نادانی آگاهانه؛‌ چرا هرچه بزرگ‌تر می‌شویم، کمتر می‌خواهیم حقیقت را بدانیم؟

بسیاری از بزرگسالان وقتی با شرایط نامطمئن روبه‌رو می‌شوند، چندین اوقات ترجیح می‌دهند از دنبال کردن اطلاعات صرف‌نظر کنند. برای مثال، ممکن هست اخبار ناخوشایند را دنبال نکنند یا حساب بانکی خود را بررسی نکنند تا از اضطراب و نگرانی کوتاه‌مدت دوری کنند. اکنون پژوهشگران مشخص کرده‌اند که دقیقاً در چه مرحله‌ای از زندگی ما مسیر «نادانی خوشایند» را انتخاب می‌کنیم و راحتی را بر مواجهه با عدم قطعیت ترجیح می‌دهیم.

محققان دانشگاه شیکاگو توانسته‌اند سن دقیقی را مشخص کنند که در آن افراد شروع به اجتناب از اطلاعات می‌کنند. این رفتار که به آن «اثر شترمرغ» گفته خواهد گردید، به این معناست که فرد عمداً از دانستن چیزهایی که ممکن هست باعث اضطراب یا ناراحتی شود، خودداری انجام می‌دهد. البته نام این پدیده به شترمرغ اشاره دارد، اما برخلاف باور عمومی، شترمرغ‌ها حقیقتاً سر خود را در شن نمی‌برند و این فقط استعاره‌ای برای اجتناب از مواجهه با واقعیت هست.

جالب این هست که این رفتار خیلی زودتر از آنچه فکر می‌کنیم در زندگی ظاهر خواهد گردید. به گزارش نیواطلس، در مجموعه‌ای آزمایش روی ۳۲۰ کودک آمریکایی ۵ تا ۱۰ ساله، مشخص گردید که کودکان کوچکتر فعالانه به دنبال کسب اطلاعات بودند، اما از سن هفت سالگی، اگر پاسخ‌ها احتمال ایجاد احساس منفی داشتند، کودکان شروع به اجتناب از اطلاعات کردند.

دکتر رادیکا سانتاناگوپالان، پژوهشگر دانشگاه شیکاگو می‌پرسد: «چرا کودکان این‌قدر کنجکاو هستند، اما ما به مرور زمان به بزرگسالانی تبدیل می‌شویم که از اطلاعات اجتناب می‌کنیم؟ این گذار دقیقاً چگونه اتفاق می‌افتد؟»

پژوهشگران در نخستین آزمایش خود پنج دلیل احتمالی برای رفتار «سر در شن فرو کردن» را بررسی کردند:

• اجتناب از احساسات منفی مانند اضطراب یا ناامیدی
• اجتناب از اطلاعات منفی درباره محبوبیت یا شایستگی خود
• جلوگیری از به چالش کشیده شدن باورها
• محافظت از ترجیحات خود
• عمل کردن به نفع خود، اما به گونه‌ای که دیگران آن را خودخواهانه یا خودمحورانه تصور نکنند.

در یکی از سناریوهای آزمایش، کودکان ابتدا باید درباره شیرینی‌های مورد علاقه و شیرینی‌هایی که کمتر دوست داشتند، فکر می‌کردند. سپس فرصتی به آن‌ها داده گردید تا ویدئویی را تماشا کنند که نشان می‌داد هر یک از این شیرینی‌ها چگونه امکان داردد برای دندان‌هایشان مضر باشد. هدف این آزمایش بررسی تمایل کودکان به دانستن اطلاعاتی قرار دارای بود که ممکن هست خوشایندشان نباشد یا احساسات منفی ایجاد کند. سانتاناگوپالان بیان می‌کند: «در حالی که کودکان کوچکتر با اشتیاق به دنبال کسب اطلاعات بودند، کودکان بزرگ‌تر شروع به اجتناب کردند. برای مثال، آن‌ها نمی‌خواستند بدانند چرا شیرینی مورد علاقه‌شان برایشان مضر هست، اما مشکلی نداشتند که درباره مضرات شیرینی‌هایی که کمتر دوست داشتند اطلاعات کسب کنند.»

یکی دیگر از جنبه‌های جالب رفتار اجتناب از اطلاعات، مفهوم «فضای اخلاقی» هست. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که افراد برای منافع شخصی خود از دانستن اطلاعات اجتناب می‌کنند، اما طوری عمل می‌کنند که دیگران این رفتار را خودخواهانه یا خودمحورانه تشخیص ندهند. به عبارت دیگر، افراد امکان داردند تصمیم بگیرند منافع خود را دنبال کنند، درحالی‌که ظاهراً به دیگران نیز توجه دارند و تصمیم‌شان عادلانه ظاهراً.

سانتاناگوپالان توضیح می‌دهد: «انسان‌ها تمایل دارند به نفع خود عمل کنند، اما هم‌زمان اهمیت زیادی برای ظاهر منصفانه بودن در نظر دیگران قائل هستند. مفهوم فضای اخلاقی این امکان را فراهم انجام می‌دهد که فرد بتواند هم منافع شخصی خود را حفظ کند و هم طوری رفتار کند که دیگران احساس نکنند او خودخواه هست.»

در آزمایش، کودکان بزرگ‌تر به‌طور فزاینده‌ای از دانستن تعداد برچسب‌هایی که شریکشان دریافت می‌کرد اجتناب می‌کردند. این کار به آن‌ها اجازه می‌داد منافع خود را حفظ کنند و هم‌زمان احساس گناه ناشی از انتخاب سطلی با تعداد نامعلوم برچسب برای شریکشان را تجربه نکنند. به این ترتیب، کودکان یاد گرفتند چگونه به نفع خود تصمیم بگیرند و هم‌زمان ظاهر منصفانه بودن را حفظ کنند.

نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش سن، کودکان تمایل بیشتری به اجتناب از کسب اطلاعات پیدا می‌کنند، به‌خصوص زمانی که می‌دانند دانستن آن اطلاعات ممکن هست احساسات منفی مانند اضطراب یا ناامیدی ایجاد کند. با‌این‌حال، یک استثنا نیز وجود دارای بود: اطلاعات مربوط به شایستگی و عملکرد تحصیلی کودکان.

کودکان حتی زمانی که احتمال دارای بود نتیجه امتحانشان منفی باشد، تمایلی به دوری از کسب این اطلاعات نداشتند. پژوهشگران بر این باورند که دلیل این استثنا ممکن هست تأثیر آموزش‌های مدرسه باشد؛ جایی که کودکان یاد می‌گیرند با تلاش و یادگیری امکان داردند مهارت‌ها و توانایی‌های خود را بهبود بخشند و نتیجه منفی فقط گام کوچکی در مسیر رشد و پیشرفت آنها محسوب خواهد گردید.

در بزرگسالی، اجتناب از اطلاعات رفتاری رایج هست. افراد چندین اوقات ترجیح می‌دهند از دانستن چندین اطلاعات صرف‌نظر کنند، زیرا مواجهه با آن‌ها امکان داردد دلهره‌آور باشد، باورها و عقاید دیرینه‌شان را به چالش بکشد یا ترس و اضطراب ناشی از عدم قطعیت ایجاد کند. این نوع اجتناب نه تنها امکان داردد بر زندگی شخصی فرد تأثیر بگذارد، بلکه پیامدهای اجتماعی نیز دارد. برای مثال، اجتناب از اطلاعات امکان داردد موجب افزایش قطب‌بندی سیاسی شود، به این معنا که افراد دیدگاه‌های خود را بدون توجه به شواهد و اطلاعات مخالف تقویت می‌کنند. نیز امکان داردد باعث سرسخت‌تر شدن عقاید شخصی و انعطاف‌ناپذیری ایدئولوژیک شود، به طوری که افراد کمتر آماده شنیدن و درک دیدگاه‌های متفاوت باشند. نتیجه این روند کاهش توانایی جامعه در مکالمه، مذاکره و تفاهم هست و ممکن هست اختلافات اجتماعی و فرهنگی را تشدید کند.

پژوهشگران توصیه می‌کنند که ابتدا دلایل اجتناب از اطلاعات مفید را شناسایی کنیم و به جای فرار از آن‌ها، ارزش و اهمیت این دانش را درک کرده و آن را به عنوان اطلاعاتی با فایده بلندمدت ببینیم. دکتر سانتاناگوپالان توضیح می‌دهد: «انسان‌ها تمایل دارند عدم قطعیت را برطرف کنند، اما وقتی حل این عدم قطعیت تهدیدآمیز به نظر برسد، ممکن هست به اجتناب روی بیاورند. یادگیری تحمل و حتی پذیرفتن بخشی از عدم قطعیت امکان داردد به ما کمک کند از افتادن در دام اجتناب از اطلاعات جلوگیری کنیم و تصمیمات آگاهانه‌تری بگیریم.»

نتایج این پژوهش در ژورنال Psychological Science منتشر شده هست.