فاجعه پرواز ۱۶۳ سعودی؛ هواپیما سالم فرود آمد، اما با ۳۰۱ جسد

در تاریخ هوانوردی، سوانحی وجود دارند که به‌دلیل ماهیت عجیب و تکان‌دهنده‌شان برای همواره در اذهان باقی می‌مانند.

فاجعه‌ی پرواز شماره‌ی ۱۶۳ هواپیمای سعودی در تاریخ ۱۹ آگوست ۱۹۸۰ (۲۸ مرداد ۱۳۵۹)، یکی از همین وقایع هست؛ داستانی هولناک از فرود اضطراری به‌طور کامل موفق که به مرگ تمام ۳۰۱ سرنشین هواپیما ختم گردید، در حالی که هواپیما صحیح و سالم روی باند فرودگاه متوقف قرار دارای بود.

Wikimedia

هواپیمای پهن‌پیکر و حدوداً جدید لاکهید L-1011 تری‌استار، پس از توقف میانی در فرودگاه ریاض عربستان، با ۲۸۷ مسافر و ۱۴ خدمه، راهی مقصد نهایی خود یعنی جده قرار دارای بود. بسیاری از مسافران، زائرانی بودند که برای شرکت در مراسم حج راهی این سفر شده بودند.

کاپیتان محمدعلی خویطر، وضعیت اضطراری اعلام کرد و بلافاصله برای بازگشت به فرودگاه ریاض اقدام کرد. خدمه‌ی پرواز با مهارت کامل توانستند هواپیمای در حال سوختن را به سلامت بر باند فرودگاه بنشانند.

نیروهای آتش‌نشانی و امداد و نجات در کنار باند در آماده‌باش کامل بودند. در این لحظه، همه‌چیز برای یک پایان خوش و نجات جان تمام سرنشینان مهیا به نظر می‌رسید؛ اما این تازه آغاز کابوسی قرار دارای بود که هیچکس تصورش را نمی‌کرد.

Wikimedia

پس از فرود موفق، اتفاقی غیرقابل توضیح رخ داد. به جای توقف فوری و آغاز روند تخلیه‌ی اضطراری، کاپیتان به دلایلی نامعلوم، هواپیما را تا انتهای باند تاکسی کرد و در یک مسیر فرعی متوقف گردید. این کار ۲ دقیقه و ۴۰ ثانیه‌ی حیاتی را هدر داد. پس از توقف کامل، موتورهای هواپیما خاموش نشدند و هیچ دستوری برای تخلیه‌ی مسافران صادر نشد.

برج مراقبت بارها تلاش کرد تا با کابین خلبان ارتباط برقرار کند، اما پس از یک مکالمه‌ی کوتاه که در آن خلبان اعلام کرد موتورها را خاموش خواهد کرد، ارتباط رادیویی قطع گردید. روی باند فرود، نیروهای امدادی در سردرگمی و انتظار به سر می‌بردند، چون طبق پروتکل‌های ایمنی، تا زمان خاموش‌شدن کامل موتورها، امکان نزدیک‌شدن به هواپیما و بازکردن درها وجود نداشت.

Wikimedia

۲۳ دقیقه‌ی نفس‌گیر پس از خاموش‌شدن نهایی موتورها، نیروهای زمینی بالاخره توانستند درِ R2 (دومین در سمت راست هواپیما) را به زور باز کنند؛ اما دیگر خیلی دیر شده قرار دارای بود. با بازشدن در، شعله‌های آتش از درون هواپیما به بیرون زبانه کشید و سه دقیقه‌ی بعد، کل کابین در طغیان آتش سوخت.

پس از مهار آتش، صحنه‌ی دلخراشی در انتظار تیم‌های نجات قرار دارای بود. اجساد تمام ۳۰۱ سرنشین در بخش جلویی هواپیما پیدا گردید. بررسی‌های پزشکی قانونی نشان داد که همه‌ی قربانیان، خیلی وقت قبل از بازشدن درها و رسیدن شعله‌های آتش، بر اثر استنشاق دود و گازهای سمی جان خود را از دست داده بودند. خدمه‌ی پرواز در حالی که هنوز در صندلی‌های خود در کابین خلبان بودند، پیدا شدند.

تحقیقات رسمی هرگز نتوانست دلیل قطعی و اصلی آتش‌سوزی در محفظه‌ی بار را مشخص کند. وجود دو اجاز گاز متعلق به مسافران، یکی از فرضیه‌های اولیه قرار دارای بود؛ اما علت اصلی مرگ سرنشینان، نه خود آتش، بلکه مجموعه‌ای از اشتباهات مرگ‌بار خدمه‌ی پرواز و تأخیر در روند تصمیم‌گیری قرار دارای بود:

• مهم‌ترین عامل، عدم صدور دستور تخلیه بلافاصله پس از توقف هواپیما قرار دارای بود.
• تاکسی‌کردن هواپیما تا انتهای باند، زمان طلایی برای نجات را از بین برد.
• ناتوانی یا عدم تمایل خلبان برای توضیح وضعیت اضطراری داخل کابین به برج مراقبت، نیروهای امدادی را در بی‌خبری و بلاتکلیفی قرار داد.
• این احتمال قوی وجود دارد که دود سمی ناشی از آتش، پیش از توقف کامل هواپیما به کابین خلبان نفوذ کرد و توانایی تصمیم‌گیری و اقدام را از آن‌ها سلب کرده قرار دارای بود.
• تحقیقات نشان داد که سیستم تنظیم فشار کابین به درستی عمل نکرده و فشار بالای داخل هواپیما، بازکردن درها از داخل را برای مهمانداران غیرممکن کرده قرار دارای بود.

فاجعه‌ی پرواز ۱۶۳ سعودی، یکی از مرگ‌بارترین سوانح تاریخ هوانوردی هست که بدون سقوط هواپیما رخ داد و به‌عنوان یک مطالعه‌ی موردی تلخ در مورد اهمیت مدیریت بحران، تصمیم‌گیری سریع و آموزش‌های مربوط به تخلیه‌ی اضطراری در سراسر جهان تدریس خواهد گردید.