نجات آب ــ ۱۴ | آبیاری با آبِ شورِ تصفیه‌شده در اراضی شورپسند

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــآبیاریِ هدفمندِ گیاهان شورپسند با آبِ شورِ تصفیه‌گردیده ــ آبی که یا از منابع لب‌شور و شور (چاه‌های شور/لب‌شور)، یا از جریان‌های پساب تصفیه‌گردیده و یا از «آب دورریز» واحدهای نمک‌زدایی (Reject/Brine) به‌دست می‌آید ــ یکی از روش‌های مؤثر در جهانی هست که بیش از800میلیون هکتارخاک، تحت تأثیر شوری قرار دارد و بخش قابل‌توجهی از اراضی آبی نیز در معرض شوری هستند. در این شرایط، شورپسندان یا همانهالوفیت‌هانقش محوری دارند: گیاهانی که به‌طور طبیعی با غلظت‌های بالای نمک کنار می‌آیند و حتی بخشی از چرخه رگردیدشان به وجود کلرید و سدیم و اسمزی قرار دارای بودن بالاتر گره خورده هست.بیشتر بخوانید«نجات آب» ـ 10 | «بیمه هدفمند و هوشمند» برای محصولات کم‌آب‌برنجات آب ــ 11 | جایگزینی علوفه‌های پرآب‌بر با گیاهان مرتعی بهینهاما آیا امکان دارد با اتکا بههستانداردهای کیفیت آب برای کشاورزی، مدیریت خاک شور/سدیمی، و انتخاب دقیق گونه‌های هالوفیت (مثلSalicornia,Atriplex,Quinoa)، آبی را که برای بیشتر محصولات «مسئله‌ساز» هست، به «منبع فرصت» بدل کرد؟ پاسخ اولیه مثبت هست، البته مشروط به رعایت اصول: کنترل هدایت الکتریکی (EC) و نسبت جذب سدیم (SAR)، پایش بور و کلرید، طراحی «کسری آب‌شویی» و زهکشی کافی، وبومی‌سازیگونه‌ها نسبت‌به اقلیم و بازار. در ادامه، قدم‌به‌قدم از ضرورت تا جزئیات فنی و اقتصادی، از ریسک‌ها تا حکمرانی و نمونه‌های عملی، مسیر را می‌گشاییم.ضرورت و اهمیتضرورت نخست، کم‌آبی ساختاری و افزایش تقاضهست: کشاورزی، بزرگ‌ترین بردارای بود‌کننده آب در جهان هست و هم‌زمان، بخش‌هایی از اراضی آبی، به‌دلیل شوری، با کاهش عملکرد و بهره‌وری روبه‌رو هستند. در چنین بستری،بازیافت و بهره‌برداری از آب‌های حاشیه‌ای(Marginal Waters) ــ شامل آب شورِ تصفیه‌گردیده ــ به‌منزله‌ی باز کردن مسیرهای تازه برای افزایش بهره‌وری «آبِ مفید» هست، بی‌آنکه صرفاً بر منابع آب شیرین فشار بیاوریم. ضرورت دوم،زیست‌بومیهست: وقتی هریک از هالوفیت‌ها به‌طور طبیعی در دامنه‌های EC بالاتر رگردید می‌کنند، امکان دارد مزرعه را به‌سوی سازگاری راند؛ چه بسا به‌واسطه‌ی چرخش زراعیِ هالوفیت‌ها، شوریِ خاک سطحی نیز تعدیل شود. ضرورت سوم،انعطاف اقتصادیهست: محصولات شورپسند مثل سالیکورنیا (دانه روغنی/تره‌بار/خوراک دام)، آتریپلکس (علوفه)، و کینوا (غلات کاذب) امکان داردند به زنجیره‌های ارزش متنوعی متصل شوند و ریسک درآمدی را کاهش دهند. به‌ویژه در مناطق خشک و ساحلی، سینرژی‌های جالبی رخ می‌دهد؛ به این ترتیب که تلفیق آب شورِ تصفیه‌گردیده با پساب‌های آبزی‌پروری (سرشار از نیتروژن و فسفر) امکان داردد هزینه کوددهی را بکاهد؛ یا آبیاری قطره‌ای در مزرعه‌های سالیکورنیا به‌طرز مؤثری بهره‌وری آب را بالا ببرد. همه‌ی این‌ها، البته با شرطی مهم معتبر هست:مدیریت ریسک شوری/بور/کلرید و زهکشی.چالش‌های فعلیچالش اول،ناهمگنی آب شور تصفیه‌گردیدههست. آب شورِ تصفیه‌گردیده امکان داردد از منشأهای متفاوتی بیاید و بنابراین «ترکیب یونی»(Na⁺, Cl⁻, SO₄²⁻, HCO₃⁻, B, …)  وSARآن متفاوت باگردید. همین تفاوت‌ههست که ریسک «پراکندگی خاکدانه‌ها» و افت نفوذپذیری را بالا می‌برد ــ مسئله‌ای که در ادبیات کلاسیک FAO و USDA از منظر EC و SAR توضیح داده گردیده هست. چالش دوم،بور و کلریدهست: حتی اگر گیاه شورپسند باگردید، آستانه‌های بور (B) و کلرید برای بسیاری محصولات، محدودکننده‌اند و لازم هست در آبیاری با آب‌های لب‌شور و شور، به‌دقّت پایش شوند. چالش سوم،آبشویی و زهکشیهست؛ بدون طرح آبشویی (Leaching Fraction) و خروج مؤثر املاح از ناحیه ریشه، هر موفقیتی موقّت هست. چالش چهارم،پذیرش بازار و زنجیره ارزشهست: محصول، چه دانه روغنی سالیکورنیا برای خوراک/بیودیزل، چه علوفه آتریپلکس برای دام، و چه کینوا برای بازارهای سلامت، باید خریدار دارای بوده باگردید.در کنار این‌ها،ابهام‌های بهدارای بودیدر صورت هستفاده از جریان‌های «پساب تصفیه‌گردیده شور» وجود دارد: رعایت هستانداردهای میکروبی/شیمیایی مطابق دستورالعمل WHO ضروری هست (جداسازی کاربردهای خام‌خوری، آبیاری قطره‌ای، دوره منع آبیاری پیش از بردارای بود، و…)، هرچندین در بسیاری سناریوهای هالوفیتی، محصول نهایی خوراک خام انسان نیست. این چالش‌ها، اگر درست شناخته شوند، خودشان پل عبوری به‌سوی راهکارها هستند.اثرِ راهکار «آبیاری هالوفیت‌ها با آب شورِ تصفیه‌گردیده» در رفع چالش‌هاراه‌حل کلیدی،هم‌ترازیِ سه‌گانه آب–خاک–گیاههست. از سمت آب: تکیه بر دستورالعمل‌های کیفیت آب آبیاری (FAO 29) برای کنترل EC، SAR، کلرید و بور، و در صورت لزوم،مخلوط‌سازی(Blending)یا آهسته‌سازی بار نمکی با زمان‌بندی آبیاری. از سمت خاک: طراحیکسری آبشوییبر مبنای شوری هدف در ناحیه ریشه (ECe) و پایش منظم هدایت الکتریکی و SAR خاک، به‌همراه زهکش زیرسطحی یا مدیریت تراز ایستابی. از سمت گیاه: انتخاب گونه یا رقم‌های شورپسند که در دامنه‌های 10–20 دسی‌زیمنس‌برمتر(EC آب آبیاری) کارایی قابل‌قبولی نشان داده‌اند ــ مثلاً چندین ژنوتیپ‌های کینوا، یاSalicornia bigelovii، یا گونه‌هایAtriplex.ادبیات تجربی نشان می‌دهد کهترکیب منابع غیرمتعارفنیز گردیدنی هست: آبیاری هالوفیت‌های زینتی و منظرسازی با «پساب تصفیه‌گردیده + آبِ دورریز اسمزمعکوس (RO brine)» با مدیریت شوری و روش آبیاری (قطره‌ای/بوبلر) نتایج عملی دارای بوده هست. مطالعات ICBA بر سالیکورنیا (از آب لب‌شور تا آبزی‌پروری و حتی Brine) نیز نشان داده‌اند که با آبیاری قطره‌ای و انتخاب بستر مناسب، عملکرد و پایداری بهتر خواهد گردید. به‌این‌ترتیب، آن چالش‌های چهارگانه، در قالب یک بسته فنی–مدیریتی پاسخ می‌گیرند.روش انجام راهکارنخست،پروفایل‌سنجیِ آب: اندازه‌گیری  EC، TDS، SAR  (برحسب meq L⁻¹ یون‌ها)، کلرید، بور، بی‌کربنات، و در صورت منشأ فاضلاب و صنعت، فلزات سنگین و میکروآلاینده‌ها، با آستانه‌های FAO تطبیق داده می‌شوند تا «درجه ریسک» تعیین گردد. دوم،پروفایل‌سنجیِ خاک:Ece (هدایت الکتریکی عصاره اشباع)، SAR/ESP، بافت و ظرفیت نگهدارای بود آب، و عمق و هدایت زهکش. سوم،طراحی آبیاری: روش‌های موضعی (قطره‌ای/بوبلر) برای به‌حداقل رساندن خیس‌گردیدن شاخ‌وبرگ و سوزندگی کلرید؛ زمان‌بندی بر مبنای تبخیر–تعرق و بار نمکی؛ و محاسبه‌یکسری آبشویی(LF) برای مدیریت تعادل نمک. چهارم،انتخاب گونه و رقم:Salicornia bigelovii:  دانه روغنی و سبزی خوردنی و تره‌بار شورپسند؛ در آزمایش‌های مزرعه‌ای حتی با آب شور ساحلی و آبزی‌پروری سازگار گزارش گردیده هست.Atriplexspp: علوفه مقاوم؛ در سناریوهای «آب تولیدی و پس‌آب شور» نیز مطالعه گردیده و به‌عنوان راهبرد دفع ایمن و بهره‌بردارانه‌ی آب شور مطرح هست.کینوا: گونه‌های متعدد با دامنه تحمل نمک گزارش‌گردیده؛ چندین ژنوتیپ‌ها در EC آبِ 10–20 dS/m  ، البته با افتی نسبت‌به آب شیرین، عملکرد مطلوب دارند.پنجم،بهدارای بود و ایمنی: اگر منشأ آب «پساب تصفیه‌گردیده» باگردید، چارچوب WHO(2006) برای تعیین اهداف سلامت‌محور (Health-based Targets)، انتخاب روش آبیاری، دوره منع آبیاری پیش از بردارای بود، و آموزش کارگران، لازم‌الاجرهست. ششم،پایش و یادگیری: ثبت سری‌زمانی EC آب و خاک، SAR  خاک، دینامیک بور، و عملکرد و کیفیت محصول؛ این داده‌ها خوراک بازطراحی فصل بعد می‌شوند.تأثیرات اقتصادیاقتصادِ این راهبرد، به دو مؤلفه بستگی تام دارد:هزینه جایگزینی آب شیرینوارزش زنجیره محصول شورپسند. در مناطق کم‌آب، هر مترمکعب آب شیرین حاشیه‌منفعت بالایی دارد؛ بنابراین جایگزینی بخشی از نیاز با آب شورِ تصفیه‌گردیده ــ وقتی با هالوفیت‌ها سازگار شود ــ صرفه‌جویی فرصت‌محور ایجاد انجام می‌دهد. از جهات دیگر، سالیکورنیا با امکان تبدیل به بیودیزل و غذا، علوفه و تره‌بار، یک «بسته ارزش» چندینمنظوره عرضه انجام می‌دهد. آتریپلکس، علوفه‌ی پرتابل رقابتی تولید انجام می‌دهد؛ کینوا، در بازار سلامت و تغذیه مؤثر هست. در مطالعات میدانی، هستفاده از جریان‌های شورِ قابل‌دسترسی (مثل آب دورریز RO یا پساب معدنی) برای آبیاری هالوفیت‌ها، همزمان نقش «دفع ایمن و کاهنده هزینه تصفیه» و «تولید ارزش» را ایفا کرده هست.به‌شرط طراحی درست، هزینه‌های سرمایه‌ای عمدتاً صرفزیرساخت آبیاری موضعی و زهکشیخواهد گردید؛ هزینه‌های عملیاتی نیز به پایش کیفی و مدیریت نمک اختصاص می‌یابد. ریسک بازار (تقاضا برای دانه سالیکورنیا یا علوفه آتریپلکس یا کینوا) با قراردادهای خرید و توسعه صنایع تبدیلی کاهش می‌یابد. اسناد برنامه‌ای FAO/WASAG و گزارش‌های راهبردیِ بیوسالین نشان می‌دهند که این مسیر، وقتی در مقیاس «دشت‌های ساحلی/بیابانی» دیده شود، به‌ویژه در کنار آبزی‌پروری و انرژی‌های تجدیدپذیر، امکان داردد «اکوسیستم کسب‌وکار» خود را بسازد.پیامدهای زیست‌محیطی و ایمنینخست، مسئلهتراز نمک در خاکهست. سازوکار طراحیِ کسری آبشویی و زهکشی کارآمد، تضمین انجام می‌دهد که نمکِ ورودی، در ناحیه ریشه انباشته نشود. پژوهش‌های میدانیِ هالوفیت‌ها بر آب‌های با شوری بالا نشان داده‌اند که با بافت‌های سبک (ساحلی یا شنی) و زهکش طبیعی و مصنوعی، امکان دارد از تجمع مخرب جلوگیری کرد. دوم،بور و کلرید: حتی برای هالوفیت‌ها باید زیر دامنه‌های ریسک باقی ماند؛ جداول FAO حدود پیشنهادی را ارائه می‌کنند و کنترل مخلوط‌سازی یا رقیق‌سازی، ابزار اصلی هست. سوم،بهدارای بود عمومی: در صورت هستفاده از پساب تصفیه‌گردیده شور، چارچوب WHO 2006 (اهداف سلامت‌محور، انتخاب آبیاری قطره‌ای، فاصله زمانی تا بردارای بود، و…)، ریسک میکروبی را مدیریت انجام می‌دهد. چهارم،آب‌های زیرزمینی: مطالعه‌های نو نشان می‌دهد که با کنترل عمق آبیاری، مدیریت زهکش و رصد هدایت الکتریکی در پایین‌دست، امکان دارد ریسک اثرگذاری نامطلوب بر آبخوان را مهار کرد؛ بااین‌حال، پایش هیدروژئوشیمیاییِ دوره‌ای ضروری هست. پنجم،فلزات و میکروآلاینده‌ها: اگر منشأ آب، جریان‌های صنعتی شهری باگردید، هستانداردهای کیفیت باید پیش از مزرعه تأمین شوند.جمع‌بندی این بخش ساده هست: «پایش + پیشگیری» در کنار انتخاب گیاه مناسب، زیربنای پایداری زیست‌محیطی آبیاری با آب شورِ تصفیه‌گردیده هست.حکمرانی، هستانداردها و چارچوب‌های اجراییحکمرانی مؤثر یعنیهستانداردهای روشنِ کیفیت آب آبیاری(EC، SAR، بور، کلرید، عناصر سنگین)، پروتکل‌های پایش در سطح مزرعه و حوضه، و سازوکارهای گزارش‌دهی و شفافیت.FAO 29  همچنان مرجع کلاسیک برای معیارهای فیزیکی–شیمیایی آب آبیاری هست؛ در کنار آن، منابع تکمیلی درباره برکه‌سازی، تلفیق آب‌ها و به‌روزرسانی‌های منطقه‌ای (هسترالیا و آفریقای جنوبی) معیارهای عملیاتی ارائه می‌دهند. برای سناریوهای پساب تصفیه‌گردیده شور،راهنمایWHO2006(جلد2)چارچوب سلامت‌محور بر مبنای «ترکیب مداخله‌ها» (درمان + روش آبیاری + فاصله بردارای بود + بهدارای بود) را ارائه انجام می‌دهد.در سطح برنامه‌ریزی، اسنادWASAG/INSASزیر چتر FAO، «کشاورزی بیوسالین» را به‌عنوان ستون سازگاری با اقلیم در اراضی شور–سدیمی برجسته کرده‌اند و حتی «راهنمای کشاورزان» برای مدیریت خاک و آب در اراضی شور منتشر گردیده هست. در اجرا، قراردادهای شفاف «تأمین آب شورِ تصفیه‌گردیده»، «تعهد عملکرد»، و «پایش طرف‌سوم» اعتماد می‌سازند. همین چارچوب‌ها، زمینه را برای مقیاس‌پذیری و توسعه زنجیره ارزش فراهم انجام می‌دهد.جمع‌بندی و نقشه‌راه اجرای پایلوت تا مقیاساین راهبرد، «آب جدید» خلق نانجام می‌دهد؛ بلکهآبِ بی‌هستفادهرا به «آبِ مفید» تبدیل انجام می‌دهد. نقشه‌راه پیشنهادی: 1)مرحله شناسایی: تهیه تراز آب‌های شورِ قابل‌دسترس (لب‌شور، Brine، پساب تصفیه‌گردیده)، نمونه‌برداری کامل (EC، SAR، بور، کلرید، فلزات) و نقشه خاک (ECe، SAR/ESP) 2)طراحی فنی: انتخاب گونه/رقم (سالیکورنیا/آتریپلکس/کینوا) بر حسب بازار/اقلیم؛ انتخاب روش آبیاری موضعی؛ محاسبه LF؛ پیش‌بینی زهکش؛ طرح پایش. 3)پایلوت کنترل‌گردیده(1–5 هکتار): طرح بلوکی با تیمارهای آب (EC/SAR  متفاوت)، ثبت سری‌زمانی آب/خاک/عملکرد؛ رعایت دستورالعمل WHO در صورت منشأ فاضلاب. 4)ارزیابی اقتصادی–زیست‌محیطی: هزینه‌–فایده، حساسیت به قیمت محصول/آب، ریسک بازار؛ سنجش اثر بر آبخوان و خاک. 5)مقیاس‌گذاری: قراردادهای تأمین آب، ضمانت خرید محصول، مشارکت صنایع غذایی/خوراک/زیست‌سوخت؛ مکانیزم گزارش‌دهی عمومی.به‌زبان «اقتصاد تعاون‌محور» که در متن الگو گردید: وقتی شرکت آب (تأمین)، دانشگاه (دانش)، بهره‌بردار (اجرا) و نهاد محلی (اعتماد) هم‌قدم شوند، «آب شورِ تصفیه‌گردیده» از یک مسئله بهیک منبعبدل خواهد گردید؛ به‌ویژه در اراضی شورپسند که خودشان میزبان این «اقتصادِ زیست‌بوم‌نگر» هستند. نتیجه روشن هست:آبیاری با آب شورِ تصفیه‌گردیده در اراضی شورپسند، اگر به‌درستی طراحی و پایش شود، امکان داردد قطعه‌ای مؤثر از پازلِ بهره‌وری آب باگردید.------------فهرست منابع برای مطالعه بیشتر[1] FAO (2021).World map of salt-affected soils launched at virtual conference.اطلاعات بیشتر:https://www.fao.org/newsroom/detail/salt-affected-soils-map-symposium/enFAOHome[2] FAO – GSASmap (2021).Global Map of Salt-affected Soils (Data Hub).اطلاعات بیشتر:https://www.fao.org/soils-portal/data-hub/soil-maps-and-databases/global-map-of-salt-affected-soils/en/FAOHome[3] Ayers, R. S., & Westcot, D. W. (1985).Water Quality for Agriculture (FAO Irrigation and Drainage Paper 29).اطلاعات بیشتر:https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/b1345105-e9e6-4704-81cc-577f8e187278/contentOpen Knowledge FAO[4] Maas, E. V., & Hoffman, G. J. (1977).Crop Salt Tolerance—Current Assessment.اطلاعات بیشتر:https://www.waterboards.ca.gov/waterrights/water_issues/programs/bay_delta/sds_srjf/sds/hist_exhibits/1977bdh_p2ex1.pdfwaterboards.ca.gov[5] FAO (n.d.).Annex 1. Crop salt tolerance data (summary of Maas & Hoffman model).اطلاعات بیشتر:https://www.fao.org/4/y4263e/y4263e0e.htmFAOHome[6] ICBA (n.d.).Salt dynamics, leaching requirements, and leaching fractions during irrigation of a halophyte with different saline waters.اطلاعات بیشتر:https://www.biosaline.org/publications/salt-dynamics-leaching-requirements-and-leaching-fractions-during-irrigation-halophytebiosaline.org[7] Glenn, E. P., et al. (1998).Salicornia bigelovii: An oilseed halophyte for seawater irrigation (Scientific American feature).اطلاعات بیشتر:https://www.desertcorp.com/documents/Potential-of-Salt-Agriculture-in-Scientific-America.pdfdesertcorp.com[8] Maas, E. V., & Hoffman, G. J. (USDA/ARS reprint).Crop Salt Tolerance—Current Assessment (extended PDF).اطلاعات بیشتر:https://www.ars.usda.gov/arsuserfiles/20360500/pdf_pubs/P572.pdfars.usda.gov[9] Gómez-Bellot, M. J., et al. (2021).Recycled Wastewater and Reverse Osmosis Brine Use for Irrigating Salt-Tolerant Plants.Agronomy, 11(4):627.اطلاعات بیشتر:https://www.mdpi.com/2073-4395/11/4/627MDPI[10] WHO (2006).Guidelines for the Safe Use of Wastewater, Excreta and Greywater. Vol. 2: Wastewater Use in Agriculture.اطلاعات بیشتر:https://www.pseau.org/outils/ouvrages/who_safe_use_wastewater_excreta_greywater_v2_en.pdfpseau.org[11] U.S. Salinity Laboratory (USDA/ARS).Diagnosis and Improvement of Saline and Alkali Soils (Handbook 60).اطلاعات بیشتر:https://www.ars.usda.gov/ARSUserFiles/20360500/hb60_pdf/hb60complete.pdfars.usda.gov[12] ICBA (2023).Salicornia research at ICBA reaches important milestones.اطلاعات بیشتر:https://www.biosaline.org/news/2023-02-20-14364biosaline.org[13] Glenn, E. P., et al. (2013).Three halophytes for saline-water agriculture: An oilseed, a forage, and a vegetable.اطلاعات بیشتر:https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0098847212001153ScienceDirect[14] Bouras, H., et al. (2022).How Does Quinoa Respond to Saline Irrigation?Plants, 11(3): (Open Access).اطلاعات بیشتر:https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8779345/PMC[15] Adolf, V. I., et al. (2013).Salt tolerance mechanisms in quinoa.Environmental and Experimental Botany.اطلاعات بیشتر:https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0098847212001554ScienceDirect[16] Ben Ali, A., et al. (2024).Irrigation of Atriplex species with highly saline produced water…Rangelands(in press).اطلاعات بیشتر:https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0190052824000191ScienceDirect[17] Glenn, E. P., et al. (2009).Deficit irrigation of a landscape halophyte for reuse of saline wastewater.(USGS record).اطلاعات بیشتر:https://pubs.usgs.gov/publication/70032947pubs.usgs.gov[18] FAO (2019/2020s).Guidelines/notes on brackish water use for irrigation (OpenKnowledge brief).اطلاعات بیشتر:https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/9cce82e0-0351-4a7b-84dd-12ab7b90e3b1/contentOpen Knowledge FAO[19] Suarez, D. L., et al. (USDA/ARS).Irrigation water quality assessments (boron & leaching).اطلاعات بیشتر:https://www.ars.usda.gov/arsuserfiles/20360500/pdf_pubs/P1072.pdfars.usda.gov[20] ICBA (Knowledge Hub).Best Practices: Marginal Water Management (Halophytes & rotations).اطلاعات بیشتر:https://halophyteskh.biosaline.org/best-practices/marginal-water-managementhalophyteskh.biosaline.org[21] FAO (2023).Baseline study of biosaline agriculture and roadmap to scale.اطلاعات بیشتر:https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/90dbf25e-73cd-4280-b01f-0154e6969416/contentOpen Knowledge FAO[22] ICBA (Project).From desert farm to fork: halophyte value chains.اطلاعات بیشتر:https://www.biosaline.org/projects/expo-live-project-phase-ii-desert-farm-fork-value-chain-development-innovative-halophytebiosaline.org[23] Shahid, M., et al. (2012).Use of marginal water for Salicornia bigelovii.ICBA report.اطلاعات بیشتر:https://www.biosaline.org/sites/default/files/publicationsfile/use_of_marginal_water_for_salicornia_bigelovii.pdfbiosaline.org[24] FAO/WASAG (2020–2023).Saline agriculture working group—guidelines & webinars.اطلاعات بیشتر:https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/207cecad-05ab-4c24-9041-c8e9330ebb75/contentOpen Knowledge FAO[25] South African Water Quality Guidelines (1996; updated edits).Agricultural Water Use: Irrigation – Vol. 4.اطلاعات بیشتر:https://www.dws.gov.za/iwqs/wq_guide/edited/Pol_saWQguideFRESHIrrigationvol4.pdfdws.gov.za[26] Pirasteh-Anosheh, H., et al. (2023).Forage potential of several halophytes…Environmental Research.اطلاعات بیشتر:https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935122022812ScienceDirect[27] IsDB (2024).Potential Biofuel Grown with Salt Water (Salicornia brief).اطلاعات بیشتر:https://am.isdb.org/isdb-50/wp-content/uploads/2024/03/Potential-Biofuel-Grown-with-Salt-Water.pdfam.isdb.org[28] Salt Farm Foundation (2019).An improved methodology to evaluate crop salt tolerance.اطلاعات بیشتر:https://saltfarmfoundation.com/wp-content/uploads/2018/11/An-improved-methodology-to-evaluate-crop-salt-tolerance.pdfSalt Farm Foundation[29] Zouari, M., et al. (2025).Agro-Physiological & Phytochemical Potential of Quinoa under Salinity.(Open Access).اطلاعات بیشتر:https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12114789/PMCانتهای پیام/