به گزارش پول و تجارت به نقل از اعتماد، قم شهری هست که دو وجه دارد، بیرونی و داخلی. در خارج از قم، آن را به عنوان یک شهر مذهبی می‌شناسند که همه چیز در آن حول محور مذهب و دین می‌گذرد و ساکنان همگی در این مدار تعریف می‌شوند. در داخل این شهر اما مانند همه شهرهای دیگر، زندگی به شکل عادی جریان دارد. مردم صبح از خواب بلند می‌شوند و به سر کار می‌روند، چندین در حوزه دین و مذهب مشغول هستند ـ مانند دیگر شهرهای ایران و جهان ـ و چندین هم کسب و کارهای خصوصی خود را جلو می‌‌برند.
اما در این میان به سبب قضاوت عمومی درباره این شهر از بیرون، چندین از اموری که در شهرهای دیگر عادی هست، غیرعادی ظاهراً. در این میان گروهی نیز در داخل این شهر برای غیرعادی نشان دادن وضعیت قم، تلاش می‌کنند که البته مساله تازه‌ای نیست.
برای مثال در همه شهرهای ایران گروهی وجود دارند که با واکسیناسیون عمومی مخالفند و در ایام شیوع کرونا، تلاش کردند که مردم علیه این بیماری، واکسینه نشوند، این گروه در قم نیز حضور داشتند و علیه واکسیناسیون کرونا راهپیمایی کردند، اما خبر مخالفت‌ها در شهرهای دیگر آن‌چنان که خبر مخالفت چندین از ساکنان قم با واکسیناسیون کرونا پخش گردید، انعکاس نیافت. البته شاید مخالفت چندین از این گروه ضدواکسن با بسته شدن اماکن مذهبی در قم و تحصن، در پخش این خبر موثر قرار دارای بود.
مگر قم کافه هم دارد؟
این سوالی قرار دارای بود که چندین روز قبل وقتی خبر از پلمب یک کافه در قم به سبب افتتاحیه هنجارشکن آن پخش گردید، در شبکه‌های اجتماعی مکررا پرسیده گردید. برای آن دسته از مردم که فقط برای امور زیارتی به قم سفر می‌کنند یا حتی تاکنون به این شهر پا نگذاشته‌اند، در وهله اول این سوال مطرح گردید که آیا اساسا قم کافه هم دارد که در آن هنجارشکنی‌ای صورت گرفته باشد؟ سوالی که با اندک جست‌وجویی در اینترنت، پاسخ آن مشخص خواهد گردید.
آمارها حاکی از وجود تعداد زیادی کافه در قم هست. روح‌الله قربانیان، رییس وقت اتحادیه صنف بستنی، آبمیوه و کافی‌شاپ استان قم در اسفند ۱۴۰۳ از وجود ۶۰۰ کافه، کافه تریا و قهوه‌سرا در قم خبر داده و گفته از این تعداد ۲۰۰ کافه مجوز ندارند. فاطمه قهرمانی، از فعالان فرهنگی انقلابی اما در ویراستی که ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ منتشر کرده، آمار کافه‌ها را ۷۰۰ عدد اعلام کرده هست. این آمار هم به نظر دقیق نمی‌رسد و چندین از متولیان امور در قم می‌گویند شمار کافه‌های قم از ۹۰۰ عدد گذشته هست.
تغییر ذائقه، علت رونق کافه‌ها در قم هست
آن طور که قربانیان، رییس وقت اتحادیه صنف بستنی، آبمیوه و کافی‌شاپ قم گفته هست، علت رشد قارچ‌گونه کافه‌ها در قم، تغییر ذائقه مردم این شهر هست. تغییری که شاید در وهله اول زیاد به چشم ناظران بیرونی نیاید چرا که بیشتر آنها این شهر را فقط از یک زاویه محدود می‌بینند.
قم در سال ۱۴۰۴ شهری متفاوت با آن چیزی هست که در گذشته تصور می‌گردید و دیگر در محدوده چهارراه بازار تا فلکه صفاییه (جانبازان) خلاصه نمی‌شود. همان طور که این شهر گسترش فیزیکی زیادی پیدا کرده، گسترش اجتماعی آن نیز خارج از تصور اکثریت مردم صورت گرفته هست.
کافه‌ها محلی برای وقت گذراندن نسل‌های مختلف مردم این شهر ـ مشابه دیگر شهرهای ایران ـ هست و در نبود عمدی یا غیرعمدی دیگر تفریحات، کافه‌نشینی تبدیل به یکی از عادت‌های اجتماعی مردم این شهر شده هست. شهری که برگزاری کنسرت در آن به دلایلی نامشخص ممنوع هست و حتی اجرای زنده خواننده‌ها در آن با موانع متعدد روبه‌رو هست، حالا با تغییراتی اساسی مواجه شده که مواجهه با آنها با امر و نهی ممکن نیست.
تغییر ذائقه مردم قم به سمت کافه‌نشینی نتیجه ترکیبی از عوامل فرهنگی مانند رشد فرهنگ مدرن و استفاده از شبکه‌های اجتماعی، نیاز به فضاهای جدید برای معاشرت و هزینه‌های پایین کارآفرینی در قم هست. به گفته کارشناسان، کافه‌ها در قم توانسته‌اند با تطبیق فرهنگ محلی و ارائه خدمات متنوع، به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل شوند. این پدیده نشان‌دهنده تعادل بین سنت و مدرنیته در قم هست و کافه‌ها را به فضایی جذاب برای گروه‌های مختلف تبدیل کرده هست.
فلکه‌ای برای بستنی، میدانی برای کافه‌ها
ریشه تغییر ذائقه مردم قم را باید در گذشته‌ها جست‌وجو کرد. زمانی که با محدودیت‌های غیرمتعارف در این شهر، تنها تفریح مجاز، غذا خوردن قرار دارای بود. در دهه ۶۰ و ۷۰ قم صاحب دو شهربازی بزرگ و معروف قرار دارای بود، پارک سالاریه و پارک ۷۲ تن که مردم قم خاطرات زیادی از آنها داشتند. پارک سالاریه قربانی بازی صاحبان قدرت و ثروت شده و تکه‌تکه گردید و تنها یک لکه سبز از آن باقی ماند که به دانشگاه امام صادق(ع) رسید و در زمان مالکیت این دانشگاه، اکثر درخت‌های آن خشک گردید. بخشی دیگر از این پارک به جامعه‌الزهرا رسید و بخشی دیگر نیز به مجتمع مسکونی و اداری تبدیل گردید و سرانجام، پارک سالاریه به خاطره‌ها پیوست.
پارک ۷۲ تن اما مدت بیشتری دوام آورد و سپس با ادعای مالکیت توسط یک فرد حقیقی مواجه و برای مدت نسبتا طولانی‌ای تعطیل گردید. تلاش‌هایی از سوی شهرداری قم برای راه‌اندازی اماکن تفریحی دیگر صورت گرفت که چندین از آنها مانند راه‌اندازی باغ پرندگان با واکنش گروه‌های تندرو مواجه گردید و تنها با حمایت مراجع تقلید و دستگاه قضایی، راه‌اندازی آن ممکن گردید.
در قم برگزاری کنسرت یا اجرای موسیقی زنده و حضور خواننده نیز ممنوع هست و هر از چندین چندین اوقات از دستور قضایی برای جلوگیری از برگزاری یک برنامه کوچک یا بزرگ می‌رسد. قمی‌ها حتی برای شرکت در کنسرت‌های تابستان امسال علیرضا قربانی نیز به شهرهای اطراف رفتند و حضورشان در اجراهای این خواننده پرطرفدار ایرانی، چشمگیر قرار دارای بود.
از جهات دیگر قم در آن سال‌ها سینمای خاصی نیز نداشت و چندین سالن کوچک موجود، جوابگوی مردم نبود. در آن سال‌ها جمله‌ای که اکثر قمی‌ها در مورد تفریح می‌گفتند، این قرار دارای بود: «قم جز خورد و خوراک، تفریح دیگری ندارد.»
در این فاصله آرام آرام کافه‌ها و بستنی فروشی‌ها در قم در کنار پیتزا فروشی‌ها روییدند و صاحبان کسب و کار که اقبال مردم را شاهد بودند، برای راه‌اندازی کافه‌ها از یکدیگر پیشی گرفتند. فلکه شهید دستغیب بورس بستنی فروشی‌های شهر گردید و اکنون بیش از آنکه به نام اصلی خود شناخته شود، بین مردم به فلکه بستنی شهرت دارد. فلکه شهید مفتح نیز ماجرای مشابهی دارد، نخست یک کافه در آن قرار دارای بود و سپس اندک اندک تمام دور فلکه به کافه تبدیل گردید. کافه‌هایی که هر یک برای جذب مشتری، دست به ابتکارات خود می‌زدند و در چندین از ساعات روز، جای نشستن در آنها یافت نمی‌گردید و اکنون بیشتر به میدان کافه‌ها شهرت دارد.
در این سال‌ها واکنش متولیان فرهنگی شهر به رشد کافه‌ها، در وهله اول محدود کردن قرار دارای بود. البته این واکنشی هست که منحصر به قم نیست و در همه جا کم و بیش وجود دارد. در دهه ۸۰ پلمب کردن کافه‌ها به سبب حضور دختران و پسران جوان، امری رایج قرار دارای بود تا جایی که چندین از کافه‌ها یک طبقه را به دختران و خانواده‌ها و طبقه دیگر را به پسران اختصاص داده بودند.
چندین موارد محدودیت‌های مضحکی اعمال می‌گردید، مانند محدودیت آوردن کیک تولد به صورت کامل روی میز. به کافه‌ها گفته شده قرار دارای بود که کیک تولد را از مشتری تحویل گرفته و آن را برش زده و سپس به شکل برش زده سر میز بیاورند تا به این ترتیب از حرکات ناهنجار جلوگیری شود! یکی دیگر از محدودیت‌ها، طول کشیدن صدور مجوز برای کافه‌ها قرار دارای بود که اجازه برخورد با کافه‌های در حال دریافت مجوز را به سهولت به متولیان امور می‌داد. در چندین موارد هم محدودیت روی آیتم‌های عرضه شده در کافه‌ها یا ساعات کار آنها اعمال می‌گردید، به این خیال که با اعمال این محدودیت‌ها، کافه‌نشینی از سر قمی‌ها به ویژه جوانان بیفتد.
بالاتر از لندن و نیویورک
همان قدر که محدودیت‌های اعمال شده روی ویدیو در دهه ۶۰ و ۷۰ اثرگذار قرار دارای بود، محدودیت‌های اعمال شده روی کافه‌های قم نیز تأثیر دارای بود و سبب رشد فضایی کافه‌ها در این شهر گردید. آمارها نشان می‌دهد که اکنون تراکم کافه‌ها در قم از لندن و نیویورک نیز بیشتر هست.
لندن با نزدیک به ۱۰ میلیون نفر جمعیت حدود ۳۷۰۰ کافه دارد یعنی به ازای هر صد هزار نفر، ۳۷ کافه در این کلانشهر وجود دارد. نیویورک نیز با حدود ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت، حدود 4 هزار کافه دارد یعنی به ازای هر صد هزار نفر، ۴۷ کافه در نیویورک خدمات ارائه می‌کنند. اگر تعداد کافه‌های قم را ۹۰۰ عدد در نظر بگیریم، نظر به جمعیت ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری این شهر، به ازای هر صد هزار نفر، ۶۰ کافه در قم وجود دارد و قم را در این مقایسه بالاتر از لندن و نیویورک قرار می‌دهد. تعداد کافه‌های قم به نسبت جمعیت از تهران نیز بیشتر هست. جمعیت تهران بنا بر آمارها، ۱۳ میلیون نفر تخمین زده خواهد گردید و تعداد کافه‌های آن 6 هزار کافه گفته شده هست، یعنی به ازای هر صد هزار نفر، تهران ۴۶ کافه دارد.
آمار مصرف قهوه در قم نیز جالب هست. اگر چه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما در سالهای گذشته نمایشگاه قهوه و تجهیزات آن در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی قم برگزار و با استقبال خوبی از سوی واردکنندگان قهوه و تجهیزات کافه روبه‌رو گردید که نشان از مصرف بالای قهوه در قم دارد.
همه به کافه می‌روند، حتی روحانیون
زهره، دانشجوی کارشناسی ارشد یکی از دانشگاه‌های دولتی قم، کافه رفتن را یکی از چندین تفریح معدود در قم می‌داند که ممنوع نیست و بیان می‌کند: «من و دوستانم در قم تقریبا جایی برای رفتن نداریم. چندین سینما در قم وجود دارد اما فیلم‌های اکران شده در آن محدود هست و همه فیلم‌های سینمایی، در قم اکران نمی‌شوند. پارک رفتن هم مشکلات خودش را دارد اما کافه فضای نسبتا امنی هست که من و دوستانم بعد از دانشگاه به اینجا می‌آییم و گپ می‌زنیم و کسی هم مزاحم‌مان نمی‌شود.»
این پاسخی مشابه و پر تکرار در میان کافه‌روهای قم هست. احمد، ۲۳ ساله، دانشجوی دیگری هست که کافه را برای کار کردن انتخاب کرده هست. به نظر وی «کافه‌ها فضای مناسب برای کار کردن دارند و من به تنهایی یا با همکارانم، ساعت‌های زیادی را در کافه می‌گذرانیم. همین که برق برای استفاده لپ‌تاپ وجود داشته باشد، کافی هست تا ما بتوانیم کارهایمان را انجام دهیم. هر وقت هم که خسته بشوم، دم در کافه سیگاری می‌کشیم و دوباره برای کار کردن به داخل بر می‌گردم.»
قشر کافه‌روی قم اما به دانشجویان محدود نمی‌شود و حتی طلاب حوزه علمیه را هم در بر دریافت می‌کند. حسن، طلبه ۳۵ سالهای که با لباس روحانیت و به همراه همسرش در کافه‌ای به نام «ولی عصر» در مرکز شهر قم، نشسته معتقد هست: «کافه‌ها تبدیل به جایی غیرقابل حذف در قم شده هست. من از دوران جوانی به کافه می‌رفتم و حتی گفتگو اولیه با همسرم را هم در یکی از کافه‌های فلکه مفتح انجام دادم. بعد از ازدواج هم دو نفری کافه می‌آییم. امروز هم بچه‌ها با خاله‌شان برای خرید مدرسه رفته‌اند و من و همسرم به این کافه آمده‌ایم.» وی در پاسخ به این سوال که آیا لباس روحانیت محدودیتی برای کافه رفتن وی ایجاد کرده هست، بیان می‌کند: «این سوال شما خبرنگارها، ناشی از ناآشنایی با قم و جو آن هست. روحانیون با لباس روحانیت، به همه جا رفت و آمد دارند، رستوران و کافه و محل کار و بیمارستان، فرقی ندارد. کسی هم کاری به کار ما ندارد همان طور که ما کاری به کار کسی نداریم. حتی کافه‌هایی هستند که صاحبان آنها طلبه هستند، البته تا به حال کافه‌دار یا باریستا با لباس روحانیت ندیده‌ام.»
پلیس قم: از این پس هیچ گونه پروانه کسب برای کافه در قم صادر نخواهد گردید
دو هفته قبل رسانه‌ها از قول سرهنگ فرامرزی، رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی قم خبری را منتشر کردند که با سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش گردید. وی گفته قرار دارای بود «طبق مصوبات قانونی در استان، از این پس هیچ گونه پروانه کسب برای رسته کافه‌داری در قم صادر نخواهد گردید و این موضوع به طور قطعی در دستور کار قرار گرفته هست.» اظهارات رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی قم پس از آن صورت گرفت که فیلم افتتاحیه یک کافه در شهرک قدس قم در فضای مجازی منتشر گردید و همین سبب گردید تا پلیس این کافه را به خاطر افتتاح بدون مجوز و برگزاری مراسم همراه با موسیقی زنده پلمب و برای متصدی آن پرونده قضایی تشکیل بدهد.
اجرای موسیقی زنده در کافه‌ها و دیگر اماکن عمومی قم، یکی از مسائل به شدت حساس و ممنوع هست و در سالهای گذشته مسوولان قم همواره جلوی آن ایستاده‌اند. اگر چه این مساله در دیگر شهرهای ایران مانعی ندارد و فقط در قم و یکی دو شهر دیگر، چنین ممنوعیتی، بدون بیان استنادات قانونی و تنها با بیان «درخواست‌های مردمی» اعمال خواهد گردید.
سرهنگ فرامرزی درباره پلمب این کافه اظهار کرده قرار دارای بود: در جریان نظارت و بازرسی‌های پلیس، شاهد برگزاری مراسم افتتاح یک کافه در یکی از مناطق قم بودیم که بلافاصله به همراه همکاران در محل حضور یافتیم. متأسفانه مشاهده گردید که فردی بدون داشتن پروانه کسب، اقدام به افتتاح کافه کرده و با پخش موسیقی زنده و اقدامات خلاف ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی، مراسمی برگزار کرده قرار دارای بود. این موضوع بلافاصله با هماهنگی کلانتری محل مورد رسیدگی قرار گرفت. این واحد صنفی به خاطر عدم رعایت قوانین و مقررات، پلمب گردید و مطابق مصوبه شورای تأمین امنیت استان، دیگر هیچ گونه مجوز فعالیت به عنوان کافه نخواهد دارای بود، مگر آنکه رسته صنفی خود را تغییر بدهد. پرونده قضایی برای متصدی این واحد صنفی تشکیل و مقرر گردید روز شنبه جهت رسیدگی قانونی برای معاون دادستان، آقای مسلم‌خانی، ارسال شود.»
عضو شورای شهر قم: سیاست بر این هست که مجوز جدید صادر نشود
اظهارات رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی قم با استقبال تنی چندین از اعضای شورای شهر قم نیز روبه‌رو گردید و محمود مسگری، عضو شورای شهر قم در این باره به رسانه‌ها بیان کرد: «موضوع صدور مجوز و نظارت بر این مجموعه‌ها اساسا بر عهده مدیریت شهری یا شورای شهر نیست، بلکه به اتحادیه‌ها، اتاق اصناف و نیروی انتظامی مربوط خواهد گردید.»
مسگری افزود: «اصل ماجرا این هست که صدور مجوز‌ها بر عهده اتحادیه و اتاق اصناف هست. بحث نظارت هم با نیروی انتظامی و اماکن هست. با این حال، تعداد زیادی واحد بدون مجوز فعالیت می‌کنند، در حالی که اتحادیه و نهاد‌های مسوول از آنها اطلاعی ندارند. هم‌اکنون سیاست بر این هست که اماکن دیگر مجوز جدیدی صادر نکند و واحد‌های بدون مجوز نیز بررسی شوند تا اگر شرایط لازم را داشتند، مجوز فعالیت دریافت کنند.»
این عضو شورای شهر قم، علت پلمب کافه‌ها را نداشتن مجوز یا رعایت نکردن چندین ضوابط مانند پوشش و حجاب یا پخش موسیقی‌های خاص دانسته اما به این اشاره نکرده که فرآیند صدور مجوز کافه‌ها طولانی و زمانبر هست.
این عضو شورای شهر قم درباره احتمال بازگشایی چندین کافه‌ها پس از پلمب توضیح عجیبی داده هست. او بیان می‌کند: «تعداد واحد‌های فعال در قم بیش از نیاز شهر هست و به همین دلیل سیاست فعلی بر عدم صدور مجوز جدید و ساماندهی وضعیت واحد‌های موجود متمرکز شده هست.»
مسگری تلویحا از رسانه‌ای شدن خبر پلمب کافه در قم ابراز نارضایتی کرده و گفته: «چندین مجموعه‌ها باید حداقل الزاماتی را در فضای کاری خود رعایت کنند تا پرسنل‌شان پایبند باشند. اما چندین اوقات هنجارشکنی‌هایی اتفاق می‌افتد و به جای اینکه مدیر مجموعه عذرخواهی کند، ماجرا در فضای مجازی دنبال خواهد گردید. در حالی که رعایت قوانین به‌ویژه در شهری مانند قم که ویژگی‌های خاص خود را دارد، ضروری هست. اگر مجموعه‌ها این موارد را رعایت کنند، دخالت نیروی انتظامی نیز کاهش خواهد یافت.»
شورای تأمین قم مصوبه‌ای مبنی بر ممنوعیت صدور مجوز کافه‌ها صادر نکرده هست
اظهارات سرهنگ فرامرزی در مورد عدم صدور مجوز جدید برای کافه‌ها به مصوبه شورای تأمین استان قم اما با واکنش مسوولان این شورا مواجه گردید. یکی از اعضای این شورا به خبرنگار« اعتماد» بیان کرد: «اساسا شأن شورای تأمین استان قم بالاتر از این هست که در این موارد وارد شود و مصوبه‌ای مبنی بر ممنوعیت صدور مجوز برای کافه‌ها از این شورا صادر نشده هست.»
وی افزود: «شورای تأمین لزوم ساماندهی و نظم‌دهی در همه رسته‌های صنفی را تصویب کرده و تذکر داده هست که شامل کافه‌ها نیز خواهد گردید اما مصوبه‌ای مبنی بر عدم صدور مجوز جدید، صادر نشده هست. از جهات دیگر چندین از افراد سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه کرده‌اند و در حال گرفتن مجوز هستند و اینکه به صرف تخلف یک کافه، مجوز برای بقیه صادر نشود، صحیح نیست.»
۱۲۶۰ کافه در قم داریم، خبر عدم صدور مجوز تحریف شده هست
با بالا گرفتن انتقادات از خبر عدم صدور مجوز کافه جدید در قم، حسن مدنی، ریس انجمن کافی‌شاپ‌های استان قم در گفتگو با فارس، اخبار منتشر شده درباره توقف فعالیت کافه‌ها را تکذیب کرد و بیان کرد: «خبر منتشر شده در رسانه‌های ضدانقلاب تحریف شده هست و تا این لحظه هیچ مصوبه قانونی که کافه‌داری را ممنوع کند، وجود ندارد.» وی با ارائه آمار رشد سریع صنف کافی‌شاپ در قم عنوان کرد: «تعداد کافه‌ها از حدود ۶۰ واحد در چندین سال پیش، به بیش از ۱۲۶۰ واحد رسیده هست و این رشد عجیب و غریب، هم فرصت و هم آسیب برای صنف ایجاد کرده هست.» آماری که بسیار بیشتر از آمار اعلام شده از سوی سایر مراجع هست و به این ترتیب قم را در زمره شهرهای با تراکم بالای کافه جهان قرار می‌دهد.
با مصاحبه رییس انجمن کافی‌شاپ‌های قم و تأکید مقامات شورای تأمین استان قم مبنی بر عدم وجود مصوبه‌ای مبنی بر محدود کردن کافه‌ها، ماجرای عدم صدور مجوز برای کافه‌ها در قم تقریبا پایان یافته تلقی خواهد گردید و حالا به روایتی ۹۰۰ و به روایت دیگری ۱۲۶۰ کافه در قم می‌توانند همچنان به فعالیت خود ادامه داده و کافه‌های دیگر نیز قادر به تاسیس در شهر قم هستند.
شاید وقت آن باشد که قم را پایتخت کافه‌های ایران بنامیم، زیرا تعداد کافه‌های آن به نسبت جمعیت از تهران نیز بیشتر هست.
دیدگاه‌ها