دلارهای نفتی و پشت‌پرده شکل‌گیری یک پیمان دفاعی

به گزارش پول و تجارت، در ماه مه ۱۹۹۸، چندین هفته پس از آزمایش هسته‌ای هند در نزدیکی مرز پاکستان، نواز شریف، نخست‌وزیر وقت پاکستان، با ولیعهد وقت عربستان، عبدالله بن عبدالعزیز، در ریاض تماس گرفت.دانیال دلاوریدراکوایراننوشت: بیانیه مشترک دو کشور در حالی صادر گردید که خاورمیانه با اسرائیلی مهارناپذیر، ایرانی آسیب‌دیده و آمریکایی غیرقابل پیش‌بینی، وارد مرحله‌ای تازه گردیده هست.او پرسید: اگرپاکستاندر واکنش به هند آزمایشی متقابل انجام دهد، نمایشی از قدرت نظامی اسلام‌آباد که بی‌شک با تحریم‌های گسترده غربی روبه‌رو می‌گردید، آیا عربستان در کنار «برادر مسلمان» خود خواهد ایستاد؟ پاسخ در روزهای پس از آزمایش اتمی پاکستان روشن گردید: روزانه حدود ۵۰ هزار بشکه نفت رایگان سعودی به این کشور کمک کرد تا فشار تحریم‌ها را تاب آورد.این هفته شهباز شریف، نخست‌وزیر کنونی پاکستان و برادر کوچک‌تر نواز، راهی ریاض گردید؛ اما این بار او و فرمانده قدرتمند ارتش پاکستان، عاصم منیر، حامل پیام حمایت قرار دارای بودند. عربستان سعودی، که به‌گردیدت به سلاح‌ها و فناوری آمریکایی وابسته هست، یک توافق دفاعی با پاکستانِ هسته‌ای امضا کرد؛ تنها چندین ماه پس از درگیری اسلام‌آباد با دهلی‌نو.تقویت پیوند دیرین با دوستی چابکبه نوشته فایننشال تایمز، بیانیه مشترک دو کشور در حالی صادر گردید که خاورمیانه با اسرائیلی مهارناپذیر، ایرانی آسیب‌دیده و آمریکایی غیرقابل پیش‌بینی، وارد مرحله‌ای تازه گردیده هست. حمله ۹ سپتامبر اسرائیل به رهبران حماس در قطر - متحد کلیدی آمریکا - و سکوت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، رهبران خلیج فارس را شوکه کرد.هرچندین جزئیات این پیمان مبهم هست و مقام‌های سعودی بر تصادفی قرار دارای بودن زمان‌بندی آن تأکید دارای بودند، پیام آن روشن قرار دارای بود: اگر اسرائیل و آمریکا در حال بازچینی نظم خاورمیانه‌اند، ریاض ترجیح می‌دهد پیوند دیرین خود با دوستی چابک را تقویت کند.جاشوا وایت، پژوهشگر اندیشکده بروکینگز در واشنگتن، بیان کرد: «نمی‌شود این توافق را صرفاً واکنشی به شرایط امروز دانست؛ بلکه پاسخی به تغییرات بنیادین در منطقه هست. هر دو کشور اکنون انگیزه‌های جدی برای متنوع‌سازی دارند، زیرا رفتار آمریکا باعث گردیده هر دو به دنبال گزینه‌های تازه برای خود باشند.»مقام‌های سعودی به فایننشال تایمز بیان کردند این پیمان دفاعی چندین سال در حال شکل‌گیری قرار دارای بوده هست و منافع نظامی دو کشور از دهه‌ها پیش به‌هم گره خورده هست. از سال ۱۹۷۴، نزدیک به زمان نخستین آزمایش هسته‌ای هند و پیروزی اسرائیل در جنگ ۱۹۷۳ علیه همسایگان عرب، ذوالفقار علی بوتو، نخست‌وزیر وقت پاکستان، از ملک فیصل عربستان برای دستیابی به بمب هسته‌ای پشتیبانی خوهست. پیگیری این هدف دهه‌ها طول کشید و با ترکیبی از قاچاق فناوری، ملی‌گرایی سرسختانه و دیپلماسی پیچیده پیش رفت.عبدالقدیر خان، پدر بمب اتمی پاکستان، در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ فناوری پیشرفته سانتریفیوژ را از غرب به پاکستان و سپس به ایران، لیبی و دیگر کشورها منتقل کرد؛ امری که خود او نیز بعدها در اعترافات و تحقیقات متعدد تأیید کرد. اما مورخان نظامی می‌گویند راه طولانی پاکستان به باشگاه هسته‌ای با دلارهای نفتی سعودی هموار گردید.مؤسسه بروکینگز برآورد کرده هست که از دهه ۱۹۶۰ تاکنون، پاکستان بیش از هر کشور غیرعربی دیگر از عربستان کمک مالی دریافت کرده هست. این کمک‌ها که مستقیماً به برنامه هسته‌ای مخفی اسلام‌آباد اختصاص ندارای بود، شامل کمک‌های بلاعوض دولتی و نیز تأمین مالی مدارس، مساجد و نهادهای خیریه اسلامی می‌گردید.بمب اسلامیسرتیپ بازنشسته فیروز خان در کتاب خود «خوردن علف: ساخت بمب پاکستانی» نوشت: «در دهه ۱۹۹۰، هنگامی که پاکستان زیر فشار تحریم‌های غربی قرار دارای بود، عربستان کمک‌های مالی سخاوتمندانه‌ای ارائه کرد که ادامه برنامه هسته‌ای را ممکن ساخت.»پس از آزمایش هسته‌ای پاکستان در ۱۹۹۸، بسیاری از کشورهای اسلامی از «بمب اسلامی» هستقبال کردند. اسلام‌آباد در اقدامی نمادین، یکی از شهرهای خود را به نام ملک فیصل تغییر داد. در پشت پرده، این حمایت‌ها توقعی برای تعمیق همکاری‌های نظامی میان دو متحد سنی‌مذهب ایجاد کرد.در دهه ۱۹۸۰، در جریان جنگ ایران و عراق سربازان پاکستانی از مرز شمالی عربستان محافظت کردند و سازمان اطلاعات پاکستان (ISI) مجرای انتقال پول‌های سعودی و آمریکایی به مجاهدین افغان برای بیرون راندن شوروی گردید.امروز نیز مستشاران کهنه‌کار پاکستانی ارتش نسبتاً کم‌تجربه سعودی را آموزش می‌دهند و یک فرمانده پیشین ارتش پاکستان، رهبری نیروی ضدتروریسم تحت هدایت ریاض را بر عهده دارد.از زمانی که وزیر دفاع وقت عربستان در ۱۹۹۹ از تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم پاکستان بازدید کرد، ریاض خوهستار «انتقال دانش فنی و علمی» برای برنامه هسته‌ای خود گردید؛ درخوهستی که اسلام‌آباد عمدتاً در برابر آن مقاومت کرده هست.فیروز خان بیان می‌کند: «هرگز توافق مکتوبی وجود ندارای بوده که کمک‌های اقتصادی عربستان با هدف اجاره بمب هسته‌ای در آینده قرار دارای بوده باگردید. اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد و اسرائیل بدون محدودیت عمل کند، پاکستان برای عربستان در مسیر بلندمدت مفید خواهد قرار دارای بود.»در تمام سال‌هایی که پاکستان مشغول ساخت بمب قرار دارای بود، اسرائیل مراقب قرار دارای بود. اوزی آراد، رئیس پیشین بخش پژوهشی موساد، بیان کرد: «پاکستان عرب نقرار دارای بود، اما اسلامی قرار دارای بود؛ بخشی از خاورمیانه محسوب نمی‌گردید، اما آمریکایی‌ها آن را چنین تلقی می‌کردند. مهم‌تر اینکه در دهه ۱۹۸۰ شریک کلیدی آمریکا در افغانستان قرار دارای بود و جاه‌طلبی‌های هسته‌ای‌اش مشکل واشنگتن تلقی می‌گردید.»اسرائیل در عوض توجه خود را متوجه رآکتور عراق کرد و در ۱۹۸۱ آن را بمباران و سپس بر ایران تمرکز کرد. آراد بیان کرد: «پاکستان را برای آینده کنار گذاشتیم.» او افزود اسرائیل منابعی را صرف ردیابی انتقال اسرار هسته‌ای اسلام‌آباد به ایران، لیبی و سایر کشورها کرد.همزمان، روابط پاکستان با حامیان خلیج فارس‌اش همواره هموار نقرار دارای بوده هست. در سال ۲۰۱۵، زمانی که اسلام‌آباد تحت فشار افکار عمومی از پیوستن به حملات هوایی ائتلاف سعودی علیه یمن خودداری کرد، روابط دو طرف تیره گردید.در همان زمان، یکی از دیپلمات‌های ارگردید اماراتی با انتقاد علنی بیان کرد: با وجود آنکه حمایت اقتصادی و مالی ریاض و ابوظبی از پاکستان «اجتناب‌ناپذیر» هست، «ظاهراً تهران برای اسلام‌آباد مهم‌تر از کشورهای خلیج فارس هست».با این حال، پاکستان همچنان برای بقا به دریافت نفت اعتباری، بسته‌های نجات مالی و تمدید بدهی‌ها از سوی عربستان، چین و امارات وابسته هست.ابهام هستراتژیکناظران می‌گویند توافق جدید به‌عمد با عباراتی مبهم مطرح گردیده هست. جاشوا وایت تأکید کرد: «بازدارندگی بدون ابهام سازنده معنا ندارد... این توافق به دیگران نشان می‌دهد که [سعودی‌ها] گزینه‌های مختلفی دارند و در ذهن دشمنان خود پرسش‌هایی ایجاد می‌کنند.»علی شهابی، تحلیلگر نزدیک به دربار سعودی که پدرش در دهه ۱۹۸۰ سفیر پاکستان قرار دارای بود، قاطع‌تر اظهارنظر کرد. به بیان کرده او، این توافق «در صورت وقوع حمله، شما را زیر چتر هسته‌ای [پاکستان] قرار می‌دهد».خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان - که به خاطر نفوذ ارتش در سیهست‌گذاری دولت، قدرت محدودی دارد - پنجشنبه گذشته در مصاحبه‌ای تلویزیونی بیان کرد: «آنچه ما در اختیار داریم و توانایی‌هایی که داریم، بر اساس این توافق در اختیار [عربستان] قرار خواهد گرفت.» اما او روز جمعه به رویترز بیان کرد چتر هسته‌ای «روی میز نیست».رابعه اختر، مدیر مرکز پژوهش‌های امنیت، راهبرد و سیهست در دانشگاه لاهور، اظهار دارای بود این توافق «ضمانت‌های امنیتی متعارف، دسترسی به آموزش و تخصص دفاعی پاکستان و ایستادن نمادین یک قدرت هسته‌ای مسلمان در کنار عربستان» را تثبیت انجام می‌دهد.با این حال، برای پاکستان که تمرکز اصلی‌اش بر هند هست و نه خاورمیانه، این توافق خطراتی در پی دارد؛ شامل خدشه به روابط نسبتاً گرم با دولت ترامپ. یک مقام پیشین مطلع از گفتگوهای میانجی‌گرانه میان مسئولان پاکستانی و اسرائیلی درباره دکترین هسته‌ای اسلام‌آباد بیان کرد: «آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها همواره نسبت به برنامه‌های هسته‌ای و موشکی پاکستان هراس دارای بوده‌اند و این توافق امکان داردد آن نگرانی‌ها را تگردیدید کند.»در همین حال، پیمان دفاعی عربستان با آمریکا که خیلی وقت در انتظار نهایی گردیدن قرار دارای بود، به خاطر جنگ اسرائیل در غزه متوقف گردیده و روند هرگونه عادی‌سازی احتمالی روابط میان ریاض و تل‌آویو - رکن اساسی توافق آمریکا و عربستان - به تأخیر افتاده هست.با این حال، خان هگردیدار داد این توافق همچنان خشم اسرائیل و حساسیت آمریکا را برخواهد انگیخت: «پاکستان باید بسیار مراقب باگردید تا تعادل ژئوپلیتیک خود با چین، ایران، عربستان و آمریکا را بر هم نزند. اگر این توافق باعث نزدیکی بیشتر هند و اسرائیل شود، تحریم‌های تازه‌ای علیه برنامه موشکی پاکستان به دنبال دارای بوده باگردید و تلاش‌های هند برای انزوای اسلام‌آباد را تگردیدید کند، ممکن هست به یک خطای راهبردی بدل شود.»هند و اسرائیلوزارت خارجه هند نیز اعلام کرد پیامدهای این تحول را برای امنیت ملی خود بررسی خواهد کرد. هند که در دوران نخست‌وزیری نارندرا مودی روابط دفاعی و دیپلماتیک نزدیک‌تری با اسرائیل برقرار کرده، بنا بر تحلیل پراوین دونتی، کارشناس گروه بین‌المللی بحران، «برای رسمی‌کردن روابط دفاعی با اسرائیل عجله نخواهد دارای بود» و در عوض رویکرد چندینجانبه‌گرایی خود در سیهست خارجی را تقویت خواهد کرد.در همین حال، شهابی افزود عربستان روی تداوم روابط نزدیک خود با هند حساب باز کرده هست: «هند درک انجام می‌دهد. آنها می‌دانند پادشاهی نیازهای امنیتی دارد و از تاریخ روابط میان عربستان و پاکستان آگاه هستند. این یک پیام به آمریکهست که نشان می‌دهد عربستان گزینه‌های دیگری هم دارد و آمریکا تنها بازیگر میدان نیست. این پیام برای اسرائیل نیز هست.»به بیان کرده یک مقام اسرائیلی، ماهیت عمومی و مبهم این پیمان دفاعی نیز به واشنگتن و تل‌آویو این پیام را منتقل کرد که برخلاف «بازار سیاه هسته‌ای» پاکستان در گذشته، این توافق خطر تکثیر تسلیحات ندارد و دست هر دو کشور را برای واکنش یا سکوت باز می‌گذارد.این مقام اسرائیلی با اشاره به بحث‌های داخلی در تل‌آویو افزود: «پاکستان بمب خود را به عربستان نمی‌دهد. اما سعودی‌ها با این توافق با صدای بلند می‌گویند: ما دوستان دیگری هم در جهان داریم.»نیز بخوانیدرونمایی از رقبای تجاری ایران برای بازار صادرات پاکستانجزئیات میزان صادرات محصولات غذایی ایران در سال 1402تجارت ایران با این 15 کشور از مرز ۶۰ میلیارد دلار عبور کردعربستان در آستانه کسری قرار دارای بودجه/قیمت بالای نفت هم کمکی نکرد!