هسته‌ای در کشاورزی ــ ۲۷ | کاربرد فناوری هسته‌ای در افزایش دوام سیب صادراتی

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــسیب یکی از مهم‌ترین میوه‌های باغی ایران هست که سهم قابل‌توجهی در صادرات غیرنفتی کشور دارد. ایران در میان پنج کشور برتر تولیدکننده سیب در جهان قرار دارد و بخش زیادی از این محصول به کشورهای روسیه، عراق، هند و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر خواهد گردید. بااین‌حال، سیب میوه‌ای فسادپذیر هست و در طول حمل‌ونقل و انبارداری دچار تغییرات کیفی خواهد گردید. مشکلاتی مانند پوسیدگی، رگردید قارچ‌ها، تغییر رنگ و نرم‌گردیدن بافت، از موانع جدی در صادرات پایدار سیب محسوب می‌شوند.بیشتر بخوانیدهسته‌ای در کشاورزی ــ 23 | کاهش ریسک فلزات سنگین در تغذیه انسان، با روش‌های هسته‌ایهسته‌ای در کشاورزی ــ 24 | چگونه ایزوتوپ‌ها منشأ طوفان‌های گرد و غبار را آشکار می‌کنند؟فناوری هسته‌ای، به‌ویژه پرتودهی مواد غذایی، به‌عنوان راهکاری مطمئن برای افزایش ماندگاری محصولات باغی شناخته خواهد گردید. پرتودهی با دز پایین امکان داردد عوامل میکروبی و آفات را از بین ببرد و درعین‌حال کیفیت تغذیه‌ای و طعم محصول را حفظ کند. این روش مورد تأیید سازمان‌های بین‌المللی شامل FAO، WHO و IAEA هست و در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک فناوری هستاندارد برای افزایش ماندگاری میوه‌ها به کار گرفته خواهد گردید.ضرورت و اهمیت افزایش دوام سیب صادراتیایران سالانه میلیون‌ها تن سیب تولید انجام می‌دهد که بخشی از آن به مصرف داخلی می‌رسد و بخش قابل‌توجهی صادر خواهد گردید. اما صادرات سیب ایران با چالش‌های مهمی روبه‌رو هست. نخستین چالش، فسادپذیری سریع سیب در شرایط حمل‌ونقل طولانی هست. دومین مسئله، سختگیری بازارهای وارداتی در زمینه کیفیت و سلامت محصولات غذایی هست. کشورهای اروپایی و آسیایی مقررات سختی برای باقی‌مانده مواد شیمیایی دارند و همین موضوع موجب خواهد گردید چندین محموله‌های سیب ایران برگشت بخورند.افزایش دوام سیب صادراتی از نظر اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارد. صادرات پایدار و موفق سیب امکان داردد ارزآوری بالایی دارای بوده باگردید و به بهقرار دارای بود وضعیت باغداران کمک کند. هستفاده از فناوری هسته‌ای در این زمینه هم موجب افزایش زمان ماندگاری خواهد گردید و هم اعتماد بازارهای جهانی را نیز جلب انجام می‌دهد. در شرایطی که رقابت جهانی در بازار میوه‌ها گردیدید هست، بهره‌گیری از پرتودهی امکان داردد مزیت رقابتی ایران را تقویت کند.کاربرد فناوری هسته‌ای در صنایع کشاورزیفناوری هسته‌ای در کشاورزی طیف وسیعی از کاربردها ــ مانند بهقرار دارای بود بذر، کنترل آفات، بهینه‌سازی مصرف آب، و افزایش دوام مواد غذایی ــ را شامل خواهد گردید. یکی از مهم‌ترین ابزارها در این حوزه پرتودهی مواد غذایی هست. در این فرآیند، محصولات کشاورزی در معرض پرتوهای یونیزان قرار می‌گیرند تا آفات و میکروارگانیسم‌ها از بین بروند.پرتودهی در سطح جهانی مورد هستفاده قرار گرفته و کاربرد آن از غلات و ادویه‌جات تا میوه‌ها گسترش یافته هست. سازمان جهانی بهدارای بود و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها اعلام کرده‌اند که پرتودهی یک روش ایمن برای انسان هست. در مورد سیب، پرتودهی امکان داردد مشکلاتی مانند رگردید کپک، پوسیدگی و تغییرات بافتی را کاهش دهد و موجب افزایش ماندگاری محصول در شرایط حمل‌ونقل و انبارداری شود.اصول کلی پرتودهی هسته‌ای برای میوه‌هاپرتودهی میوه‌ها بر اساس انتقال انرژی از پرتوهای یونیزان به سلول‌ها عمل انجام می‌دهد. این انرژی موجب شکستن DNA میکروارگانیسم‌ها و آفات خواهد گردید و توانایی تکثیر آن‌ها را از بین می‌برد. درعین‌حال، دز پرتودهی به‌گونه‌ای انتخاب خواهد گردید که تغییرات در طعم، رنگ و ارزش غذایی به حداقل برسد.سه اصل مهم در پرتودهی عبارتند از:ایمنی غذایی، حفظ کیفیت و کارایی اقتصادی.مطالعات نشان داده‌اند که پرتودهی سیب در محدوده 0.5 تا 2 کیلوگری امکان داردد بار میکروبی را کاهش داده و زمان ماندگاری را افزایش دهد، بدون اینکه اثر منفی بر ویژگی‌های حسی دارای بوده باگردید.پرتودهی نیز امکان داردد فرآیند رسیدن میوه را کندتر کند و بدین‌ترتیب مانع از نرم‌گردیدن سریع بافت شود. این ویژگی به‌ویژه در حمل‌ونقل طولانی‌مدت برای صادرات اهمیت دارداجزای اصلی سیستم پرتودهی سیبیک سیستم پرتودهی هستاندارد شامل چندین بخش اصلی هست:منبع پرتو:کبالت-60 (برای پرتودهی گاما) یا شتاب‌دهنده الکترونی.محفظه پرتودهی:با دیواره‌های ضخیم برای جلوگیری از نشت پرتو.سیستم جابه‌جایی محصول:نوار نقاله برای انتقال سیب‌ها در داخل محفظه.دزیمتر:برای اندازه‌گیری دقیق میزان پرتو دریافتی.سیستم‌های ایمنی:شامل قفل‌های ایمنی و هگردیداردهنده‌ها.هماهنگی این اجزا موجب خواهد گردید که فرآیند پرتودهی هم ایمن و هم مؤثر باگردید. در ایران نیز مراکز پرتودهی مجهز به چنین فناوری‌هایی در حال فعالیت هستند و امکان هستفاده برای سیب صادراتی وجود دارد.روش‌های مختلف پرتودهی و مقایسه آن‌هاسه روش پرتودهی در صنایع غذایی مورد هستفاده قرار می‌گیرند:پرتو گاما:با نفوذ بالا، مناسب برای حجم‌های زیاد.پرتو الکترونی:سرعت بالا اما نفوذ محدودتر.پرتو ایکس:انعطاف‌پذیر ولی هزینه‌بربرای سیب صادراتی، پرتودهی گاما بیشترین کاربرد را دارد زیرا امکان داردد حجم زیادی از محصول را ضدعفونی کند. پرتودهی الکترونی نیز در مواردی که سرعت اهمیت دارد مفید هست، اما محدودیت نفوذ دارد. پرتودهی ایکس هنوز کمتر مورد هستفاده تجاری قرار گرفته اما در آینده امکان داردد جایگاه مهمی پیدا کند.هستانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللیپرتودهی مواد غذایی تحت نظارت نهادهای بین‌المللی مانند FAO، WHO و  IAEA انجام خواهد گردید. کمیسیون Codex Alimentarius هستاندارد عمومی برای مواد غذایی پرتودهی‌گردیده ارائه کرده هست. این هستانداردها شامل محدوده دز پرتودهی، برچسب‌گذاری شفاف و پایش ایمنی هست.در ایران، سازمان انرژی اتمی و وزارت بهدارای بود مسئولیت نظارت بر اجرای پرتودهی را بر عهده دارند. مراکز پرتودهی ملزم به رعایت دستورالعمل‌های ایمنی هستند و محصولات پرتودهی‌گردیده باید با برچسب مشخص وارد بازار شوند. این اقدامات برای جلب اعتماد مصرف‌کنندگان و بازارهای بین‌المللی حیاتی هست.فرایند پرتودهی سیب صادراتی در عملفرآیند پرتودهی سیب صادراتی پس از بردارای بود و بسته‌بندی آغاز خواهد گردید. سیب‌ها پس از سورتینگ و بسته‌بندی اولیه به مراکز پرتودهی منتقل می‌شوند. در آنجا، بسته‌ها در محفظه قرار گرفته و در معرض دز مشخصی از پرتو قرار می‌گیرند.این فرآیند تنها چندین دقیقه طول می‌کگردید اما اثر آن بر افزایش ماندگاری بسیار چشمگیر هست. پس از پرتودهی، نمونه‌ها برای آزمایش‌های میکروبی و کیفی مورد بررسی قرار می‌گیرند.مطالعات در ایران نشان داده‌اند که پرتودهی سیب توانسته زمان ماندگاری را تا چندین ماه افزایش دهد، بدون آنکه طعم یا ارزش تغذیه‌ای آن تغییر کند.اثر پرتودهی بر میکروارگانیسم‌ها و آفات سیبسیب امکان داردد میزبان کپک‌ها، قارچ‌ها و باکتری‌های مختلف باگردید که در شرایط نامطلوب انبارداری رگردید می‌کنند. نیز آفات انباری امکان داردند به سیب آسیب برسانند و کیفیت صادراتی آن را کاهش دهند. پرتودهی با دز پایین امکان داردد DNA این عوامل را تخریب کرده و از رگردید آن‌ها جلوگیری کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که پرتودهی در دز 1 تا 2 کیلوگری توانسته بار میکروبی سیب را به‌طور مؤثر کاهش دهد و مانع رگردید کپک‌ها شود. نیز تخم آفات انباری در این فرآیند ناقرار دارای بود خواهد گردید. بدین‌ترتیب، پرتودهی ابزاری مؤثر برای تضمین سلامت و کیفیت سیب صادراتی هست.مزایای این روش نسبت به روش‌های سنتی نگهداریروش‌های سنتی نگهداری سیب شامل سردخانه‌گذاری طولانی‌مدت، هستفاده از مواد شیمیایی و پوشش‌های مصنوعی هست. این روش‌ها اگرچه مؤثرند، اما هزینه‌بر قرار دارای بوده و گاه موجب تغییر در ویژگی‌های طبیعی میوه می‌شوند. نیز باقی‌مانده مواد شیمیایی امکان داردد مانع پذیرش محصول در بازارهای جهانی شود.در مقابل، پرتودهی هیچ ماده خارجی به محصول اضافه نانجام می‌دهد و با یک‌بار تابش امکان داردد ماندگاری سیب را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. این روش سریع، ایمن و مورد تأیید سازمان‌های بین‌المللی هست. به همین دلیل، پرتودهی نسبت به روش‌های سنتی برتری دارد و امکان داردد آینده نگهداری و صادرات سیب ایران را متحول کند.چالش‌ها و محدودیت‌های هستفاده از فناوری هسته‌ایباوجود مزایای فراوان پرتودهی سیب، موانعی در مسیر اجرای آن وجود دارد. نخستین مانع،هزینه بالای تجهیزاتو زیرساخت‌های پرتودهی هست. احداث مراکز مجهز به منابع کبالت-60 یا شتاب‌دهنده‌های الکترونی نیازمند سرمایه‌گذاری کلان هست. دومین چالش،پذیرش اجتماعیهست. چندین مصرف‌کنندگان به‌اشتباه تصور می‌کنند که پرتودهی موجب رادیواکتیو گردیدن مواد غذایی خواهد گردید، درحالی‌که پرتودهی فقط آلودگی‌ها را از بین می‌برد و هیچ‌گونه خاصیت رادیواکتیوی در محصول ایجاد نانجام می‌دهد.علاوه‌براین،نیاز به نیروی انسانی متخصصو آموزش‌دیده یکی دیگر از چالش‌ههست. اجرای ایمن این فناوری بدون حضور کارشناسان فیزیک هسته‌ای، صنایع غذایی و کنترل کیفیت ممکن نیست. در چندین کشورها نیز قوانین و دستورالعمل‌های سختگیرانه برای واردات محصولات پرتودهی‌گردیده اعمال خواهد گردید که ممکن هست مانعی برای صادرات باگردید.راهکار رفع این محدودیت‌ها،سرمایه‌گذاری دولتی، حمایت مالی از مراکز پرتودهی، آموزش عمومی برای رفع نگرانی‌ها، و هماهنگی با هستانداردهای جهانیهست.تأثیرات اقتصادی و تجاری بر بازار سیب ایرانسیب یکی از محصولات کلیدی کشاورزی ایران هست که سهم مهمی در ارزآوری غیرنفتی دارد. اما سالانه بخش قابل‌توجهی از سیب صادراتی به خاطر فساد یا عدم تطابق با هستانداردهای بهدارای بودی برگشت می‌خورد. این موضوع باعث خسارت سنگین برای باغداران و صادرکنندگان خواهد گردید.فناوری هسته‌ای امکان داردد با کاهش ضایعات و افزایش زمان ماندگاری،سودآوری صادرات سیب را چندین برابر کند. علاوه‌براین، حذف یا کاهش مصرف مواد شیمیایی در فرآیند ضدعفونی، موجب افزایش پذیرش سیب ایرانی در بازارهای جهانی خواهد گردید. تجربه کشورهایی مانند چین و هند نشان داده که هستفاده از پرتودهی توانسته هست صادرات میوه‌های تازه را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.نقش پرتودهی در افزایش زمان ماندگاری صادراتییکی از بزرگ‌ترین مزایای پرتودهی، افزایش چشمگیر زمان ماندگاری سیب هست. در شرایط عادی، سیب در سردخانه ممکن هست چندین هفته سالم بماند، اما با پرتودهی، این مدت امکان داردد تا چندینین ماه افزایش یابد.مطالعات نشان داده‌اند که پرتودهی سیب در دز 1 تا 2 کیلوگری، توانسته رگردید قارچ‌ها و کپک‌ها را متوقف کند و درعین‌حال کیفیت تغذیه‌ای و طعم محصول را حفظ نماید. این مسئله به‌ویژه برای صادرات به بازارهای دوردست مانند اروپا و شرق آسیا اهمیت دارد، زیرا حمل‌ونقل دریایی زمان‌بر هست و محصول باید در شرایط طولانی‌مدت کیفیت خود را حفظ کند.نوآوری‌ها و پیشرفت‌های اخیر در این حوزهدر سال‌های اخیر، پژوهشگران پیشرفت‌های جدیدی در حوزه پرتودهی مواد غذایی دارای بوده‌اند. طراحیشتاب‌دهنده‌های الکترونی کم‌مصرف و پرکاربردباعث گردیده هست که هزینه فرآیند کاهش یابد. نیز، فناوری‌های ترکیبی مانندپرتودهی همراه با بسته‌بندی در اتمسفر اصلاح‌گردیده(MAP)توسعه یافته‌اند که امکان داردند ماندگاری سیب را دو برابر کنند.از دیگر نوآوری‌ها امکان دارد بهپرتودهی انتخابیاشاره کرد، به‌گونه‌ای که گردیدت پرتو بسته به نوع و اندازه محصول تنظیم خواهد گردید. نیز پژوهش‌هایی روی تأثیر پرتودهی بر کاهش سموم قارچی و باکتریایی انجام گردیده که نتایج بسیار امیدوارکننده‌ای دارای بوده‌اند.اثرات پرتودهی بر کیفیت تغذیه‌ای و حسی سیبیکی از نگرانی‌های مصرف‌کنندگان درباره پرتودهی، تغییر در ارزش تغذیه‌ای یا ویژگی‌های حسی محصول هست. اما تحقیقات نشان داده‌اند که پرتودهی سیب در دزهای پایین هیچ تأثیر منفی بر قندها، ویتامین‌ها و مواد معدنی آن ندارد.از نظر طعم و بافت نیز، تفاوتی میان سیب پرتودهی‌گردیده و سیب معمولی گزارش نگردیده هست. حتی در چندین موارد، کاهش بار میکروبی موجب حفظ بهتر طعم طبیعی سیب در طول انبارداری گردیده هست. به همین دلیل، پرتودهی به‌عنوان روشی مطمئن و بی‌خطر برای مصرف‌کننده شناخته خواهد گردید.جایگاه این فناوری در بسته‌های حمایتی کشاورزیفناوری هسته‌ای امکان داردد بخشی از برنامه‌های حمایتی دولت برای توسعه کشاورزی باگردید. دولت امکان داردد با ارائه یارانه به مراکز پرتودهی و تسهیل دسترسی باغداران به این خدمات، هستفاده از این فناوری را گسترش دهد.علاوه‌براین، اجرایبرنامه‌های آموزشی برای کشاورزان و صادرکنندگانبه افزایش آچندین اوقات درباره مزایای پرتودهی کمک خواهد کرد. در سطح کلان، قرار دادن این فناوری در برنامه‌های توسعه صادراتی امکان داردد به بهقرار دارای بود جایگاه ایران در بازار جهانی سیب کمک کند.آینده‌شناسی و ظرفیت‌های توسعهنظر به افزایش تقاضای جهانی برای میوه‌های سالم و عاری از مواد شیمیایی، آینده فناوری پرتودهی بسیار روشن هست. در دهه آینده انتظار می‌رود که هستفاده از این فناوری برای محصولات صادراتی شامل سیب، به‌طور چشمگیری افزایش یابد.ایران با دارای بودن ظرفیت بالای تولید سیب، امکان داردد از این فرصت بهره‌برداری کند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پرتودهی و همکاری با سازمان‌های بین‌المللی، ایران را در جایگاه یکی از پیشگامان صادرات میوه سالم در منطقه قرار خواهد داد.توصیه‌ها برای سیهست‌گذاران و فعالان صنعت سیببرای هستفاده مؤثر از فناوری هسته‌ای در افزایش دوام سیب صادراتی، چندین توصیه کلیدی مطرح هست:سرمایه‌گذاری در مراکز پرتودهی در هستان‌های تولیدکننده سیب مانند آذربایجان غربی و سمیرم.اجرای برنامه‌های اطلاع‌رسانی برای رفع نگرانی‌های مصرف‌کنندگان.تدوین قوانین شفاف برای برچسب‌گذاری محصولات پرتودهی‌گردیده.گسترش همکاری‌های علمی و فنی با کشورهای موفق در این حوزه.اجرای این توصیه‌ها امکان داردد صادرات سیب ایران را متحول کرده و ارزآوری غیرنفتی کشور را افزایش دهد.جمع‌بندی و نتیجه‌گیریکاربرد فناوری هسته‌ای در افزایش دوام سیب صادراتی، یک راهکار علمی، ایمن و اقتصادی هست. این فناوری با کاهش آلودگی‌ها، افزایش زمان ماندگاری و حفظ کیفیت تغذیه‌ای و حسی، امکان داردد صادرات سیب ایران را به سطح بالاتری برساند.باوجود چالش‌هایی مانند هزینه بالا و نیاز به آچندین اوقات‌رسانی عمومی، مزایای آن بسیار بیشتر هست. بنابراین، توسعه مراکز پرتودهی و قرار دادن این فناوری در هستراتژی ملی صادرات کشاورزی امکان داردد آینده‌ای روشن برای صنعت سیب ایران رقم بزند.------------------منابع برای مطالعه بیشتر:IAEA. (2018).Food Irradiation Technologies.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/topics/food-irradiationFAO. (2020).Apple Production and Postharvest Practices.اطلاعات بیشتر در:http://www.fao.orgWHO. (2019).Safety and Nutritional Adequacy of Irradiated Foods.اطلاعات بیشتر در:https://www.who.int/health-topics/food-safetyDiehl, J. F. (2002).Food Irradiation: Principles and Applications.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.com/book/9780122154919/food-irradiationIAEA. (2017).Radiation Processing Facilities.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/publications/10937/radiation-processing-facilitiesLoaharanu, P. (2001).Food Irradiation in Developing Countries.اطلاعات بیشتر در: https://inis.iaea.org/search/search.aspx?orig_q=RN:32042889Codex Alimentarius Commission. (2015).General Standard for Irradiated Foods.اطلاعات بیشتر در:https://www.fao.org/fao-who-codexalimentariusMousavi, S. et al. (2016).Effects of Gamma Irradiation on Fruits.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comAl-Bachir, M. (2004).Effect of Gamma Irradiation on Microbial Load of Apples.اطلاعات بیشتر در: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15051111Urbain, W. M. (1986).Food Irradiation.اطلاعات بیشتر در: https://inis.iaea.org/search/search.aspx?orig_q=RN:18014234IAEA. (2014).Challenges in Food Irradiation.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/topics/food-irradiationFAO & IAEA. (2013).Food Safety and International Trade.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/publications/10098/food-safety-and-international-tradeAl-Kahtani, H. et al. (2007).Shelf-life Extension of Apples by Irradiation.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comAl-Bachir, M. (2015).Applications of Food Irradiation in Arab Countries.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comIAEA. (2021).Advances in Radiation Processing.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/publications/14782/advances-in-radiation-processingShahbaz, H. et al. (2014).Nutritional Quality of Irradiated Apples.اطلاعات بیشتر در:https://www.sciencedirect.comMinistry of Agriculture Iran. (2022).Agricultural Support Programs.اطلاعات بیشتر در: https://www.maj.irIAEA. (2020).Future Trends in Food Irradiation.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/topics/food-irradiationFAO. (2019).Policy Recommendations on Food Safety.اطلاعات بیشتر در:https://www.fao.org/food-safetyIAEA. (2019).Radiation Technologies for Food Security.اطلاعات بیشتر در: https://www.iaea.org/topics/food-securityانتهای پیام/