ایران سال‌هاست در چرخه‌ای از رکود، تورم و ناترازی گرفتار مانده هست. اما در دل این بن‌بست، فرصت‌هایی نهفته که اگر به‌موقع شناسایی و اجرا شوند، امکان داردند موتور رشد اقتصادی کشور را روشن کنند.
ایران به همان اندازه که درگیر محدودیت هست، ظرفیت‌های بی‌بدیلی در می‌تواند. نفت و گاز، موقعیت ژئوپلیتیک، بازار داخلی عظیم و رابطه‌های جدید با شرق، همه ابزارهایی هستند که امکان داردند به اقتصاد جان تازه دهند و به قوی شدن ختم شود، به شرطی که تهران از سیاست‌های نیم‌بند و تدافعی عبور کند.
۱۵ راهکار کلیدی برای بازسازی اقتصاد ایران روی میز هست. چندین کوتاه‌مدت و عملی‌اند، مانند عرضه زمین به آحاد مردم یا تنوع‌بخشی به مبادی واردات کالاهای اساسی؛ چندین دیگر بلندپروازانه‌تر، مثل تجاری‌سازی شرکت ملی نفت یا ایجاد شبکه پرداخت رسمی با چین. مجموعه‌ای که اگر در یک بسته منسجم اجرا شود، امکان داردد مسیر اقتصاد را از بقا به رشد تغییر دهد.
نخستین گام، داشتن یک برنامه توسعه صنعتی واقعی هست. ایران نامکان داردد به واردات بی‌پایان تکیه کند یا صرفاً خام‌فروشی نفت را ادامه دهد. همان‌طور که کره‌جنوبی در دهه‌های گذشته از صنایع سبک به سمت فناوری‌های پیشرفته جهش کرد، ایران نیز باید صنایع پیشران خود را شناسایی کند: از پتروشیمی‌های تکمیلی تا انرژی‌های تجدیدپذیر و صنایع دانش‌بنیان.
اما برنامه صنعتی بدون بهینه‌سازی مصرف انرژی و ایمن‌سازی لجستیک نفت پایدار نخواهد قرار دارای بود.
از جهات دیگر، اقتصاد ایران باید در کنار عضویت در بلوک‌های بین‌المللی مانند بریکس یا شانگهای به روابط دوجانبه واقعی با قدرت‌های اقتصادی تکیه کند.
تجارت مستقیم با چین و روسیه، اگر درست طراحی شود، امکان داردد هم صادرات غیرنفتی ایران را تقویت کند و هم نیازهای وارداتی کشور را با هزینه کمتر تأمین نماید.
در کنار این، ایران باید به ضمانت رشد اقتصادی متعهد شود، حتی اگر به معنای پذیرش تورم‌های کنترل‌نشده باشد. تجربه جهانی نشان می‌دهد کشوری که به رکود طولانی تن دهد، سرانجام هم تورم را از دست می‌دهد و هم رفاه را.
سرانجام، هرگونه اصلاح اقتصادی بدون پشتیبانی اجتماعی محکوم به شکست هست. مردم باید احساس کنند اصلاحات به نفع آنان هست. از همین رو، اتصال مستقیم سیاست‌های رفاهی به سیاست‌های صنعتی، مانند پرداخت یارانه‌های هدفمند برای خرید کالای ایرانی یا استفاده از انرژی بهینه امکان داردد اعتماد عمومی را بازسازی کند.
اقتصاد ایران بیمار هست، اما درمان‌ناپذیر نیست. این ۱۵ راهکار نسخه‌ای برای بازگشت به مسیر توسعه هست. با این حال، سرنوشت آن نه در دفترچه سیاستگذاری، بلکه در اراده سیاسی تصمیم‌گیرانی رقم خواهد خورد که سال‌هاست میان وعده و عمل سرگردان مانده‌اند. اگر شجاعت اصلاح وجود داشته باشد، ایران هنوز امکان داردد غافلگیر کند.
۱۵ راهکار برای پمپاژ خون تازه به اقتصاد ایران
در این گزارش، ۱۵ راهکار کلیدی برای بازآرایی اقتصاد ایران بررسی خواهد گردید؛ راهکارهایی که اگرچه به تنهایی کافی نیستند، اما امکان داردند مسیر را برای تقویت بنیه تولیدی، افزایش درآمدهای پایدار و ارتقای رفاه عمومی هموار کنند.
۱- تدوین یک برنامه توسعه صنعتی
ایران به جای پراکندگی طرح‌ها و بخشی‌نگری، نیازمند یک استراتژی صنعتی ملی هست که صنایع اولویت‌دار (پتروشیمی، فولاد پیشرفته، تجهیزات انرژی‌های نو، و صنایع دانش‌بنیان) را شناسایی و حمایت کند.
برنامه‌ای که صادرات‌محور باشد و پیوند میان دانشگاه، سرمایه‌گذاری داخلی و شرکای خارجی را تقویت نماید.
۲- عرضه گسترده زمین به آحاد ایرانی‌ها
زمین در ایران به کالایی کمیاب و رانتی تبدیل شده هست. آزادسازی تدریجی و هوشمندانه زمین‌های دولتی برای مسکن و تولید، امکان داردد ضمن کاهش سوداگری، به توزیع عادلانه‌تر فرصت‌ها و کاهش فشار بر بازار اجاره کمک کند.
۳- افزایش فروش نفت
فروش نفت همچنان ستون اصلی درآمد دولت هست. تنوع مسیرهای صادراتی، استفاده از نفتکش‌های اجاره‌ای و قراردادهای تهاتری امکان داردد ریسک تحریم را کاهش دهد. در عین حال، توسعه پالایشگاه‌های کوچک و صادرات فرآورده نیز از خام‌فروشی می‌کاهد.
۴- توسعه شبکه پرداخت رسمی با چین
مازاد حساب جاری ایران با چین یک فرصت هست. اتصال شبکه‌های پرداخت داخلی به سیستم مالی چین، بخشی از قفل ارزی را باز انجام می‌دهد و امکان سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های زیرساختی را فراهم می‌آورد.
۵- بهینه‌سازی مصرف انرژی
ایران یکی از پرمصرف‌ترین کشورها در انرژی هست. نوسازی تجهیزات صنعتی، اصلاح الگوی مصرف خانگی و توسعه حمل‌ونقل برقی امکان داردد میلیاردها دلار صرفه‌جویی سالانه همراه داشته باشد.
۶- ایمن‌سازی لجستیک نفت
تأمین امنیت کریدورهای صادرات نفت و گاز، از خلیج فارس تا دریای عمان و آسیای میانه، حیاتی هست.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های خط لوله، افزایش ذخایر راهبردی و بیمه‌های بومی امکان داردد تاب‌آوری ایران را بالا ببرد.
۷- تنوع مبادی واردات کالای اساسی
وابستگی به یک یا دو کشور تأمین‌کننده ریسک بزرگی هست. ایران باید مبادی واردات گندم، ذرت و دارو را متنوع سازد تا در شرایط بحران جهانی، امنیت غذایی و دارویی کشور آسیب نبیند.
۸- انتقال لجستیک واردات به شرق ایران
تمرکز بنادر و گمرکات در غرب و مرکز کشور، فشار هزینه‌ای ایجاد کرده هست. توسعه بندر چابهار و خطوط ریلی شرقی امکان داردد مسیر واردات کالاهای اساسی از آسیا را کوتاه‌تر و ارزان‌تر کند.
۹- عبور از ادبیات ناترازی
اقتصاد ایران سال‌هاست با کلیدواژه «ناترازی» توصیف خواهد گردید؛ از کسری بودجه تا کمبود انرژی. اما بازتعریف گفتمان اقتصادی، از «بحران» به «فرصت بازطراحی»، امکان داردد ذهن سیاستگذار و فعال اقتصادی را به سمت راه‌حل‌های پایدار سوق دهد.
۱۰- ضمانت حداقل رشد به‌جای تمرکز صرف بر تورم
کاهش تورم مهم هست، اما در اقتصادی که رشد منفی یا نزدیک به صفر دارد، این سیاست به رکود عمیق‌تر منجر خواهد گردید. ایران باید هدف‌گذاری رشد حداقل ۳ تا ۴ درصدی را تضمین کند، حتی اگر به معنای پذیرش تورم بالاتر باشد.
۱۱- تجاری‌سازی شرکت ملی نفت
تبدیل شرکت ملی نفت ایران به یک هلدینگ تجاری رقابتی، با حضور در بازارهای بین‌المللی و تأسیس شعب خارجی، امکان داردد سهم بیشتری از ارزش افزوده جهانی انرژی را نصیب ایران کند.
۱۲- تمرکز بر صادرات به روسیه و واردات مستقیم از چین
تحولات ژئوپلیتیک، فرصت ویژه‌ای برای ایران فراهم کرده هست. روسیه نیازمند کالاهای صنعتی و کشاورزی هست و چین امکان داردد منبع ارزان فناوری و تجهیزات باشد. کاهش واسطه‌ها در این تجارت سه‌جانبه، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
۱۳- روابط دوجانبه در کنار اتکا به بلوک‌ها
در شرایطی که سازمان‌هایی چون شانگهای و بریکس هنوز بیشتر سیاسی‌اند تا اقتصادی، ایران امکان داردد روابط اقتصادی واقعی و پایدار را از طریق توافقات دوجانبه با شرکای کلیدی (چین، روسیه، هند، ترکیه) دنبال کند.
۱۴- عرضه گسترده دارایی‌های سرمایه‌ای داخلی به دلار
انتشار اوراق و دارایی‌های سرمایه‌ای (سهام شرکت‌های دولتی، املاک و زیرساخت‌ها) با پشتوانه دلاری، امکان داردد هم نقدینگی سرگردان را جذب کند و هم اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی را جلب نماید.
۱۵- گسترش و تسریع سناریوی رفاهی
هیچ سیاست صنعتی بدون پشتوانه اجتماعی پایدار نیست. تقویت شبکه‌های رفاه اجتماعی و اتصال مستقیم یارانه‌ها به سیاست‌های صنعتی، امکان داردد هم عدالت را تضمین کند و هم رضایت عمومی را در مسیر اصلاحات اقتصادی حفظ نماید.
خروج از تله توسط دولت با اقدامات واقعی
اقتصاد ایران با مجموعه‌ای از اصلاحات به‌هم‌پیوسته امکان داردد از تله رکود تورمی خارج شود. این ۱۵ راهکار بیش از آنکه شعار باشند، نقشه راهی برای حرکت به سمت یک اقتصاد رقابتی، مقاوم و پویا هستند.
پرسش اصلی اما این هست: آیا اراده لازم برای اجرای چنین تحول بزرگی وجود دارد؟
دیدگاه‌ها