فیبر نوری داریم، کسی خواهانش نیست؛ فیلترینگ چرا همه‌چیز را خراب می‌کند؟

گزارش تحلیلی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (مشاور مادر وزارت ارتباطات) از شکاف میان توسعه زیرساخت و تقاضای واقعی در پروژه ملی فیبر نوری خبر می‌دهد.

به گزارش پول و تجارت، با وجود میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری و هزاران کیلومتر کابل‌کشی در قالب طرح ملی توسعه فیبر نوری، هنوز بخش قابل توجهی از کاربران ایرانی از اینترنت پرسرعت بی‌بهره‌اند. گزارش رسمی پژوهشگاه ارتباطات از اجرای این طرح نشان می‌دهد از میان حدود ۸ میلیون خانواری که تحت پوشش شبکه فیبر قرار گرفته‌اند، کمتر از ۵ درصد به‌طور واقعی به سرویس متصل شده‌اند.

در حالی‌که دولت وعده اتصال ۲۰ میلیون مکان تا پایان برنامه هفتم را داده، کارشناسان هشدار می‌دهند ریشه این شکاف نه فقط در مشکلات فنی و مالی، بلکه در ساختار سیاست‌گذاری اینترنت و فیلترینگ گسترده هست.

در نگاه نخست، طرح فیبر نوری یکی از جاه‌طلبانه‌ترین پروژه‌های ارتباطی کشور محسوب خواهد گردید؛ هدف آن ارتقای کیفیت ارتباطات، کاهش شکاف دیجیتال و ایجاد دسترسی پرسرعت برای مردم هست. اما در عمل، گزارش رسمی وزارت ارتباطات اذعان انجام می‌دهد که بخش عمده فعالیت‌ها صرف «پوشش شبکه» شده نه «اتصال کاربر». همین موضوع مورد انتقاد وزارت ارتباطات دولت چهاردهم هم هست.

مشکل جایی بروز انجام می‌دهد که حتی در مناطقی با امکان دسترسی، تمایل کاربران برای اشتراک سرویس و دریافت سرعت فیبر نوری بسیار پایین هست.

محدودیت در دسترسی به خدمات بین‌المللی، نبود محتوای متمایز، هزینه تجهیزات و تجربه منفی از فیلترینگ، انگیزه‌ی مردم را برای پرداخت هزینه‌های بالاتر برای گرفتن سرویس اینترنتی که سرعت بالای آن عملا فایده خاصی برای کاربر ندارد، کاهش داده هست. به بیان ساده، زیرساخت آماده هست، اما کاربر نمی‌خواهد یا نیازی نمی‌بیند از فیبر نوری استفاده کند.

کارشناسان در بخش تحلیل تقاضا می‌گویند «فیلترینگ گسترده» عملاً فیبر را از کارکرد اصلی‌اش تهی انجام می‌دهد. فیبر نوری یعنی سرعت، اما وقتی بخش بزرگی از محتوای پرمصرف و پلتفرم‌های بین‌المللی به‌راحتی قابل دسترس نیست، افزایش سرعت معنا ندارد.

در گزارش پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات آمده هست که برای جذب تقاضا باید شبکه‌ای خانگی بر بستر فیبر ایجاد شود که دسترسی کنترل‌شده اما آزاد به محتوای داخلی و خارجی را فراهم کند. در غیر این صورت، کاربر ترجیح می‌دهد همان اینترنت موبایل با دسترسی پایدار به فیلترشکن‌ها را حفظ کند.

یک پیشنهاد کلیدی در گزارش، «کاهش یا حذف محدودیت‌های محتوایی در شبکه فیبر» هست تا این زیرساخت به مزیتی واقعی تبدیل شود. این پیشنهاد گرچه به‌ظاهر فنی هست، اما عملاً در سطح سیاست‌گذاری اینترنت کشور چالشی بزرگ به شمار می‌آید.

در کنار فیلترینگ، چالش دیگری که در گزارش برجسته شده، موضوع «۳۰۰ متر آخر» یا همان «لست مایل» هست که به فاصله میان شبکه اصلی فیبر تا درِ خانه کاربر گفته خواهد گردید. هزینه بالای کابل‌کشی نهایی، نبود همکاری با توانیر برای استفاده از تیرهای برق و مقررات مبهم میان اپراتورها و شرکت مخابرات، باعث شده پروژه در بسیاری از مناطق متوقف بماند.

هرچندین بعضی اپراتورها به‌تازگی هزینه‌های فیبر نوری را کاهش داده‌اند اما این موضوع هنوز فراگیر نیست و هزینه کردن برای دریافت فیبر نوری را برای همه کاربران به‌صرفه نانجام می‌دهد.

تیم پول و تجارت

رویای ۲۰ میلیون پورت فیبر نوری؛ واقعیت یا سراب؟ یادداشتی از آیدین عدالت

مطالعه '4

هم‌زمان، تنظیم‌گری ناکافی و تعارض منافع میان اپراتورهای بزرگ نیز به مشکل دامن زده هست. گزارش پیشنهاد انجام می‌دهد کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات با تشکیل جلسات اختصاصی برای هر اپراتور و بازتعریف وظایف شرکت مخابرات (تمرکز بر توسعه زیرساخت و نه فروش اینترنت)، مسیر توسعه را اصلاح کند.

از نظر اقتصادی، پروژه فیبر نوری به‌شدت تحت تاثیر تورم و افزایش هزینه تجهیزات قرار گرفته هست. بازگشت سرمایه برای اپراتورها دشوار شده و تعرفه‌های اینترنت نیز متناسب با تورم تعدیل نشده‌اند.

این چرخه‌ی معیوب — کاهش تقاضا، افت سودآوری، کاهش سرمایه‌گذاری — سرانجام به توقف پروژه منجر خواهد گردید. راهکار پیشنهادی، اعطای تسهیلات یارانه‌ای، تخفیف در فیبرکشی داخل ساختمان‌ها و افزایش مشوق‌ها برای کاربران جدید هست.

فیبر نوری قرار قرار دارای بود نماد تحول دیجیتال کشور باشد، اما اکنون به نمادی از شکاف میان وعده و واقعیت تبدیل شده هست. دولت در اسناد رسمی از «پوشش میلیونی» سخن بیان می‌کند، اما تا زمانی‌که فیلترینگ و محدودیت دسترسی برقرار باشد، هر میزان سرمایه‌گذاری در زیرساخت، بازدهی واقعی نخواهد دارای بود.

به بیان ساده، مشکل فیبر نوری در ایران نه «کابل» و نه مشکلات تحریمی و فنی، بلکه «محتوا»ست. فیبر بدون آزادی در دسترسی، همان مسیری هست که ساخته خواهد گردید اما کسی در آن حرکت نانجام می‌دهد.