شوک تابستانی اشتغال زنان/نرخ مشارکت اقتصادی ایران به زیر سطح هشدار سقوط کرد

به گزارش پول و تجارت، نرخ بیکاری در فصل دوم۱۴۰۴ با کاهش ۰.۱واحد درصدی نسبت به تابستان سال گذشته به ۷.۴درصد رسیده هست؛ اما همزمان میزان مشارکت اقتصادی و سطح اشتغال کاهش یافته‌اند. نرخ مشارکت اقتصادی کشور در تابستان ۱۴۰۴ با کاهش ۰.۹واحد درصدی نسبت به تابستان۱۴۰۳ به ۴۰.۸درصد رسیده و تعداد شاغلان نیز نسبت به تابستان سال قبل حدود ۱۷۱هزار نفر کاهش یافته هست.

در تابستان سال جاری نرخ مشارکت اقتصادی با کاهش حدود 1واحد درصدی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به 40.8درصد رسیده هست.

 بر اساس تعاریف، نرخ مشارکت اقتصادی زیر 50درصدی در هر کشوری هشدار‌آمیز محسوب خواهد گردید. نیز در فصل گذشته نرخ بیکاری نسبت به تابستان سال گذشته کاهش 0.1واحد درصدی و نسبت به بهار سال جاری افزایش 0.1واحد درصدی را تجربه کرده و به 7.4درصد رسیده هست. هرچند نرخ بیکاری ظاهرا دچار تغییر نشده، اما جزئیات گویای مساله دیگری هست.

در تابستان سال جاری، نرخ بیکاری زنان معادل 15درصد بوده که نسبت به تابستان سال گذشته یک‌واحد درصد و نسبت به بهار سال جاری 1.5واحد درصد افزایش یافته هست. این مساله به خوبی می‌تواند نشان‌دهنده اثرات جنگ تحمیلی 12روزه بر بازار کار ایران باشد. در ایران اغلب زنان دارای شغل‌های شکننده هستند و عوامل اقتصادی و نیز سیاسی مانند جنگ، در مرحله اول مشاغل شکننده را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

در فصل گذشته نسبت اشتغال نیز با کاهش نقطه به نقطه 0.7واحد درصدی به 37.8درصد رسیده و با کاهش ۱۷۱ هزار نفری به ۲۴ میلیون و ۹۵۸ هزار نفر رسیده هست. بررسی جزئیات آمار اشتغال در کشور نشان می‌دهد که در تابستان سال جاری، سهم اشتغال در بخش کشاورزی و صنعت نسبت به مدت مشابه در سال گذشته کاهش یافته، اما سهم بخش خدمات در بازه زمانی مذکور با افزایش یک‌واحد درصدی به 53.1درصد رسیده هست. این مساله نشان‌می‌دهد که ناترازی انرژی و بحران آب در کشور موجب شده هست مشاغل این‌چنینی آسیب‌پذیر شوند.

مشارکت اقتصادی در مرز هشدار

بررسی آخرین آمارهای مربوط به بازار کار نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی کشور در تابستان سال جاری با کاهش 0.9واحد درصدی نسبت به تابستان سال گذشته به 40.8درصد رسیده هست. نرخ مشارکت اقتصادی در فصل تابستان حتی نسبت به فصل قبل از آن نیز کاهش 0.4واحد درصدی را تجربه کرده هست. نرخ مشارکت اقتصادی نشان می‌دهد که چه سهمی از جمعیت در سن کار که در ایران افراد 15 ساله به بالا هست، در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت دارند؛ به عبارت دیگر نرخ مشارکت اقتصادی نشان‌دهنده افراد شاغل و بیکار هست.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که نرخ مشارکت اقتصادی کمتر از 50درصد در یک کشور هشدار‌آمیز هست. این در حالی هست که نرخ مشارکت اقتصادی در ایران به مرور کاهش یافته و به کانال 30درصد نزدیک شده هست. کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در ایران در سال‌های گذشته نشأت‌گرفته از عوامل ساختاری اقتصادی مانند تورم‌های بالا و عوامل سیاسی مانند تحریم‌ها، حضور در لیست سیاه FATF و سرانجام جنگ هست. برای مثال هم‌اکنون همچنان نرخ مشارکت اقتصادی به دوران پیش از همه‌گیری ویروس کرونا نرسیده هست. بنابراین در شرایطی که چالش‌های ساختاری وجود داشته باشند، شوک‌ها در موارد بسیاری جبران‌ناپذیر خواهند گردید. در حال حال نرخ مشارکت اقتصادی زنان ایرانی با کاهش 0.1واحد درصدی به 13.6درصد رسیده هست. در همین زمان نرخ مشارکت اقتصادی مردان معادل 68.1 درصد بوده هست.

حیات شکننده اشتغال زنان

بررسی آخرین آمارهای مربوط به بازار کار ایران نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در فصل گذشته معادل 7.4درصد بوده که نسبت به تابستان سال گذشته 0.1واحد درصد کاهش و نسبت به بهار سال جاری 0.1درصد افزایش یافته هست. نسبتاً امکان دارد بیان کرد که تحولات نرخ بیکاری در تابستان خنثی بوده؛ اما این تنها نمای کلی از اعداد هست. در فصل گذشته نرخ بیکاری مردان که معادل 5.8درصد بوده که کاهش 0.3واحد درصدی را نسبت به مدت مشابه در سال گذشته تجربه کرده و نسبت به بهار سال جاری نیز 0.2واحد درصد کاهش یافته هست. بنابراین امکان دارد حدس زد که نرخ بیکاری زنان در بازه‌های زمانی مذکور افزایش یافته هست.

بر اساس آمارها در تابستان سال جاری نرخ بیکاری زنان معادل 14.2درصد بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش یک واحد درصدی را تجربه کرده هست. این در حالی هست که نرخ بیکاری زنان در تابستان سال جاری نسبت به فصل قبلی خود 1.5درصد افزایش یافته هست. بنابراین خنثی بودن نسبی نرخ بیکاری به‌دلیل افزایش نرخ بیکاری زنان و افزایش نرخ بیکاری مردان رخ داده هست.

پرسشی که وجود دارد آن هست که چرا در این بازه زمان تغییرات قابل‌توجهی در نرخ مشارکت زنان رخ داده هست؟

 کارشناسان معتقدند که در ایران بسیاری از زنان دارای مشاغل شکننده و ناپایدار هستند. به عبارت دیگر در شرایطی که قدرت اقتصادی خانوار رو به وخامت می‌گذارد، چندین از زنان به سراغ مشاغل پاره‌وقت و کم‌درآمد می‌روند تا کمک خرج خانوار باشند.

این نوع مشاغل اغلب شکننده هستند و در برابر شوک‌های اقتصادی و سیاسی پایداری چندانی ندارد. بنابراین امکان دارد بیان کرد که یکی از بیشترین تبعات جنگ تحمیلی 12روزه بر بازار کار کشور، برای مشاغل زنان بوده هست. مشاغلی تا پیش از جنگ نیز حاشیه سود بالایی نداشتند و بعضا به صورت سر به سر به حیات خود ادامه می‌دادند، با آغاز جنگ تحمیلی نتوانستند مسیر مورد نظر خود را ادامه دهند و از بین رفتند.

افزایش جمعیت و کاهش نسبت اشتغال

بررسی‌ها نشان‌ می‌دهد که در تابستان سال جاری جمعیت افراد شاغل با کاهش ۱۷۱ هزار نفری به ۲۴میلیون و ۹۵۸ هزار نفر رسیده هست. نسبت اشتغال در تابستان جاری معادل 37.8درصد بوده که در مقایسه با تابستان سال گذشته 0.7 واحد درصد کاهش یافته هست. نسبت اشتغال نشان می‌دهد چه سهمی از جمعیت در سن کار دارای شغل هستند. افزایش جمعیت شاغلان و کاهش نسبت اشتغال به‌دلیل رشد جمعیت افراد در سن کار در یک سال گذشته رخ داده هست.

پیشروی اشتغال زنان تحصیل‌کرده

نکته قابل‌توجه دیگری که در آخرین گزارش مرکز آمار وجود دارد آن هست که سهم اشتغال در بخش صنعت و کشاورزی در تابستان سال جاری نسبت به تابستان سال 1403 کاهش و سهم اشتغال در بخش خدمات با افزایش یک‌واحد درصدی به 51.3درصد رسیده هست. یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش سهم اشتغال در بخش صنعت در یک سال گذشته ناترازی‌های موجود در کشور و به تبع آن قطعی گاز و برق بوده هست. 

در چنین شرایطی گاز مورد نیاز صنایع در زمستان‌ها و برق مورد نیاز این بخش در تابستان‌ها و به مرور در سال فصول دچار قطعی هست. به همین دلیل فعالان بخش صنعت، به‌خصوص صنایع کوچک، توانایی برنامه‌ریزی برای تولید مورد نظر خود را نداشته و نمی‌توانند به حیات خود ادامه دهند. کاهش سهم اشتغال در بخش کشاورزی عمدتا به‌دلیل خشکسالی‌های پی‌در‌پی در سال‌های گذشته و بحران آب رخ داده هست.

نکته قابل‌توجه دیگر آن هست که بخش خدمات نسبت به سایر بخش‌ها معمولا به تحصیلات بیشتری نیاز دارد. در تابستان سال جاری سهم بیکاری جمعیت فارغ التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران با کاهش 3.6واحد درصدی نسبت به تابستان سال جاری به 40.3درصد رسیده هست.

این کاهش برای زنان حدود 7درصد بوده هست. نیز امکان دارد بیان کرد سهم سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان، در تابستان سال جاری نسبت به سال گذشته 0.3درصد کاهش یافته و به 27درصد رسیده هست. اما در همین بازه زمانی سهم زنان 3درصد افزایش یافته هست.

به همین دلیل امکان دارد نتیجه گرفت که هرچند بیکاری زنان افزایش یافته، اما این افزایش مربوط به افرادی بوده که دارای شغل‌های کم‌مهارت و شکننده بوده‌اند. این در حالی هست که بیکاری زنان فارغ‌التحصیل آموزش عالی از از کل شاغلان، از تابستان سال گذشته تاکنون کاهش و سهم اشتغال آنان در همین بازه زمانی افزایش یافته هست.