به گزارش پول و تجارت به نقل از روابط عمومی بانک مرکزی؛ «سامانه روابط اشخاص» به عنوان اولین سامانه متمرکز در زمینه شناسایی برخط انواع روابط بین اشخاص در حوزه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط در شبکه بانکی رونمایی گردید.
فرزین رئیس کلبانک مرکزیدر آیین رونمایی از این سامانه در ابتدای جلسه هیات عالی بانک مرکزی با اشاره به سیاست جدید این بانک مرکزی مبنی بر تمرکز بر نظارت هوشمند بانکی تاکید کرد: در طول دو سال گذشته به سمت اینکه یک نسخه جدید هوشمند از نظارت در بانک مرکزی پیاده شود حرکت کرده‌ایم و امروز سامانه روابط اشخاص مرتبط در شبکه بانکی در بانک مرکزی عملیاتی گردید سامانه ای که در چارچوب «نظارت هوشمند» ترکیبی از چندین سامانه را در بر دارد.
محمدرضا فرزین در این مراسم که با حضور وزیر اقتصاد، رئیس سازمان برنامه و بودجه و دیگر اعضای هیات عالی بانک مرکزی برگزار گردید با اشاره به ویژگی‌های هوشمند این سامانه بیان کرد: مهمترین اشخاص تحت نظارت بانک مرکزی، خود بانک‌ها هستند که از ابتدا تا به حال، مهمترین سازمان‌هایی هستند که توسط بانک مرکزی نظارت می‌شوند. در طول دو سال گذشته به سمت پیاده سازی نسخه جدیدی از نظارت در بانک حرکت کرده ایم به طوری که نظارت را به سمت «نظارت هوشمند» سوق داده ایم.
وی تصریح کرد: نظارت باید به صورت هوشمند و برخط صورت پذیرد تا کاهش ریسک، مستمر شود و مشکلات بعدی پیش نیاید.
رئیس هیات عالی بانک مرکزی تصریح کرد: سامانه روابط اشخاص، یکی از پروژه‌های بانک مرکزی در چارچوب «نظارت هوشمند» هست که ترکیبی از چندین سامانه را در بر خواهد دارای بود. امیدواریم بتوانیم بخشی از برنامه‌هایی را که در سال جدید داشته‌ایم، محقق کنیم؛ چرا که در بانک مرکزی تصمیم بر این هست که هر ماه چندین پروژه رونمایی شود.
سامانه روابط اشخاص؛ ابزار تازه بانک مرکزی برای مهار مطالبات غیرجاری
فرشاد محمدپور، معاون تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی نیز در این مراسم با بیان اینکه طی سال‌های اخیر، بانک مرکزی بر توسعه نظارت هوشمند بر اشخاص تحت نظارت به ویژه بانک‌ها، تمرکز کرده هست یادآور گردید: بانک ها از مهمترین اشخاص تحت نظارت به شمار می‌روند. در همین راستا امروز سامانه روابط اشخاص مرتبط با بانک مرکزی رونمایی خواهد گردید.این سامانه بر اساس مبانی قانونی و آیین‌نامه جلوگیری از انباشت مطالبات غیرجاری، آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان، آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و آیین‌نامه سهامداری سهامداران نظام بانکی شکل گرفته هست.
وی افزود: هدف اصلی از راه‌اندازی این سامانه، ایجاد نظم در اجرای این آیین‌نامه‌ها و بهبود کنترل بر تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و کلان، سهامداری و ذینفع واحد هست. برای مثال، در بحث ذینفع واحد، این سامانه به تمرکززدایی تسهیلات کمک انجام می‌دهد تا تسهیلات تنها به سهامداران یا ذی‌نفعان خاص اختصاص نیابد و سایر بنگاه‌ها نیز بتوانند از تسهیلات استفاده کنند.
دکتر محمدپور با تاکید بر اینکه برای توسعه و بهره‌برداری از این سامانه، سازمان‌های مختلفی با بانک مرکزی همکاری داشته اند بیان کرد: برای راه اندازی این سامانه از اطلاعات سازمان‌هایی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار، سازمان ثبت احوال، سازمان ثبت اسناد و املاک و قوه قضائیه استفاده شده هست. به علاوه، این سامانه اطلاعات سامانه‌های قبلی بانک مرکزی شامل سامانه‌های شاداب، مهتاب، سمات و نهاب را نیز در خود یکپارچه کرده هست.
معاون تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی خاطرنشان کرد: این سامانه به بانک مرکزی کمک خواهد کرد تا کنترل مناسب‌تری بر موضوعات ذکرشده داشته و مقررات مربوطه را به نحو بهتری اجرا کند.
محمدپور با تاکید بر اینکه این سامانه نوعی ابزار نظارتی هست، بیان کرد: ضمانت اجرایی این سامانه بسیار مهم هست. نیز این سامانه باعث افزایش سرعت بررسی و شفافیت در شبکه بانکی و نظارت دقیق تر بانک مرکزی خواهد گردید.
وی ادامه داد: این سیستم قطعاً دارای هشداردهندگی از پیش هست. به عبارتی هم وضعیت پیشگیری‌کنندگی و هم وضعیت هشداردهندگی دارد.
وی با اشاره به ویژگی‌های شاخص این سامانه خاطرنشان کرد: سامانه روابط اشخاص در راستای هدف‌گذاری بانک مرکزی در سه یا چهار سال گذشته و با هدف توسعه نظارت هوشمند و پیشینی بر اشخاص تحت نظارت، به‌ویژه بانک‌ها، توسعه یافته و خوشبختانه امروز به بهره‌برداری رسیده هست.
وی در ادامه تصریح کرد: این سامانه به ایجاد دیدگاهی شفاف از روابط اشخاص در نظام بانکی، شامل تسهیلات‌گیرندگان و سهامداران کمک انجام می‌دهد. شفاف‌سازی روابط ذی‌نفعان به بانک مرکزی در اجرای بهتر مقررات و نیز توزیع عادلانه‌تر تسهیلات در کشور یاری می‌رساند.
معاون تنظیم گری و نظارت بانک مرکزی با بیان اینکه مقررات مربوط به ذینفع واحد، با هدف جلوگیری از تمرکز تسهیلات، تدوین شدهاند تا بانک‌ها سپرده‌های مردم را به گستره وسیعی از نیازمندان تسهیلات ارائه دهند، نه اینکه صرفاً آن را در اختیار اشخاص خاص قرار دهند تصریح کرد: این سامانه اولین و مهمترین کمکی که ارائه می‌دهد، توزیع عادلانه‌تر تسهیلات و تعهدات در نظام بانکی، شفاف‌سازی روابط اشخاص و استفاده‌کنندگان از این تسهیلات و سرانجام، ارتقای شفافیت در نظام بانکی هست.
دکتر محمدپور تصریح کرد: با اینکه این سامانه از چندین هفته گذشته آماده به کار قرار دارای بود، از امروز با حضور هیئت عالی و تأیید رئیس کل بانک مرکزی به صورت رسمی به بهره‌برداری رسید. هر سامانه‌ای با گذشت زمان و با ورود اطلاعات جدید ارتقا پیدا انجام می‌دهد؛ با این حال، نسخه فعلی این سامانه کاملاً قابل استفاده هست و بانک مرکزی در اسرع وقت، نظارت بر اشخاص تحت نظارت را با استفاده از آن و سایر سامانه‌ها آغاز خواهد کرد.
سامانه روابط اشخاص مرتبط؛ پلی میان فناوری و رگولاتوری اقتصادی کشور
سید علی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد و دارائی نیز در این مراسم با اشاره به اینکه سامانه نظارت بر روابط اشخاص مرتبط بانک مرکزی اقدامی بسیار ارزشمند هست و از به ثمر رسیدن آن بسیار خرسندیم، بیان دارای بود: اکنون باید از این ظرفیت ارزشمند که برای نظارت پیشینی ایجاد شده هست به بهترین نحو استفاده کنیم.
وی تصریح کرد: در حوزه رگولاتوری فناوری اطلاعات، باید از این ظرفیت برای بهره‌مندی از تکنولوژی استفاده کرد. دستورالعمل‌هایی باید تدوین شود تا امکان استفاده پیشینی از این سامانه و سامانه‌های مشابه را فراهم کند. این سامانه می‌تواند در بخش‌های دیگر کشور نیز کاربردهای فراوانی داشته باشد، زیرا اطلاعات مربوط به ذینفع واحد برای بسیاری از نهادها بسیار ارزشمند هست. شامل این موارد امکان دارد به کارت‌های بازرگانی و حوزه بیمه (زیرمجموعه وزارت اقتصاد) اشاره کرد.
مدنی‌زاده خاطرنشان کرد: اگر امکان ارائه وب‌سرویس این سامانه به صورت برخط فراهم شود، می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مشکلات در کشور باشد و امید هست که بتوان از این ظرفیت ایجادشده به نحو مطلوب استفاده کرد.
سامانه روابط اشخاص مرتبط گامی مهم برای شفافیت، عدالت و هوشمندسازی نظارت بانکی
در ادامه این مراسم، دکتر هادی قوامی، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو ناظر هیات عالی بانک مرکزی از زحمات معاونت تنظیم‌گری و نظارت و معاونت فناوری های نوین بانک مرکزی تشکر کرد و بیان کرد: نقدینگی و منابعی که بانک ها در اختیار دارند باید به سمت اولویت‌ها سرمایه‌گذاری‌های مولد برای کشور هدایت شود.
سیدحمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه و عضو هیات عالی بانک مرکزی نیز طی سخنانی با تقدیر از اقدام بانک مرکزی در راه اندازی این سامانه بیان کرد: با وجود پیچیدگی رفتار استفاده‌کنندگان از خدمات بانکی، نظارتی به‌روز و دقیق، می‌بایست بوجود می آمد که امروز این موضوع در بانک مرکزی محقق گردید. این سامانه حتما شفافیت را در رفتار تسهیلات‌گیرندگان و تسهیلات‌دهندگان تضمین انجام می‌دهد و برای ایجاد سازوکاری جهت عدالت در پرداخت تسهیلات تلاش خواهد کرد.
وی تصریح کرد: با تقاطع‌گیری اطلاعات از سامانه‌های مختلف، امکان دارد رفتارهای نامناسب و متقلبانه را شناسایی کرد. این امر به حوزه نظارت کمک انجام می‌دهد تا با دسترسی به اطلاعات دقیق، از وقوع آسیب‌ها جلوگیری کند. به عبارت دیگر، این کار مانند عینکی هست که بر چشم حوزه نظارت گذاشته خواهد گردید تا بتواند واقعیت‌ها را بهتر ببیند. بنابراین، این اقدام گامی مهم در جهت شفافیت، حسن نظارت و عدالت در پرداخت تسهیلات محسوب خواهد گردید.
رئیس سازمانه برنامه و بودجه در ادامه پیشنهاد داد جهت ارتقای نظارت در بانک مرکزی در گام‌های بعدی دو موضوع دیگر نیز به این سامانه اضافه شود: نخست، پیوند با اطلاعات سازمان امور مالیاتی هست چرا که اطلاعات مالیاتی می‌تواند داده‌های ارزشمندی را برای شناسایی رفتارهای نادرست فراهم کند. دوم، پیوند با اطلاعات فراجا در مباحث خودرویی هست. این اقدام به ویژه در تسهیلات خرد و کلان، دقت اطلاعات را افزایش داده و نظارت را بهبود می‌بخشد.
نظارت دقیق و هوشمند بانک مرکزی؛ ابزاری هوشمند
دکتر پیمان نوری، معاون اقتصادی دادستان کل کشور نیز با اشاره به اینکه نظارت هوشمند و راه اندازی این سامانه یکی از خواسته‌های دیرینه بانک مرکزی قرار دارای بود و امروز با به ثمر رسیدن آن، رسالت بسیار مهمی محقق شده هست خاطرنشان کرد: این سامانه به خودی خود یک ضمانت اجرا نیست، بلکه ابزاری قدرتمند هست که رفتارهای پسینی را به رفتارهای پیشینی و برخط تبدیل انجام می‌دهد. به این معنی که قبل از وقوع یک رویداد، با حجم عظیمی از داده که با زحمت فراوان جمع‌آوری شده، دسترسی به اطلاعات تسهیل خواهد گردید.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه ضمانت اجرای واقعی این سامانه در کشف به موقع و اقدامات به موقع پس از آن نهفته هست، افزود: نظر به اینکه این سامانه شامل اطلاعاتی هست که به ندرت در جایی دیگر به این شکل یافت خواهد گردید، امنیت شبکه و حفاظت از داده‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هست.
دکتر داود دانش‌جعفری، عضو هیات عالی بانک مرکزی ضمن تشکر از معاونت های تنظیم گری و نظارت و فناوری های نوین بانک مرکزی، ویژگی این سامانۀ برخط را هشداردهنده‌گی زودهنگام دانست که با اتصال به سامانه‌های دیگر، نظارت هوشمند و دقیق را در دستور کار قرار می‌دهد.
گام مهم بانک مرکزی در تحقق نظارت سیستمی بر تسهیلات و تعهدات
لازم به ذکر هست سامانه روابط اشخاص به منظور نظام‌مند نمودن و امکان پایش سیستمی و با هدف ایجاد یک بستر یکپارچه جهت ثبت، پایش و مدیریت اطلاعات مربوط به انواع روابط بین اشخاص پیاده‌سازی شده هست و امکان نمایش اطلاعات در راستای اجرای سیستمی مفاد آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعدات کلان و اشخاص مرتبط را برای حوزه نظارت بانک مرکزی فراهم می سازد.
بر اساس اصول و استانداردهای موجود در راستای کنترل انواع ریسک بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، موضوع رصد دائم حدود نظارتی بر اساس ساختار مالی بانک‌ها همواره حائز اهمیت بوده هست و در این راستا بانک مرکزی از طریق تدوین و ابلاغ آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعهدات کلان، تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و نیز دستورالعمل تملک سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی، شبکه بانکی را ملزم به رعایت حدود نظارتی بر اساس سرمایه نظارتی ایشان کرده هست.
در این راستا به منظور نظام‌مند نمودن و امکان پایش سیستمی این موضوع، نسخه اولیه سامانه روابط اشخاص با هدف ایجاد یک بستر یکپارچه جهت ثبت، پایش و مدیریت اطلاعات مربوط به انواع روابط بین اشخاص مشتمل بر ۳ ماژول اشخاص مرتبط، مالک واحد و ذینفع واحد طراحی و پیاده‌سازی شده هست به نحویکه امکان نمایش اطلاعات در راستای اجرای سیستمی مفاد آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعدات کلان و اشخاص مرتبط را برای حوزه نظارت بانک مرکزی فراهم سازد.
از مهمترین اهداف پروژه می توان به جلوگیری از تمرکز منابع بانکی در اختیار اشخاص دارای منافع مشترک حسب مصادیق اعلامی در آیین‌نامه‌های تسهیلات و تعهدات کلان، آیین‌نامه تسهیلات تعهدات اشخاص مرتبط و دستورالعمل تملک سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی اشاره کرد.
هدف دیگر این طرح شناسایی انواع روابط بین اشخاص اعم از سببی نسبی، مدیریتی، مالکیتی، نیابتی و مالی به صورت متمرکز و با استفاده از منابع اطلاعاتی موثق در سطح ملی هست.
خاطرنشان خواهد گردید، پروژه مذکور با استناد به مبانی قانونی موجود در «ماده (۸) آیین نامه پیشگیری از انباشت مطالبات غیر جاری، موضوع تصویب نامه شماره 176818/ت56173 هـ مورخ 28/12/1397 ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی»، «آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان»، «آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط»، «دستورالعمل تملک سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی»، «دستورالعمل محاسبه نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها» و «ماده (29) آیین نامه اجرایی ماده (14) قانون مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم» طراحی و پیاده‌سازی شده هست.
لازم به توضیح هست، منابع داده‌ای مورد استفاده برای شناسایی برخط انواع روابط بین اشخاص دربرگیرنده منابع داخلی بانک مرکزی و خارج از این بانک هست. در همین راستا سامانه‌های نظارتی بانک مرکزی شامل «سمات»، «مهتاب»، «شاداب» و «سام» به عنوان منابع داخلی و بهره‌گیری از اطلاعات سازمان‌های «ثبت اسناد و املاک کشور»، «ثبت احوال و سازمان بورس و اوراق بهادار» در قالب منابع خارجی مدنظر پروژه حاضر قرار گرفته هست.
گفتنی هست، در مسیر اجرایی شدن طرح یاد شده رخدادهای کلیدی همچون پیاده سازی ساختار فنی سامانه روابط اشخاص مشتمل بر ماژول‌های اشخاص مرتبط، مالک واحد و ذینفع واحد، اخذ وب‌سرویس اطلاعات سببی نسبی اشخاص از سازمان ثبت احوال، اخذ وب‌سرویس اطلاعات مدیریتی و نیابتی اشخاص از سازمان ثبت اسناد و املاک، اخذ وب‌سرویس اطلاعات سهامداری و مالکیتی اشخاص از سازمان بورس و اوراق بهادار، برقراری ارتباط برخط با سامانه‌های سمات، مهتاب، شاداب و سام، ایجاد ابزارهای گزارشگیری مورد نیاز حوزه نظارت از طریق وب‌سرویس‌های اطلاعاتی در اختیار و پیاده‌سازی قابلیت اتصال به ابزار متن‌کاوی (Text mining) به منظور استخراج موضوع وکالتنامه‌ها محقق شدهاند.
در پایان خاطرنشان می شود این سامانه امکان رصد برخط تسهیلات و تعهدات کلان بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، امکان رصد برخط تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و امکان رصد برخط مالک واحد مؤسسات اعتباری را برای ناظر فراهم می کند.
دیدگاه‌ها