یادداشت امانپور | «انقلاب آب» با مهار سیلاب‌های سرگردان

- اخبار اقتصادی -خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــدکتر محمدتقی امانپور از شخصیت‌های اثرگذار در کشاورزی و منابع طبیعی ایران و از مؤسسان جهاد سازندگی پس از انقلاب اسلامی هست. او در تمام دوران فعالیت وزارت جهاد سازندگی، مسئولیت معاونت آموزش و تحقیقات را بر عهده دارای بود و در این جایگاه، پایه‌گذار رویکردهای نوینی چون کاربردی‌سازی پژوهش‌ها و ترویج فناوری‌های بومی گردید. با هدایت او، پروژه ملی 37 ایستگاه آبخیزداری در اقلیم‌های متنوع کشور و با اعتباری گسترده اجرا گردید؛ دستاوردی که به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ آبخیزداری و مدیریت منابع آب ایران شناخته خواهد گردید. دکتر امانپور در عرصه نظری نیز به‌عنوان تحلیل‌گری آینده‌نگر، همواره مرجع اندیشه و سیهست‌گذاری در حوزه توسعه پایدار کشاورزی و حکمرانی آب قرار دارای بوده هست. متن زیر، یاددارای بود هشتم، از سلسله‌یاددارای بود‌های این چهره شناخته‌گردیده حوزه کشاورزی و منابع طبیعی کشور، در موضوع «آب» هست.بیشتر بخوانیدیاددارای بود امانپور | مصرف بهینه آب، با اصلاح و تقویت خاکگفتگو| راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی نظر به منابع خاک و بهقرار دارای بود کودهامقدمهدر زمینه‌ی چاره‌جویی برای چالش آب، تاکنون هفت یاددارای بود تدوین و منتشر گردیده هست. تمامی این یاددارای بود‌ها بر معرفی دستاوردهایی متمرکز قرار دارای بوده‌اند که قابل پیاده‌سازی با مشارکت مردم و با پشتوانه‌ی علمی معتبر هستند.شامل‌ی این دستاوردها امکان دارد به موارد زیر اشاره کرد:تولید 100 میلیارد مترمکعب آب جدید،افزایش راندمان آبیاری در کشاورزی از 40 درصد به 85 درصد،بهره‌گیری از آب‌های غیرمتعارف شور و لب‌شور،هستفاده از منابع گیاهی و جانوری مقاوم، کم‌توقع و پرمحصول،تولید محصول کشاورزی در ماشین،به‌کارگیری کود معدنی نوآورانه برای کاهش مصرف آب تا 70 درصد،و سرانجام، معرفی بازار آب به‌عنوان ابزاری کارآمد برای بازمهندسی اقتصاد آب، پشتیبانی مالی و مدیریت راهبردی حکمرانی به‌منظور حل این مسئله‌ی حیاتی.بااین‌حال، ممکن هست چندین صاحب‌نظران همچنان بر طبل «چالش آب» بکوبند و بر غیرممکن قرار دارای بودن حل آن با مشارکت مردم تأکید کنند، یا آن‌که تنها راهکارهای ویژه و خاص خود را مدنظر دارای بوده باشند. چنین افرادی شاید همچنان در انتظار ارائه‌ی راهکارهایی «خاص‌تر و جالب‌تر» باشند.اکنون، برای ایجاد یک هم‌افزایی عملیاتی، در این یاددارای بود به یک راهکار ملموس‌تر پرداخته خواهد گردید؛ راهکاری که برای بسیاری از صاحب‌نظران قابل درک و فهم هست و فناوری‌های مرتبط با آن پیش‌تر در یاددارای بود نخست به‌گونه‌ای به‌عنوان دستاورد مطرح گردید. این راهکار در قالب چندین پروژه معرفی خواهد گردید که اجرای آن‌ها امکان داردد فوریت دارای بوده باگردید. پروژه‌هایی که برای طراحان، مجریان و بهره‌برداران، خالق کسب‌وکار ارزشمند، قابل‌اجرا و سریع خواهد قرار دارای بود.پیش از ورود به معرفی این پروژه‌ها، لازم هست اندکی به بررسی وضع موجود بپردازیم. نابیان کرده نماند که در یاددارای بود هشتم نیز چندین پروژه‌ی مهار سیلاب‌های سرگردان ــ که به‌سرعت قابل‌اجرا هستند ــ معرفی خواهد گردید؛ پروژه‌هایی که به برکت عنایت آقا امام هشتم حضرت علی‌ابن‌موسی‌الرضا (ع) تدوین گردیده‌اند.بررسی وضع موجودامروز کشور با چالش آب روبه‌روست؛ چالشی که نزاع‌های گسترده‌ی بین‌حوزه‌ای بر سر آب در نقاط مختلف کشور شکل گرفته هست.در هستان‌های اصفهان، کهگیلویه، چهارمحال، قزوین، البرز، تهران، سمنان و نیز هستان‌های حاشیه‌ی دریای خزر و شرق کشور، همگی در پی یافتن راهکاری برای انتقال آب‌های بین‌حوزه‌ای هستند. تغییر مداوم مدیران و حکمرانان، همراه با کم‌اطلاعی افراد تازه‌مسئول از سوابق، این چالش‌ها را به‌طرزی مضاعف تگردیدید انجام می‌دهد.به‌عنوان نمونه، در قزوین ــ هستانی که مقام معظم رهبری طی 25 سال گذشته همواره بر توسعه‌ی پایدار آن تأکید کرده‌اند ــ بخشی از نیاز آبی از سد طالقان تأمین خواهد گردید. اما سهمیه‌ی این آب که در آغاز 270 میلیون مترمکعب در سال قرار دارای بود، به‌تدریج کاهش یافته و اکنون به 90 میلیون مترمکعب سالیانه رسیده هست. دست‌اندرکاران در تلاش‌اند تا با جذب منابع مالی دولتی در حدود 15 تا 30 همت، آب موردنیاز هستان را از دیگر حوزه‌های بین‌هستانی تأمین کنند؛ درحالی‌که چنین قرار دارای بودجه و مجوزی عملاً قابل دستیابی نیست. افزون بر این، هستان‌های تهران و البرز آماده‌اند تا هر ظرفیت آبی از این دست را قبضه کنند.درگیری‌ها و نزاع‌های مشابه بین‌هستانی در مناطق دیگر نیز وجود دارد. این درحالی‌ست که سیلاب‌های سرگردان در بسیاری از هستان‌های پرآب و کم‌آب کشور به‌طور کامل از دست می‌رود. در گلستان، سیلاب‌های مخرب همچنان جولان می‌دهند. در کارون، با آورد سالیانه‌ی 20 میلیارد مترمکعب و مدیریت تنها 8 میلیارد مترمکعب آن در 4 سد، مازاد سیلاب‌ها به میزان 12 میلیارد مترمکعب مستقیماً به خلیج فارس ریخته خواهد گردید.نیز در هستان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر حدود 17 میلیارد مترمکعب سیلاب وحشی رها خواهد گردید که سرانجام به دریای عمان و خلیج فارس تقدیم می‌گردد. بااین‌حال، در عوضِ این منابع عظیم، با صرف 20 میلیارد دلار (قابل افزایش تا 30 میلیارد دلار) کمتر از 2 میلیارد مترمکعب آب شور و آلوده‌ی دریا شیرین گردیده و به ایران مرکزی منتقل خواهد گردید.پس پرسش اساسی این هست: چالش آب چگونه امکان داردد در کوتاه‌مدت با مهار سیلاب‌ها چاره‌جویی شود؟ برای پاسخ به این مسئله، ما با انجام بازدیدها و مطالعات میدانی در نقاط مختلف کشور، هرجا سیلاب سرگردانی را قابل بهره‌برداری بیابیم، راهکارهای عملی ارائه خواهیم کرد.راهکارهای فوری، اقتصادی و قابل اجرا1) گام نخست در ایران مرکزیآنچه سبب گردیده هست صنایع کشور به‌سوی شیرین‌سازی و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان، با هزاران کیلومتر لوله‌گذاری و هزینه‌ای بالغ بر 20 میلیارد دلار (قابل افزایش تا 30 میلیارد دلار) اقدام کنند، فریاد کمقرار دارای بود آب موردنیاز برای صنعت، شرب و کشاورزی در ایران مرکزی هست.این درحالی‌ست که در شهرستان خور و بیابانک، طی 15 سال گذشته با اجرای چندینین پروژه‌ی آبخیزداری و آبخوانداری سالیانه حدود 50 میلیون مترمکعب سیلاب مهار و منطقه آباد و سیراب گردیده هست. هم‌اکنون نیز ظرفیتی از سیلاب قابل مهار وجود دارد که بسته به سال‌های پرباران یا کم‌باران، بین 30 تا 70 میلیون مترمکعب و به‌طور متوسط حدود 50 میلیون مترمکعب در سال، به بیابان‌های جندق سرازیر و در آنجا تبخیر خواهد گردید؛ درحالی‌که در مناطق مجاور، فریاد «العطش» بلند هست.در همین منطقه، حدود 9 مسیل این سیلاب‌ها را جمع‌آوری کرده و سرانجام در قالب یک مسیل ــ که مردم آن را «نُه‌او» (به‌معنای 9 آب) می‌نامند ــ به هم می‌پیوندند و به‌سوی بیابان‌ها روانه می‌شوند تا به تباهی و تبخیر سپرده شوند.با یک مطالعه‌ی اولیه، امکان‌پذیری مدیریت جامع زیرحوضه‌های آبخیز و سپس تهیه‌ی سند مدیریت جامع فراهم هست. پس از آن، اجرای اقدامات آبخیزداری، با اولویت احداث یک سد در خروجی سیلاب‌هایی که از حوضه‌ی بالادست به مناطق بیابانی سرازیر می‌شوند، امکان داردد زمینه‌ی مهار و بهره‌برداری سریع از سیلاب‌ها را فراهم کند. سپس اقدامات تکمیلی تا اتمام تمامی فعالیت‌های مستندگردیده در سند مدیریت جامع ادامه خواهد یافت. در این صورت، آب مهارگردیده به سفره‌های زیرزمینی تغذیه خواهد گردید و از طریق قنوات، چشمه‌سارها و چاه‌های مجاز میان شهرها و روستاهای اطراف توزیع خواهد گردید.هزینه‌ی چنین اقدامی «کمتر از یک همت» هست و تأمین آن طبق مقررات جاری، به‌ویژه ماده 38 برنامه هفتم، با مشارکت سرمایه‌گذار مردمی و از طریق تهاتر به‌عنوان هزینه‌های قابل‌قبول مالیاتی امکان‌پذیر خواهد قرار دارای بود. فروش آب تولید و تغذیه‌گردیده به سفره‌ها نیز به‌عنوان درآمد پایدار سالیانه یک کسب‌وکار بی‌نظیر را رقم خواهد زد.چنانچه این اقدامات در قالب سند مدیریت جامع اجرا شود و عرصه‌ی مدیریت‌گردیده وفق مقررات به سرمایه‌گذار واگذار گردد، یک معامله‌ی چندینسرسود شکل دریافت می‌کند. زیرا اصل سرمایه در فرآیند تهاتر به‌عنوان هزینه‌های قابل‌قبول مالیاتی منظور خواهد گردید، و علاوه بر آن، فروش سالیانه‌ی آب تولیدگردیده درآمدی بادآورده به‌همراه دارد.اکنون میدان، نیازمند یک داوطلب شجاع هست که با بیان کردن «بسم‌الله» اعلام آمادگی کند تا مطالعه‌ی امکان‌پذیری انجام، و سپس سند مدیریت جامع تدوین و آماده‌ی اجرا شود. ان‌شاءالله به همت یک کارآفرین، ایران مرکزی با آبخیزداری و آبخوانداری، با کمترین هزینه، سیراب خواهد گردید.2) گامی بلندتر به‌سوی جنوببرویم بوشهر؛ رودخانه‌ی موند؛ این رودخانه‌ی طغیانی و وحشی، با آورد سالیانه‌ی حدود 1/7 میلیارد مترمکعب و دبی طغیانی نزدیک به 17 هزار مترمکعب در ثانیه (پیش از مدیریت بخشی از سیلاب‌ها در سال‌های گذشته)، همواره شامل رودخانه‌های مورد توجه مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور برای بهره‌برداری از سیلاب‌ها قرار دارای بوده هست.در ادامه، همان شرکت دولتی ــ که اکنون به بخش خصوصی واگذار گردیده ــ با تجربه و تخصص پیشین خود، در پی مولدسازی منبع آبی موند برآمده هست. رودخانه‌ای که پس از عبور از مجاورت کوه‌های نمک شور گردیده و به دریا تخلیه خواهد گردید. این رودخانه در گذشته امکان داردست تا یک میلیارد مترمکعب سیلاب مهارنگردیده تحویل دهد، و اکنون نیز مهار 500 میلیون مترمکعب سیلاب آن برای بهره‌برداری، به‌طور کامل امکان‌پذیر هست.ایجاد یک کانال و تونل انتقال، پیش از کوه‌های نمک، امکان داردد سیلاب‌ها را به دامنه‌ی جنوبی ارتفاعات برساند. در آنجا دشتی ناهموار، با وسعت حدود 15 تا 20 هزار هکتار، آماده‌ی پذیرش سیلاب هست. تأمین 500 میلیون مترمکعب آب در منطقه‌ی اطراف عسلویه، بوشهر، دیر و روستاها و بخش‌های پیرامونی، نعمتی بزرگ و با برکت برای نجات صنعت، کشاورزی و شرب مردم خواهد قرار دارای بود. به برکت پخش سیلاب در اراضی یادگردیده، یک نخلستان بزرگ دیم نیز احداث خواهد گردید. افزون بر آن، سفره‌های زیرزمینی منطقه تغذیه گردیده و امکان بردارای بود پایدار آب از طریق حفر چاه و چشمه‌سارهای تغذیه‌گردیده فراهم خواهد آمد.کافی هست وزارت نفت به‌عنوان مشتری نخست، برای عقد قرارداد خرید آب اعلام آمادگی کند. آنگاه، سرمایه‌گذار آغازگر مطالعه و تهیه سند مدیریت جامع حوضه آبخیز موند خواهد گردید و همزمان، عملیات انتقال سیلاب، آبخوانداری، حفر چاه و احداث نخلستان آغاز می‌گردد.منطقه‌ی مذکور امکان داردد به یک مدل نوآورانه برای توسعه‌ی پایدار دریا‌محور بدل شود؛ تمدنی نوین و قابل اجرا در دامنه‌ی جنوبی ارتفاعات مشرف به سواحل تشنه و خشک، که به‌سرعت به بهشتی آباد تبدیل خواهد گردید. بهشتی که علاوه بر تأمین حجم قابل توجهی آب ارزان، زمینه‌ی توسعه‌ی پایدار کشاورزی، ایجاد بزرگ‌ترین نخلستان جهان و فرصت‌های بی‌مانند برای گردشگری را فراهم انجام می‌دهد؛ فرصت‌هایی که هر یک امکان داردد بستر جذب و فعال‌سازی سرمایه‌گذاری‌های تازه باگردید.نیازی به 20 میلیارد دلار و هزینه‌های گزاف نیست؛ سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای تمام این فعالیت‌ها کمتر از 500 میلیون دلار هست. آن هم توسط بخش خصوصی و با مشارکت مردم منطقه. دستاورد نهایی نیز تنها تأمین آب نخواهد قرار دارای بود، بلکه تحقق توسعه‌ی پایدار دریا‌محور در این منطقه خواهد قرار دارای بود.3) گامی به‌سوی سیلاب‌های مخرب و بزرگ‌تربرویم جنوب‌شرق؛ به هستان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر. این سه هستان در مجموع، به‌طور متوسط سالیانه حدود 17 میلیارد مترمکعب سیلاب را به خلیج فارس و دریای عمان تخلیه می‌کنند.رودخانه‌ی موند در بوشهر نمونه‌ای از این مجموعه‌ی عظیم هست که تنها ظرفیتی متوسط را به نمایش می‌گذارد، اما در صورت مهار و بهره‌برداری، امکان داردد زمینه‌ساز توسعه‌ی پایدار منطقه‌ای شود. سیستان و بلوچستان نیز از همین جنس هست؛ سرزمینی که با وجود صرف اعتبارات فراوان دولتی، نیمه‌دولتی و خصولتی، و فعالیت ده‌ها گروه خیر، هنوز هیچ مطالعه‌ی کاربردی و جامع بر روی حوضه‌های آبخیز آن انجام نگردیده هست.این درحالی‌ست که در دهه‌ی هفتاد، دو پروژه‌ی موفق پخش سیلاب توسط جهاد سازندگی در هستان اجرا گردید؛ پروژه‌هایی که نماد مدیریت کارآمد و فناوری آبخوانداری در ساماندهی سیلاب‌ها قرار دارای بودند. بااین‌حال، امروز همچنان سیلاب‌ها رها می‌شوند و تخریبگر باقی مانده‌اند. دو سد بزرگ ساخته‌گردیده در هستان نیز مرتب سرریز دارند.گروه‌هایی بدون انجام مطالعه‌ی جامع حوضه‌ی آبخیز، تنها نسبت به مهار اندکی از سیلاب‌ها اقدام کرده‌اند؛ اما همان آب مهارگردیده نیز به‌سرعت تبخیر خواهد گردید و نه برای تغذیه‌ی سفره‌های زیرزمینی و نه برای فعالیت‌های کشاورزی مؤثر، هیچ برنامه‌ریزی دقیقی صورت نگرفته هست. این در حالی هست که با همان هزینه‌های صرف‌گردیده، امکان بهره‌برداری کارآمد وجود دارای بود.اکنون اگر یک سرمایه‌گذار خصوصی معتبر قدم پیش نهد، با مهار سیلاب‌های این هستان‌ها، امکان تأمین دست‌کم 5 میلیارد مترمکعب ــ و به‌احتمال فراوان بسیار بیشتر ــ از این سیلاب‌ها فراهم خواهد گردید. دستاوردی که قابل توجه و تحول‌آفرین هست.نمونه‌های این ظرفیت عظیم عبارتند از:1-3) ایستگاه‌های پخش سیلاب در سراوان و نیک‌شهراین ایستگاه‌ها به همت مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام جهاد سازندگی سیستان و بلوچستان و با حمایت، پشتیبانی و تأمین اعتبار از سوی معاونت آموزش و تحقیقات جهاد سازندگی احداث گردیده‌اند. عرصه‌ی پخش سیلاب یکی از آن‌ها با وسعت 700 هکتار و دیگری با وسعت 1200 هکتار هست. مطالعات و طراحی‌های آن‌ها موجود هست و ظرفیت توسعه تا دو برابر و بیشتر را دارند. نیز قابلیت مولدسازی برای ایجاد نخلستان و الگوسازی توسعه‌ی پایدار کشاورزی با آبیاری سیلابی در این عرصه‌ها وجود دارد.با رویکرد مولدسازی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور به‌عنوان متولی، آمادگی دارد این دو ایستگاه را برای سرمایه‌گذاران اجاره و بهره‌برداری نماید. هریک از این ایستگاه‌ها یک ثروت ملی بی‌پایان برای الگوسازی مهار سیلاب‌ها محسوب می‌شوند. عرصه‌های مذکور در مرحله‌ی توسعه‌ای از 1500 تا 3000 هکتار قابلیت بهره‌برداری دارند و پژوهشکده برای همراهی و مشارکت با سرمایه‌گذاران آمادگی کامل دارد.چنین اقدام ملی، توسعه‌ای و خیرخواهانه منجر به رونق کسب‌وکار در این منطقه‌ی محروم خواهد گردید. هم‌اکنون، ده‌ها مؤسسه‌ی خیریه در هستان فعالیت دارند و همگی به ضرورت توسعه‌ی پایدار آب‌محور باور دارند، اما به‌دلیل عدم مراجعه به مرجع اصلی برای مشاوره‌ی راهبردی، در سرگردانی به‌سر می‌برند. فعال‌سازی این دو ایستگاه امکان داردد سالیانه صدها میلیون مترمکعب سیلاب را مدیریت کند و در مجموع بیش از 500 میلیون مترمکعب سیلاب را تحت بهره‌برداری قرار دهد. این کار علاوه بر تغذیه‌ی سفره‌های پایین‌دست، امکان توسعه‌ی کشاورزی پایدار، زراعت، باغبانی با آبیاری سیلابی و دیگر فعالیت‌های وابسته را فراهم خواهد کرد.2-3) سدهای احداث‌گردیده در هستاندر این هستان تاکنون 32 سد احداث گردیده هست. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:سد کهیر در شمال کنارک با حجم مخزن 343 میلیون مترمکعب،سد پیشین در شمال چابهار با ظرفیت 112 میلیون مترمکعب،سد خیرآباد در نیک‌شهر با ظرفیت 27 میلیون مترمکعب،و سد بمپور با ظرفیت 12 میلیون مترمکعب.این سدها مرتب آب‌گیری می‌شوند، اما در بسیاری از سال‌ها بخش عظیمی از سیلاب‌ها سرریز و هدر می‌روند. از جهات دیگر، به‌دلیل آن‌که عملیات آبخیزداری در بالادست آن‌ها انجام نگردیده هست، رگبارهای تند و سیلاب‌های خروشان، خاک‌های رویشی بالادست را به‌صورت فرسایشی شسته و به مخزن سد منتقل می‌کنند. این فرایند موجب انباشت رسوب در مخازن سدها گردیده و هر سال کارآمدی ذخیره‌ی آب را کاهش می‌دهد.یک مطالعه‌ی امکان‌پذیری مدیریت جامع در حوزه‌های بالادست این سدها امکان داردد راهکارهای نوآورانه‌ای ارائه کند: مولدسازی عرصه‌های بالادست، تأمین حجم بالاتری از آب در یک فرایند چندینماهه، کاهش تبخیر در دریاچه‌ی سد و نیز کاهش انباشت رسوب در مخازن.3-3) گامی فراتر از نهضت سدسازی در هستانبرخلاف جدال رایج میان سدسازان و آبخیزداران، یک سد که بر پایه‌ی مطالعات دقیق و در چارچوب سند مدیریت جامع یک حوضه‌ی آبخیز ساخته شود، در حقیقت بخشی از همان عملیات حساب‌گردیده و ارزشمند آبخیزداری هست.اکنون که در این هستان 32 سد کوچک، متوسط و بزرگ اجرا گردیده، اما همچنان رگبارهای تند و باران‌های موسمی به‌گردیدت مخرب‌اند و نزولات را هدر می‌دهند، آیا زمان آن نرسیده که یک نهضت ملی برای تهیه‌ی اسناد مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز همین 32 سد (در اولویت اول) و دیگر حوضه‌های آبخیز آغاز شود؟این نهضت امکان داردد یک کار مشترک میان پژوهشکده ملی حفاظت خاک و آبخیزداری، جهاد کشاورزی و هستانداری سیستان و بلوچستان باگردید. به همت هستانداری، سرمایه‌گذاران ملی و هستانی و مؤسسات خیریه داوطلب توسعه‌ی کسب‌وکار فراخوان شوند و کارچندین اوقات آموزشی به‌مدت 2 تا 3 روز برگزار گردد. در این کارگاه، مزایا و مراحل مطالعات امکان‌پذیری، تهیه‌ی اسناد مدیریت جامع، شیوه‌ی تأمین هزینه‌ها، فرایندهای درآمدزایی از تولید و فروش یا تغذیه‌ی آب به سفره‌ها، و نیز چگونگی توسعه‌ی کسب‌وکار پایدار آموزش داده شود.جهاد کشاورزی نیز با ارائه‌ی تسهیلات از طریق صندوق توسعه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی از کلیه‌ی داوطلبان حمایت کند. نحوه‌ی مشارکت کشاورزان و بهره‌برداران فعلی هستان در هر یک از حوضه‌ها با شفافیت مشخص شود تا برای آنان مزیت‌آفرینی گردد.در این مسیر، یک شرکت خدمات کشاورزی کارآمد شکل گیرد؛ چه به‌صورت سهامی خاص و چه با عنوان شرکت تعاونی ملی فراگیر. تمامی کارکنان شاغل و بازنشسته‌ی هستانداری، فرمانداری‌ها، بخگردیداری‌ها، دهداری‌ها، شرکت آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب، جهاد کشاورزی و محیط‌زیست امکان داردند سهامدار باشند. این شرکت به‌عنوان کارگزار، وظیفه‌ی تسریع در مطالعات امکان‌پذیری، تهیه‌ی اسناد مدیریت جامع، پشتیبانی خدماتی از شرکت‌های طراحی و اجرای عملیات آبخیزداری و سایر اقدامات را برعهده بگیرد و درصدی از درآمد سرمایه‌گذاران به آن اختصاص یابد.در این صورت، برای همه‌ی ذی‌نفعان مزیت‌آفرینی خواهد گردید. راه درست آن هست که با خلق مزیت برای همگان، منافع همه‌ی دست‌اندرکاران تأمین شود.4)پیش‌به‌سوی سیلاب‌های عظیم و تحول‌آفرین خوزستاندر این یاددارای بود ــ همچون یاددارای بود‌های پیشین ــ به سیلاب‌های خوزستان و به‌ویژه کارون هم اشاره خواهد گردید. آورد متوسط سالیانه‌ی کارون حدود 20 میلیارد مترمکعب هست که تنها 8 میلیارد مترمکعب آن توسط چهار سد کارون مدیریت و ذخیره گردیده و در طول سال برای تولید برق و دیگر مصارف تعیین‌گردیده به‌کار گرفته خواهد گردید. اما باقی‌مانده، یعنی حدود 12 میلیارد مترمکعب، بی‌هیچ بهره‌برداری به خلیج فارس تخلیه می‌گردد.اینکه در سال جاری حجم سیلاب‌ها کمتر یا بیشتر از این مقدار قرار دارای بوده، تأثیری بر اصل موضوع ندارد؛ چراکه ملاک، میانگین بلندمدت مثلاً 30 یا 50 ساله هست و نه آمار یک سال خشک یا پر بارش. پرسش اساسی این هست: با این سیلاب‌های عظیم و تحول‌آفرین چه باید کرد؟ راهکارهای پیشنهادی در پنج محور تقدیم خواهد گردید:1-4) پخش سیلاب و انباشت در سفره‌های آب زیرزمینیبا کاهش ارتفاعات و آغاز سردشت‌ها و ورود به دشت وسیع خوزستان، رودخانه‌ی کارون در دو سوی خود آبرفت‌های درشت‌دانه دارد. یاد دکتر سید آهنگ کوثر، پدر آبخوانداری کشور، گرامی باد؛ او با ایجاد ایستگاه تحقیقاتی گره بایگان فسا، فناوری آبخوانداری را در کشور پایه‌گذاری کرد و الگویی نجات‌بخش ارائه داد. سپس، مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری جهاد سازندگی با حمایت و پرچمداری معاونت آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی، این فناوری را به یک نهضت ملی و جهانی بدل ساخت.دکتر کوثر در آثار علمی خود ــ شامل مقاله‌ای که با همراهی گروهی از جهادگران منتشر کرد ــ به آبرفت‌های درشت‌دانه‌ی اطراف کارون با وسعتی حدود 200 هزار هکتار اشاره کرده هست. ظرفیتی عظیم و باورنکردنی، هم برای احیای عرصه‌های مذکور و هم برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی خوزستان.پرگردیدن سفره‌های زیرزمینی دشت پهناور خوزستان، از یک‌سو پشتوانه‌ای تمدنی و ضامن توسعه‌ی پایدار کشاورزی هستان هست و از جهات دیگر، ذخیره‌ای عظیم برای حفر چاه و انتقال آب به نقاط مختلف کشور. اگر جایی مفهوم انتقال آب بین‌حوضه‌ای معنای واقعی دارای بوده باگردید، همین‌جهست: انتقال آب از سفره‌های پرآب‌گردیده‌ی خوزستان ــ پس از پخش سیلاب‌های سرریز به خلیج فارس ــ به دیگر مناطق؛ ابتدا شهرستان‌های خوزستان، سپس هستان‌های همجوار و سرانجام مناطق دوردست.در این صورت، داوطلبان امکان داردند از سازمان آب و برق خوزستان آب خریداری کرده و با خطوط انتقال، براساس اولویت‌هایی که شورای عالی آب و آبخیزداری کشور تعیین انجام می‌دهد، آن را به سرمنزل مقصود برسانند و سقای تشنگان دیگر مناطق شوند.2-4) مدیریت راهبردی و مهندسی مالیاین طرح عظیم در حقیقت یک پروژه‌ی ملی تأمین و فروش آب هست. از این‌رو، ضروری هست به جزئیات آن پرداخته شود. نخست، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور باید به یک شرکت مهندسی مدیریت طرح تبدیل شود و شرح خدمات اجرای این پخش سیلاب عظیم را تدوین کند؛ سپس چگونگی واگذاری پروژه ــ چه به‌صورت یکجا و چه قطعه‌ای ــ به یک یا چندین سرمایه‌گذار مشخص گردد.کارفرمای این پروژه سازمان آب و برق خوزستان خواهد قرار دارای بود، با مشارکت جهاد کشاورزی و اداره کل منابع طبیعی هستان. اجرای پروژه امکان داردد از طریق مزایده یا هر روش مناسب دیگری که به تصویب شورای عالی مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز خوزستان به ریهست هستاندار برسد، انجام شود.اینکه کدام شرکت یا داوطلب حاضر هست بیشترین مبلغ را برای بردارای بود هر مترمکعب آب بپردازد، اهمیت دارد. البته با رعایت تمام مراحل کار: از پخش سیلاب تا تغذیه سفره‌ها، حفر چاه، بردارای بود و سپس انتقال. هزینه‌های انتقال و قراردادهای فروش نیز به‌عهده‌ی همان سرمایه‌گذاران خواهد قرار دارای بود. چنین فرایندی امکان داردد به یک نهضت ملی برای تأمین آب، خلق ارزش افزوده و انباشت ثروت بدل شود.3-4) صادرات آب؛ فرصتی فراموش‌نگردیدهبی‌تردید، یکی از پروژه‌ها باید به یک سرمایه‌گذار اختصاص یابد که با احداث یک کارخانه‌ی معظم تولید آب معدنی بسته‌بندی در حوالی شوش، شوشتر، دزفول یا اندیمشک، برای کل منطقه‌ی خلیج فارس محصول صادراتی فراهم کند.منابع مالی حاصل از فروش آب باید در یک صندوق ملی ذیل برنامه‌ی توسعه‌ی پایدار هستان خوزستان انباشته شود و سپس در قالب تسهیلات قرض‌الحسنه و با اتکا به پروژه‌های سند مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز خوزستان مصرف گردد. بخشی از این منابع (مثلاً 5 تا 7 درصد) امکان داردد به‌عنوان هزینه‌های کارگزاری به دست‌اندرکاران پرداخت شود؛ در قالب وام قرض‌الحسنه، پاداش، اضافه‌کار یا هر عنوان تشویقی دیگر، تا همگان با اشتیاق به‌دنبال ارتقای کارآمدی باشند.آن‌گاه دیگر متخصصانی که در پاسخ به درخوهست اقدامات مؤثر، تنها نقرار دارای بود منابع مالی را بهانه می‌کنند، سخنی نخواهند دارای بود. و حکمرانان محلی، هستانی و ملی نیز باید بیاموزند که خلق منابع وظیفه‌ی خودمان هست و باید سرمایه‌های ملی همچون آب و زمین را به منبع خلق ارزش افزوده و حل مسائل تبدیل کرد. ان‌شاءالله با پیگیری و برنامه‌ریزی چنین اقداماتی، سکوت‌ها جای خود را به عمل خواهد داد.4-4) ابداع و خلق بهشتخوزستان را همه به‌عنوان سرزمینی گرم و خشک می‌شناسند؛ و آنان که دورترند، همواره مردمان این دیار را در حال «ذوب گردیدن» یا «برشته گردیدن» از گردیدت گرما تصور می‌کنند. امّا بی‌مناسبت نیست که سری به شمال خوزستان بزنیم: از دزفول و رامهرمز بالاتر برویم، به باغ‌ملک برسیم و از آنجا تا ایذه و نهایتاً مرز هستان‌های مجاور. در این مسیر، به سرزمین رویایی و محدود اما زیبا به نام دشت سوسن می‌رسیم؛ دشتی که پیرامون آن انباشته‌ای از آثار تاریخی از هخامنشیان تا ساسانیان وجود دارد.این دشت با سد کارون 4 حدود 70 کیلومتر فاصله دارد و طول مسیر رودخانه از کارون 4 تا دشت خوزستان نزدیک به 150 کیلومتر هست. در نقاط مناسب این مسیر امکان دارد با قطعات پیش‌ساخته‌ی بتنی، بندها و سدهای تنظیمی احداث کرد و هد آبی معادل 5 تا 7 متر (و در مواردی حتی 10 متر) پدید آورد. این ارتفاع، امکان تولید برق‌آبی جریانی را فراهم می‌سازد؛ فناوری آن امروزه شناخته‌گردیده و در دسترس هست.آب خروجی امکان داردد به هستخرهای پرورش ماهی در کنار رودخانه هدایت شود و اطراف هر هستخر نیز به مناطق گردشگری بدل گردد. بدین‌ترتیب، افزون بر درآمد حاصل از پرورش ماهی و گردشگری، تنها با فروش برق هزینه‌های سرمایه‌گذاری بازخواهد گشت. به علاوه، پس از تولید برق و تأیید سازمان بهینه‌سازی وزارت نفت، تمام هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای برق بدون مصرف سوخت فسیلی به‌عنوان پاداش از وزارت نفت دریافت خواهد گردید.این طرح، یک معامله‌ی چندینسرسود هست: هرجا در طول این مسیر 150 کیلومتری سایت گردشگری ایجاد شود، برای «دل‌سوختگان و برشته‌گردیدگان» گرمای خوزستان، برج‌باغ‌هایی ساخته خواهد گردید. درآمد حاصل از این توسعه‌ی منطقه‌ای برآوردی معادل 500 میلیارد دلار دارد؛ رقمی که در همان صندوق توسعه‌ی پایدار هستان تزریق خواهد گردید و صرف نوآوری‌های موردنیاز برای حمایت از پروژه‌های سند مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز هستان خواهد گردید؛ چه در کشاورزی، چه در صنعت و چه در گردشگری.5-4) قنوات و چشمه‌سارهای جدیداز پایین‌دست کارون 4 تا دشت خوزستان، هرجا بندی برای تولید برق جریانی احداث شود، امکان دارد خطی از انتقال سیلاب ــ با مجوز سازمان آب و برق خوزستان ــ به سمت تپه‌ماهورها و سردشت‌های منطقه هدایت کرد. این اقدام ضمن تأمین آب سیلابی برای زراعت و باغبانی، امکان انباشت آب در گودال‌ها و چاله‌های محلی را نیز فراهم می‌سازد.این رویکرد، همانند باغستان‌های سنتی قزوین با آبیاری سیلابی باغات دیم، به توسعه‌ی کشاورزی کمک انجام می‌دهد و در عین‌حال منجر به تغذیه‌ی سفره‌های زیرسطحی می‌گردد. به‌مرور زمان، این تغذیه‌ی طبیعی در اراضی پایین‌تر به ظهور چشمه‌سارهای جدید خواهد انجامید.در مناطقی با شیب ملایم، امکان دارد قنات‌های نوآورانه و جدیدالاحداث حفر کرد، و در مناطقی دیگر موجب پرآب گردیدن قنوات قدیمی گردید. این فرایند، به توسعه‌ی پایدار، غنی‌سازی مراتع، احیای جنگل‌های کهن و شکل‌گیری جنگل‌های جدید منجر خواهد گردید. به این ترتیب، افزایش دبی خروجی قنوات و چشمه‌سارها پشتیبان اصلی زراعت و باغبانی سیلابی خواهد قرار دارای بود.چنین سرزمینی، شایسته‌ی بازمهندسی روستاهای قدیمی و تبدیل بافت‌های فرسوده به سکونتگاه‌های مدرن هست. در مناطقی که با سند مدیریت جامع انطباق دارد، امکان دارد برج‌باغ‌های نوآورانه احداث کرد؛ بهشتی سرشار از محصولات زراعی و باغی، دام و طیور، آبزیان و پرورش بوقلمون و گاومیش محلی.آیا تاکنون تصور کرده قرار دارای بودید چنین برکات نهفته‌ای در این سرزمین مظلوم و محروم وجود دارای بوده باگردید؟ اکنون که این اندیشه آشکار گردیده، باید برای آن برنامه‌ریزی کرد. قطعاً لازم هست ساختارهای ملی و هستانی بازمهندسی شوند، نخبگان مجرب و جوانان کارآمد فراخوان گردند و یک هم‌افزایی ملی متکی به سند مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز هستان شکل گیرد. آموزش و کسب صلاحیت حرفه‌ای برای دست‌اندرکاران الزامی هست تا کارآمدی در مسئولیت‌ها تضمین گردد. چنین رویکردی در الگوی مدیریت جهادی برای تحول و تمدن‌سازی پیش‌بینی گردیده هست.یک اخطار ضروریضروری هست مراقبت شود تا صاحبان قدرت و سیاسی‌کاران در این مسیر مداخله‌ای فراتر از چارچوب‌های سند مدیریت جامع هر حوضه‌ی آبخیز ندارای بوده باشند. طرح دیدگاه‌های خیرخواهانه نمی‌شود بهانه‌ای برای خدشه‌دار کردن این فرایند علمی و مؤثر گردد.به همان اندازه که آنان و اطرافیانشان انتظار کسب درآمد دارند، این درآمد با همان رویکرد علمی و دقیق تأمین خواهد گردید. بنابراین نیازی به اعمال نفوذ و تغییر در فرآیندها نیست. تمام اقدامات ــ از مطالعه‌ی امکان‌پذیری مدیریت جامع تا تهیه‌ی سند، طراحی و اجرا ــ باید در مسیر علمی و با مشارکت مردمی، اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی، و نه با قرار دارای بودجه‌های دولتی، پیش رود.امید هست دست‌اندرکاران، شعار «همه با هم، جهاد سازندگی» را این‌بار بر پایه‌ی جهاد علمی و تقوای الهی سرلوحه‌ی خود قرار دهند؛ یا علی بگویند و با همت بلند، آغازگر تحول و تمدن‌سازی شوند.انتهای پیام/