به گزارش پول و تجارت به نقل از اکوایران، طبق گزارش مرکز آمار، رشد اقتصادی نسبت به بهار سال گذشته کاهش یافته و به منفی 0.1 درصد رسیده تا زنگ خطر رکود بلندتر از چندین سال گذشته به‌صدا درآید. رشد اقتصادی که از زمستان 99 مثبت شده قرار دارای بود، دوباره منفی گردید تا یادآور دوران رکودی90 تا 94 و 97 تا 99 باشد. مسئله جدیدی که در این دوره نسبت به دوره‌های پیشین وجود دارد ناترازی انرژی و تعطیلی متعدد صنایع هست؛ نیز سایه جنگ و مکانیزم ماشه در این دوره، بر ریسک‌های سیاسی دوره‌های گذشته افزوده و اثر قابل توجهی بر منفی شدن تشکیل سرمایه ثابت در بهار 1404 داشته هست.
زنگ خطر رکود به صدا درآمد
در بهار 1404 رشد اقتصادی با احتساب نفت منفی 0.1 درصد و بدون احتساب نفت منفی 0.4 درصد بوده تا روند پیشی گرفتن رشد اقتصادی با نفت از بدون نفت در 5 سال اخیر حفظ شود؛ گویی بخش نفتی کشور نجات بخش رشد اقتصادی در میان این تعطیلی‌ها و ناترازی‌ها در 5 سال گذشته بوده هست. رشد اقتصادی منفی مسئله جدیدی برای اقتصاد ایران به خصوص از شروع دهه 90 نبوده هست. به همین علت هست که بانک جهانی این دهه را دهه از دست رفته اقتصاد ایران نام‌گذاری کرده هست.
روند رشد اقتصادی از بهار 1391 تا بهار 1404 را می توان از نظر افت و خیزهایی که به خود دیده به چندین دوره زمانی تقسیم کرد:
دوره اول: قبل از برجام
سال 91 تا 94 به تحریم‌های اوباما و دوره قبل از برجام معروف هست؛ البته که این تحریم‌ها از سال 89 شروع شده‌اند اما چون براساس داده‌های مرکز آمار، روند رشد اقتصادی از سال 1391 موجود هست، در اینجا به همان دوره اشاره خواهد گردید. رشد اقتصادی در این دوره منفی‌ترین اعداد را به خود دیده هست؛ رشد اقتصادی با احتساب نفت، در دو فصل متوالی پاییز و زمستان 91 با منفی 12.1 درصد کمترین رشد اقتصادی را تجربه کرده هست. نیز رشد اقتصادی بدون احتساب نفت هم منفی‌ترین رکورد خود در همان بازه زمانی را با منفی 9.7 درصد در زمستان 91 به خود دیده هست. رشد اقتصادی با احتساب نفت در این دوره زمانی 4 ساله در ده فصل منفی بوده که اولین رکود تورمی دهه نود را نشان می‌دهد.
دوره دوم: برجام
از سال‌های 95 و 96 به عنوان سال‌های برجام در اقتصاد ایران یاد خواهد گردید. برخلاف دوره پیشین، در این دوره بالاترین نرخ‌های رشد پدیدار شده‌اند. در زمستان 95 رشد اقتصادی با احتساب نفت، 20.3 درصد و بدون احتساب نفت، 15.5 درصد بوده که بالاترین رشد در بازه بهار 91 تا بهار 1404 محسوب خواهد گردید. اینکه بالاترین رشد اقتصادی در دوره منسوب به برجام و کمترین رشد در دوره تحریم‌های قبل از برجام ثبت شده هست، نشانگر تاثیر بالای ثبات شرایط اقتصادی و سیاست خارجی بر رونق تولید هست.
البته طبق نظر کارشناسان، این رشدهای اقتصادی تاریخی در دوره برجام، به‌علت اصلاحات اساسی در اقتصاد شکل نگرفته هست. این رشد‌ها به واسطه گشایش سیاسی و بنابراین آن فروش مجدد نفت با تمام ظرفیت‌های گذشته و پرکردن ظرفیت‌های خالی و نیز ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشور بوده هست. فروش نفت و سرمایه گذاری که به‌خاطر تحریم‌های سنگین در دوره قبلی با رشدهای شدیدا منفی مواجه شده بودند با گشایش سیاسی اتفاق افتاده در دوره برجام بیشتر به ظرفیت‌های قبلی خود بازگشتند تا اینکه ظرفیت جدیدی در اقتصاد ایجاد کنند. البته این نکته درمورد رشد بخش نفتی بیشتر صدق انجام می‌دهد زیرا رشد بدون نفت سال 96 را که تحت تاثیر ورود سرمایه خارجی و چشم‌انداز روشن اقتصادی بوده را نمی‌توان صرفا به ظرفیت‌های خالی شده و بالقوه کشور مرتبط دانست.
دوره سوم: پسا برجام تا پایان ریاست جمهوری ترامپ
بعد از خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت‌ماه 97، وضعیت رشد اقتصادی کشور شبیه به دوره قبل از برجام گردید و رکود تورمی دوباره گریبان اقتصاد را گرفت. از آنجایی که وضعیت رشد اقتصادی ایران در دوران ریاست جمهوری بایدن متفاوت هست، دوره سوم، به بازه زمانی 97 تا 99 محدود خواهد گردید. دومین رشد منفی کشور با احتساب نفت بعد از زمستان 91، در پاییز 97 با منفی 11.5 درصد اتفاق افتاد.
ادامه این کاهش رشد تا سال 99 باعث گردید که حجم اقتصاد ایران کوچک شود. گویی با کمی اغماض امکان دارد بیان کرد رشد اقتصادی با همان قدرتی که بعد از برجام افزایش یافت در این دوره هم با همان قدرت منفی گردید و نسبتاً میزان تولید ناخالص داخلی به میزان قبل از برجام بازگشت؛ نیز امکان دارد بیان کرد در این سال‌ها که از سخت‌ترین سال‌های اقتصادی کشور هست، رشد اقتصادی با نفت، از تابستان 97 تا پاییز 99، تنها در یک فصل منفی نبوده هست.
دوره چهارم: ریاست جمهوری بایدن
از زمستان 99 و با شروع ریاست جمهوری بایدن گشایش‌هایی در میزان فروش نفت اتفاق می‌افتد و فروش نفت با یک شیب ملایمی رشده کرده و به مرور و تا پایان سال 1403 (پایان ریاست جمهوری بایدن) تقریبا به سطوح قبلی رسید. البته این مسئله که افزایش فروش نفت ایران به علت تسهیل‌گری دولت بایدن بوده از طرف هیچ نهاد رسمی اعلام و تایید نشده اما چندین خبرگزاری‌های خارجی به آن اشاره کرده‌اند.
نکته‌ای که باید مورد توجه قرار داده شود این هست که مانند دوره برجام رشدهای این دوره به واسطه ظرفیت‌های موجود بالقوه در فروش نفت کشور بوده که در دوره قبلی امکان استفاده از آن وجود نداشته هست. در واقع بنگاه‌ها توسعه نیافته‌اند بلکه برای نمونه به‌جای تولید با نصف ظرفیت در دوره قبلی، در این دوره با تمام ظرفیت تولید کرده‌اند؛ درنتیجه امکان دارد بیان کرد در پایان این دوره میزان تولید ناخالص داخلی تازه تقریبا به سال 96 (قبل از خروج ترامپ از برجام) بازگشته و میزان تولید ناخالص کشور در این 8 سال نظر به ظرفیت‌ها و امکانات موجود در کشور، تفاوت چندانی نکرده هست.
وضعیت رشد اقتصادی در دوره ریاست جمهوری بایدن با دوره برجام چندین تفاوت مهم دارد که وضعیت رشد اقتصادی فعلی را بهتر توضیح می‌دهد. مهمترین ویژگی رشد اقتصادی در بازه زمانی 1400 تا 1403 وابستگی شدید آن به رشد بخش نفتی هست که آن هم از ظرفیت خالی ایجاد شده در دوره قبلی نشات دریافت می‌کند. در کل این دوره رشد اقتصادی با نفت از بدون نفت بیشتر بوده که خود گواه این مسئله هست. در حالی که در دوره برجام بعد از سال اول که کاملا تحت تاثیر رشد نفت بوده در سال دوم به واسطه ورود سرمایه گذاری خارجی و در هر چهار فصل سال رشد اقتصادی بدون نفت از با نفت پیشی دریافت می‌کند.
تفاوت دوم که بسیار بنیادی‌تر هست مسئله ناترازی انرژی هست. مسئله‌ای که از دوره‌های پیشین نشات گرفته و در بازه زمانی 1400 تا 1403 نمایان شده و امکان دارد بیان کرد سال به سال هم بدتر شده هست. تعطیلی‌های مکرر به‌خاطر ناترازی گاز و برق که در این سال‌های آخر تقریبا دیگر در تمام فصول سال اتفاق می‌افتد که ضربه شدیدی به تولید صنعتی کشور زده هست؛ مسئله‌ای که در همین آمار رشد اقتصادی هم مشهود هست. ناترازی انرژی متغیر نسبتا جدیدی در اقتصاد ایران محسوب خواهد گردید. متغیری که در دو رکود تورمی قبلی که در دهه نود اتفاق افتاده وجود نداشته و به همین دلیل شرایط فعلی را سخت‌تر از قبل نیز انجام می‌دهد.
افزایش فشار تحریمی، سایه جنگ و تشدید ناترازی انرژی که منجر به تعطیلی بنگاه‌ها از بهار شده هست؛ از دلایل اصلی رشد منفی بهار امسال محسوب خواهد گردید. براساس علم اقتصاد اگر دو فصل متوالی رشد اقتصادی منفی باشد رکود ایجاد شده هست. بنابراین اگر این رشد منفی در تابستان هم تکرار شود امکان دارد بیان کرد ایران وارد دوره رکورد شده هست، رکودی که در مقایسه با رکودهای دهه نود به مراتب سخت‌تر هست.
دیدگاه‌ها