خودتحریمی یعنی این که محموله گمرکی و یا صادراتی کشور، آن هم در شرایط جنگ همه‌جانبه دشمن علیه ملت، ۴ روز پشت مرز بماند و دلیل تعلل اش هم داخلی باشد. عرصه تجارت بین‌الملل ممکن هست تابع گزاره‌های فراوان منطقه‌ای و جهانی باشد که مانند شمشیر دولبه در حواله گمرکات بر قبض و بسط مرزها چنبره زده تا بتواند نهایت بهره را ببرد اما این که خودمان به پایمان شلیک کنیم ارتباطی به گربه‌رقصانی و بازی‌های تجارت بین‌الملل ندارد.
ماجرا از این قرار هست که وقتی به حوالی مرز ایران و ترکمنستان و گذرگاه ترانزیتی دو کشور نزدیک می‌شویم از چندین کیلومتری متوجه صف طولانی کامیون‌ها، بعضاً بوق ممتد رانندگان به خاطر توقف چندینروزه می شویم که صحنه‌ای قابل‌تأمل را ایجاد انجام می‌دهد، در نگاه اول این مسئله در ذهن ایجاد خواهد گردید که بازهم ترکمنستانی‌ها گربه‌رقصانی می‌کنند و به بهانه‌های مختلف نمی‌گذارند کامیون‌ها وارد کشورشان شوند اما وقتی به ابتدای صف کامیون‌ها می‌روید، متوجه می‌شوید موضوع ارتباط چندینانی به آن‌سوی مرز ندارد؛ کامیون حمل سوخت بیشتر از یک ساعت هست که توقف کرده و راننده آن از این باجه به آن باجه می‌رود که عوارض و جرایم و برگه‌های تردد و خروج سوخت مازاد را پرداخت کند.
این تمام ماجرا نیست، تعداد کم نیروهای گمرک از یک‌سو و ساعت کار نه‌چندینان طولانی خود قصه‌ای دیگر هست. وقتی عقربه‌های ساعت از مرز عدد ۱۵ می‌گذرد گمرک تعطیل خواهد گردید و کامیون‌ها در صف به خواب می‌روند تا طلوع روز آتی و روزی دیگر و کامیون‌هایی که به این صف اضافه می‌شوند. اما چندین کامیون‌ها «خالی» هستند، چرا کامیون خالی در صف هست؟
یکی از رانندگان بیان می‌کند: این‌ها کامیون‌های خالی هستند که از ترکمنستان برگشته‌اند که جدیداً اعلام‌شده هست که این کامیون‌ها هم باید از «اسکنر» عبور کنند و بعد وارد کشور شوند، یعنی هم کامیون‌های خروجی و هم کامیون‌های ورودی خالی باید در یک صف باشند تا اسکن شوند.ماجرا جالب‌تر هم خواهد گردید، یکی از مدیران انجمن حمل‌ونقل بین‌المللی استان بیان می‌کند: به خاطر کمبود نیرو و ساعت کار گمرک کامیون‌ها را اولویت‌بندی انجام می‌دهد یعنی اول کامیون‌های مواد غذایی و بعد کامیون‌های صادراتی و درنهایت کامیون‌های ترانزیتی. درحالی‌که پیش‌تر توافق‌نامه امضاشده هست که این مرز ۲۴ ساعته باشد اما به خاطر کمبود نیروی گمرکی در طرف ایران این کار انجام نخواهد گردید و کامیون‌های ما ۴ روز در صف خروج توقف می‌کنند که هزینه‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. این فعال حوزه ترانزیت بین‌الملل مدعی هست: در چنین شرایطی رانندگان کامیون‌های ترانزیتی ترجیح می‌دهند مسیر دیگری را انتخاب کنند که مجبور نباشند در صف ۴ روز توقف کنند زیرا این توقف قیمت تمام‌شده ترانزیت کالا را برای شرکت‌ها و کشورهای مبدأ و مقصد بالابرده و باعث توجیه‌ناپذیر بودن مسیر ترانزیت سرخس خواهد گردید که درنهایت به ضرر تجارت کشور و استان خواهد گردید.
برای ۲۴ ساعته شدن نیرو نداریم
اما ناظر گمرکات استان معتقد هست که ۲۴ ساعته شدن فعالیت گمرک سرخس در حد یک پیشنهاد دوطرفه بوده و طرف ترکمنستانی هنوز رسماً اعلام آمادگی نکرده هست. جعفری در بیان کرد و گو با «خراسان رضوی»اظهار می کند: هر دو طرف موافق ۲۴ ساعته شدن فعالیت گمرک هستند اما طرف ترکمنستانی سازوکار را مشخص نکرد و ما هم اعلام نکردیم که دلیل دارد؛ برای فعالیت ۲۴ ساعته گمرک در طرف ایرانی ما با کمبود جدی نیرو مواجه هستیم یعنی اگر هم‌اکنون ۵۰ نفر در این گمرک هستند برای فعالیت ۲۴ ساعته حداقل ۱۵۰ نفر نیرو لازم هست. موضوع تأمین نیروی انسانی گمرکات کشور در قانون برنامه هفتم توسعه آمده هست که ظرف ۶ ماه باید نیروی انسانی موردنیاز ۱۰ گمرک کشور تأمین شود تا فعالیت آن‌ها ۲۴ ساعته شود که یکی از آن‌ها گمرک سرخس هست که هنوز هیچ اتفاقی رخ نداده هست.
ناظر گمرکات استان تأکید انجام می‌دهد: این موضوع محدود به گمرک نیست و دیگر دستگاه‌ها و نهادها نیز باید به‌موازات شرایط را فراهم کنند. از سویی دیگر طی مکاتبه‌ای که با طرف ترکمنستانی داشتیم موضوع ۲۴ ساعته شدن فعالیت را مطرح کردیم ولی جواب واضحی نگرفتیم. مثلاً الان طبق توافق روزانه ۲۵۰ تردد با همدیگر داریم، آیا طرف ترکمنستانی می‌خواهد این ۲۵۰ تردد را در ۲۴ ساعت توزیع کند یا این که اجازه می‌دهد حجم ترددها هم به نسبت فعالیت ۲۴ ساعته افزایش داشته باشد که طرف ترکمنستانی پاسخ مشخصی نداده هست.
به‌هرحال تا زمانی که مشخص نشود آیا حجم ترددها هم افزایش داده خواهد گردید یا خیر افزایش ساعت کار عملاً بی‌معنی خواهد قرار دارای بود.جعفری درباره این‌که هم‌اکنون ۲۵۰ تردد از این مرز انجام خواهد گردید یا خیر؟ بیان می‌کند: بله انجام خواهد گردید. توجه داشته باشید که طرف ترکمنستانی یک سری محدودیت‌هایی گذاشته هست و یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن صف و خواب کامیون‌ها شیفت کامیون‌های سوخت برگشتی از افغانستان به این مرز هست. درواقع کامیون‌های سوختی که به افغانستان رفته‌اند و آن‌ها را برگشت داده یا باید به مقصد بازگردند یا از مرز سرخس به مقصد کشورهای آسیای مرکزی ترانزیت شود که این موضوع یکی دیگر از عوامل ترافیک و توقف کامیون‌ها در این مرز هست.
ناظر گمرکات استان درباره اسکن کامیون‌های ورودی خالی نیز بیان می‌کند: بر اساس پروتکل‌ها که به‌تازگی به ما ابلاغ‌شده هست ما باید کامیون‌های ورودی را که خالی هستند،اسکن کنیم که این کامیون‌ها هم در یک صف قرار می‌گیرند که امکان داردند عامل ترافیک باشند زیرا همه کامیون‌ها باید در یک مسیر قرار بگیرند و کلاً یک اسکنر در مرز سرخس داریم. نظر به این که ایجاد اسکنر در گمرکات در اختیار بخش خصوصی هست راه‌اندازی یک اسکنر دیگر حداقل ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
جانمایی بد شرکت نفت، عامل ترافیک
جعفری درباره جانمایی باجه شرکت نفت در انتهای مسیر تشریفات گمرکی نیز بیان می‌کند: این موضوع در گمرک دوغارون مشکل‌ساز شده قرار دارای بود و با پیگیری‌های انجام‌شده جابه جایی انجام گردید. در مرز سرخس هم باید این کار انجام شود. طبیعی هست که وقتی کامیون حامل سوخت در آخرین مرحله تشریفات گمرکی باید کارهای نفتی را انجام دهد و اگر بار اضافه داشته باشد نیازمند پرداخت عوارض یا جرایم و امثال آن هست، متوقف خواهد گردید و این توقف خود چالشی برای دیگر کامیون‌ها شده هست که ما درخواست کردیم این جایگاه به‌پیش از ورود به تشریفات گمرکی آورده شود که ترافیک خروجی سبک‌تر شود درواقع شرکت نفت باید پیش از ورود به اسکن گمرکی مستقر شود و تشریفات نفتی را انجام دهد.
دیدگاه‌ها