چرا قاره‌ها در یک سمت کره زمین جمع شده‌اند؟
وقتی به نقشه‌های جهان نگاه می‌کنیم، این‌طور ظاهراً که خشکی‌ها به شکلی نسبتاً یکنواخت و متوازن در سطح زمین پراکنده شده‌اند. هرچندین اقیانوس‌ها بخش عمده‌ای از کره زمین را پوشانده‌اند، توزیع خشکی‌ها طوری هست که گویی قاره‌ها به طور متعادل در پهنه زمین جای گرفته‌اند.
اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، این تصور به‌طور کامل درست نیست. کافی هست یک کره جغرافیایی را به سمت اقیانوس آرام بچرخانید؛ در این حالت حدوداً چیزی جز آب نمی‌بینید. در سمت دیگر، اگر روی آفریقا، اروپا و آسیا تمرکز کنید، خشکی فراوانی دیده خواهد گردید. پس چرا ظاهراً که قاره‌ها در یک سمت زمین جمع شده‌اند؟
وضعیت کنونی قاره‌ها نه نتیجه‌ی انتخاب یا طراحی، بلکه حاصل فرآیند طبیعی و تاریخی حرکت قاره‌ها دراثر تکتونیک صفحه‌ای (زمین‌ساخت ورقه‌ای) هست. قاره‌ها روی صفحات تکتونیکی شناور هستند؛ این صفحات بزرگ و کوچک روی لایه نیمه‌مایع گوشته در حرکت هستند و با هم برخورد می‌کنند، جدا می‌شوند یا از هم فاصله می‌گیرند. بنابراین، شکل و موقعیت قاره‌ها در طول میلیون‌ها سال دچار تغییرات مداوم شده هست.
چیدمان کنونی قاره‌ها موقتی و به مقداری تصادفی است
یکی از مهم‌ترین پدیده‌ها در تاریخ زمین‌شناسی، تشکیل ابرقاره‌ها و جدایش آن‌ها هست. حدوداً هر ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سال، بیشتر قاره‌ها در قالب یک ابرقاره گرد هم می‌آیند. ابرقاره به منطقه‌ای عظیم گفته خواهد گردید که از چندینین صفحه تکتونیکی تشکیل شده و بخش عمده آن بالای سطح دریا قرار دارد. به طور معمول، برای اینکه منطقه‌ای بتواند عنوان ابرقاره را به خود اختصاص دهد، باید حداقل ۷۵ درصد خشکی‌های جهان را شامل شود.
آخرین ابرقاره‌ی شناخته‌شده پانگه‌آ قرار دارای بود که از حدود ۳۳۶ میلیون سال پیش تا ۱۷۵ میلیون سال پیش دوام آورد. این ابرقاره حدوداً تمام خشکی‌های زمین را دربرمی‌گرفت و شکل‌گیری آن نتیجه‌ی میلیون‌ها سال حرکت و برخورد صفحات تکتونیکی قرار دارای بود. پس از میلیون‌ها سال، نیروهای داخلی زمین باعث گردید پانگه‌آ از هم جدا شود و قاره‌های امروز شکل بگیرند.
ما هنوز در دوره‌ی جدایش پانگه‌آ به سر می‌بریم و نشانه‌های این فرآیند به وضوح قابل مشاهده هست. برای نمونه، شکل‌گیری سواحل آمریکای جنوبی و آفریقا و شباهت خطوط ساحلی آن‌ها نشان می‌دهد که این دو قاره زمانی به یکدیگر متصل بوده‌اند و با گذر زمان و حرکت صفحات تکتونیکی، رفته‌رفته از هم جدا شده‌اند.
- از هفت تا دو: زمین ما واقعا چندین قاره دارد؟13 آبان 03مطالعه ' 7
- مرکز جغرافیایی قاره‌های زمین کجا هست؟15 تیر 04مطالعه ' 4
- کدام قاره زمین سریع‌تر حرکت انجام می‌دهد؟24 فروردین 04مطالعه ' 2
چیدمان کنونی قاره‌ها موقتی و به مقداری تصادفی هست. قاره‌ها هنوز در حال حرکت هستند؛ مثلاً اقیانوس اطلس در حال گسترش هست و باعث خواهد گردید آمریکای شمالی و جنوبی از اروپا و آفریقا فاصله بگیرند. اوراسیا به سمت شرق حرکت انجام می‌دهد یا آمریکا به سمت غرب در حال حرکت هست. این حرکات مداوم نشان می‌دهد که قاره‌ها هیچ‌گاه به توزیع به‌طور کامل یکنواخت و پایدار روی زمین نمی‌رسند و موقعیت کنونی آن‌ها تنها یک لحظه‌ی کوتاه در طول تاریخ دراز و پرفراز و نشیب زمین هست.
در طول صدها میلیون سال، نیروهای تکتونیکی باعث می‌شوند که قاره‌ها دوباره به هم نزدیک شوند و یک ابرقاره‌ی جدید شکل گیرد. پیش از پانگه‌آ نیز ابرقاره‌هایی وجود داشتند؛ شامل گوندوانا که شامل بخش‌هایی از آفریقا، آمریکای جنوبی، استرالیا، هند و جنوبگان قرار دارای بود. قبل از آن نیز ابرقاره‌های دیگری شکل گرفته بودند که نام‌هایشان چندینان شناخته‌شده نیست. درنتیجه، روند شکل‌گیری و جدایش ابرقاره‌ها یک چرخه طبیعی زمین‌شناسی هست که همچنان ادامه دارد.
در چندین ده میلیون سال آینده، قاره‌ها باز هم از هم فاصله خواهند گرفت و موقعیت آن‌ها دچار تغییر خواهد گردید. شاید دوباره قاره‌ها به هم نزدیک می‌شوند و یک ابرقاره‌ی جدید شکل خواهد گرفت. تا آن زمان، اگر از مدار زمین و از فراز اقیانوس آرام جنوبی نگاه کنیم، زمین بیشتر شبیه یک توپ بزرگ آبی خواهد قرار دارای بود و خشکی‌ها نسبت به آب‌ها بسیار کمتر به چشم می‌آیند. این چشم‌انداز نشان می‌دهد که زمین پویا هست و موقعیت قاره‌ها همواره در حال تغییر هست، نه ثابت و پایدار.
ارسال دیدگاه
دیدگاه‌ها