کارکرد مناطق آزاد برآورده نکرده هست.اواخر تیرماه امسال دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد با اعلام این‌که اهداف و کارکردهای اصلی مناطق آزاد در توسعه تجارت و ترانزیت محقق نگردیده، وعده بازمهندسی و تحول بنیادین این مناطق را داد.رضا مسرور با تاکید بر بازنگری در نقش و عملکرد مناطق آزاد، اظهار کرد: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد با تدوین سه سند کلیدی به دنبال جهشی بنیادین در مناطق آزاد هست.وی این اسناد را شامل سند راهبردی تحول مناطق آزاد، سند اقتصاد دیجیتال و سند ارتقای بهره‌وری اعلام کرد و افزود: این اسناد بر پایه 4 اصل تحول‌گرایی، صادرات‌محوری، ماموریت‌محوری و حرکت به‌سوی مناطق آزاد نسل هفتم طراحی گردیده‌ هست. مفاد این اسناد ناظر بر بازطراحی حکمرانی، اصلاحات نهادی، ارتقای زیرساخت‌ها و هستفاده از ظرفیت‌های ژئوپولیتیکی کشور هست.وی بیان کرد: مناطق آزاد به عنوان پیشران‌های اقتصاد ملی، نقش مهمی در بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی، توسعه تجارت و ترانزیت منطقه‌ای و پیوند با اقتصاد جهانی دارند، اما مسیر طی گردیده در سال‌های اخیر نشان‌دهنده عدم تحقق اهداف و کارکردهای اصلی این مناطق هست.نگاه جزیره‌ای به بنادر خشک در مناطق آزادبه گزارش پول و تجارت،کارشناسان می‌گویند یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مناطق آزاد، کمقرار دارای بود زیرساخت‌های لجستیکی هست. بسیاری از این مناطق هنوز به شبکه ریلی متصل نیستند، تجهیزات بندری آن‌ها قدیمی هست و پایانه‌های ترکیبی هوایی-زمینی عملاً شکل نگرفته هست.این نارسایی‌ها هم هزینه حمل‌ونقل کالا را افزایش داده و هم این‌که از موقعیت ایران در کریدورهای منطقه‌ای کهسته هست. از طرف دیگر سامانه‌های الکترونیکی که باید کار ترانزیت را ساده کند یا اجرا نگردیده یا به‌درستی کار نانجام می‌دهد و همین موضوع فعالان اقتصادی را با یک بروکراسی سنگین روبرو کرده هست.در حوزه نرم‌افزار نیز وضعیت مطلوب نیست. سامانه‌های پنجره واحد تجاری یا اجرا نگردیده‌اند یا ناکارآمدند و ارتباط مؤثری با گمرک و دستگاه‌های مرتبط ندارند. درحالی‌که رقبای منطقه‌ای با فناوری‌های نوین نظیر بلاکچین و اینترنت اشیاء فرآیندهای ترانزیتی خود را شفاف و هوشمند کرده‌اند، مناطق آزاد ایران همچنان درگیر بروکراسی‌های سنتی هستند.سعید ربیعی کارشناس مناطق آزاد  بر این باور هست که یکی از روش‌های احیا و بهره‌مندی از ظرفیت ژئوپولیتیکی مناطق آزاد ایران، دیپلماسی اقتصادی و بهره‌گیری از مؤلفه‌های ژئواکونومیک هست.به بیان کرده وی، نگاه فرصت‌ساز به تحولات ملی، منطقه‌ای و جهانی در دوره کنونی به‌عنوان یک راهبرد جدی در دستور کار دبیرخانه قرار گرفته هست.وی یادآور گردید: طی ماه‌های اخیر اقداماتی همچون ایجاد منطقه آزاد مشترک با پاکستان برای اتصال ایران به کریدور اقتصادی CPEC، پیگیری منطقه آزاد مشترک با ترکیه برای اتصال به اقتصاد اروپا، و نیز امضای سند همکاری با بلاروس به شکل معناداری برجسته گردیده‌اند. این اقدامات امکان داردد فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک، توسعه صادرات و حتی خنثی‌سازی بخشی از تحریم‌ها را در پی دارای بوده باگردید.بلاروس؛ فرصتی تازه در کریدور شمال–جنوبربیعی در تحلیل خود، همکاری با بلاروس را نمونه‌ای مهم از ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی مناطق آزاد می‌داند. بلاروس یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان کود پتاس در جهان هست و محدودیت‌های تحریمی آن، فرصتی ویژه برای ایران ایجاد کرده تا از ظرفیت مناطق آزاد برای ترانزیت این کالای هستراتژیک بهره ببرد. او تأکید دارد اتصال مسیر ریلی بلاروس به روسیه و سپس بندر کاسپین امکان داردد هزینه حمل را تا 30 درصد و زمان را تا 40 درصد کاهش دهد.وی نیز به ظرفیت‌های فناورانه بلاروس اشاره انجام می‌دهد. کشوری که به‌خاطر شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات، لقب "سیلیکون‌ولی اروپای شرقی" گرفته هست.به اعتقاد وی، همکاری ایران با این کشور در بخش‌هایی مانند ایجاد هاب لجستیک در انزلی و چابهار، خطوط مونتاژ در ارس و پروژه‌های مشترک دیجیتال امکان داردد به پیوند تجارت و فناوری در مناطق آزاد منجر شود.البته با وجود فرصت‌های ذکر گردیده، کارشناس مناطق آزاد تاکید انجام می‌دهد که تهدیدهایی همچون تحریم‌ها، نفوذ روسیه در معادلات منطقه‌ای و ضعف حکمرانی داخلی همچنان موانعی جدی هستند.  اگر مناطق آزاد بتوانند با دیپلماسی اقتصادی فعال این محدودیت‌ها را به فرصت تبدیل کنند، نقشی تحول‌آفرین در اتصال اقتصاد ملی به زنجیره ارزش جهانی ایفا خواهند کرد.اواسط ماه قبل ابراهیمی کاوری تحلیلگر مناطق آزاد بیان کرده قرار دارای بود: بررسی عملکرد بسیاری از مناطق آزاد کشور نشان می‌دهد در زمینه طراحی، احداث یا فعال‌سازی بندر خشک برنامه‌ای جامع، راهبردی و آینده‌نگر وجود ندارای بوده هست. نقرار دارای بود نقشه راه عملیاتی، غفلت از مزیت‌های حمل‌ونقل چندینوجهی، فقدان اتصال ریلی و کم‌توجهی به موقعیت ژئوپولیتیکی هر منطقه کهستی‌هایی هست که موجب گردیده بنادر خشک یا در حد مطالعات باقی بمانند یا به بنگاه‌هایی بی‌اثر و نیمه‌فعال تبدیل شوند.وی به مثالی اشاره کرد و ادامه داد: به‌عنوان نمونه منطقه آزاد اروند به واسطه نزدیکی به مرز شلمچه، مجاورت با بصره و قرار گرفتن در مسیر هستراتژیک کریدور شمال- جنوب امکان داردست به یکی از فعال‌ترین مناطق در حوزه بندر خشک تبدیل شود. اما به دلایلی شامل نقرار دارای بود سرمایه‌گذاری زیرساختی کافی، فقدان تعامل مؤثر با راه‌آهن و نقرار دارای بود مدیریت متمرکز لجستیکی، این ظرفیت بلاهستفاده مانده هست.وی تاکید کرد: نظر به اهمیت بنادر خشک و زیرساخت‌های مربوط به حمل‌ونقل، ترانزیت و ... زمان آن فرا رسیده با تدوین برنامه‌ای جامع برای توسعه بنادر خشک در مناطق آزاد، مدیریت مستقلی برای این بخش‌ها ایجاد گردیده و ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با مشوق‌های واقعی تسهیل شود. اتصال هوشمند ریلی و جاده‌ای میان این بنادر و مبادی صادراتی کشور و یکپارچه‌سازی سامانه‌های گمرکی نه تنها موجب افزایش کارآمدی مناطق آزاد خواهد گردید، بلکه جایگاه ایران را در زنجیره تامین جهانی ارتقا می‌بخگردید.وی اضافه کرد: اگر مناطق آزاد را به‌عنوان دروازه‌های نوین توسعه اقتصادی می‌شناسیم، بنادر خشک باید به‌عنوان قلب تپنده این دروازه‌ها عمل کنند. غفلت از این ابزار راهبردی، به معنای واگذار کردن میدان رقابت به کشورهای همسایه و اتلاف منابع بالقوه‌ای هست که در صورت برنامه‌ریزی دقیق، امکان داردند ایران را به هاب لجستیک منطقه تبدیل کنند. توسعه واقعی بنادر خشک در مناطق آزاد یک ضرورت ملی هست. ضرورتی که تعلل در آن بهای سنگینی برای اقتصاد کشور خواهد دارای بود.به گزارش پول و تجارت، مناطق آزاد کشور در نقطه‌ای حساس ایستاده‌اند، از یک‌سو ناکامی‌های مزمن در توسعه زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و از جهات دیگر، فرصت‌های تازه ناشی از دیپلماسی اقتصادی.پرسش کلیدی این هست که آیا دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد قادر هست همزمان این دو مسیر را مدیریت کرده و از ظرفیت‌های ژئوپولیتیکی ایران در کریدورهای بین‌المللی بهره گیرد، یا چرخه ناکامی‌های گذشته در قالبی تازه تکرار خواهد گردید؟انتهای پیام/