به گزارش پول و تجارت ، وقتی ون، بوم‌شناس مستقل چینی، در بهار ۲۰۲۵ از گرند کنیون یارلونگ تسانگپو بازدید کرد، کامیون‌های سنگین متعددی را دید که پر از مصالح ساختمانی در امتداد شهرستان مدوگ در بخش جنوب شرقی منطقه خودمختار تبت بودند.
تنها یک جاده باریک، مرکز شهرستان و شهرک‌ها را به هم متصل می‌کرد و مردم محلی معتقد بودند که جاده‌ها درست زمانی که دولت مرکزی در حال افزایش برنامه‌های ساخت یک نیروگاه برق آبی قرار دارای بود، در حال آسفالت شدن بودند.
پروژه قرن
بنا بر گزارش فارین پالیسی، با این حال، این فقط یک پروژه برق آبی نبود. زمانی که لی کیانگ، نخست‌وزیر چین، در ماه ژوئیه در کنار مقامات عالی‌رتبه ایستاده قرار دارای بود تا ساخت پروژه زیرساختی ۱.۲ تریلیون یوانی (حدود ۱۶۸ میلیارد دلار) در امتداد بخش‌های پایینی رودخانه یارلونگ تسانگپو را اعلام کند، آن را «پروژه قرن» نامید. خبرگزاری دولتی شینهوا، بزرگ‌ترین سد برق‌آبی در حال ساخت جهان را به عنوان «توسعه کم‌کربن... پروژه‌ای ایمن که حفاظت از محیط زیست را در اولویت قرار می‌دهد» مورد ستایش قرار داد.
اما مقیاس عظیم این سد، پیامدهای فوری و بلندمدتی حتی برای سیاره زمین دارد. متخصصان محیط زیست می‌گویند یارلونگ تسانگپو هنگام برخورد با شرق هیمالیا، شرایط هیدروترمال منحصر به فردی ایجاد انجام می‌دهد و بنابراین شمالی‌ترین جنگل بارانی گرمسیری جهان -زیستگاه گربه‌سانان و خزندگان متنوع و نیز چندین از بزرگ‌ترین و باستانی‌ترین درختان آسیا- را به وجود می‌آورد. هنوز بسیاری از گونه‌های جدید در این منطقه کشف می‌شوند، شامل میمون گونه سفید که حدود سال ۲۰۱۴ پیدا گردید.
ون که به خاطر ماهیت حساس پروژه از نام مستعار استفاده کرد، بیان کرد: «تأثیر اکولوژیکی و زیست‌محیطی این پروژه نگرانی اصلی من هست «تمام برنامه‌های خاص این پروژه محرمانه هستند. ما نمی‌توانیم تأثیرات دقیق پروژه – اینکه کدام زیست‌گاه‌ها ممکن هست زیر آب بروند یا تکه‌تکه شوند و ... تغییرات در سرعت جریان رودخانه، دمای آب چگونه خواهد قرار دارای بود- را ارزیابی کنیم و نمی‌دانیم چگونه این تأثیرات را کاهش دهیم.»
آخرین دروازه؛ برج آب آسیا
پروژه سد بزرگ مدوگ، با ظرفیت تولید برنامه‌ریزی‌شده ۳۰۰ میلیارد کیلووات ساعت برق سالانه - حدود سه برابر تولید سالانه سد سه دره - در منطقه‌ای از نظر زیست‌محیطی شکننده و از نظر سیاسی حساس قرار دارد. این پروژه در نزدیکی گریت بند واقع شده هست، جایی که رودخانه یارلونگ تسانگپو یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای انجام می‌دهد، از میان هیمالیا عبور انجام می‌دهد و به سمت جنوب به دشت‌های هند می‌ریزد تا به برهماپوترا تبدیل شود و سپس قبل از ورود به خلیج بنگال، به با عنوان جامونا به بنگلادش می‌رود. محل ساخت و ساز کمی بیش از ۳۰ مایل از منطقه مورد مناقشه بین چین و هند فاصله دارد.
نظر به اینکه بیشتر انرژی برق‌آبی در استان‌های سیچوان و یوننان قبلاً بهره‌برداری شده، تحلیلگران اکنون رودخانه‌های بالادست فلات تبت را به عنوان آخرین دروازه بزرگ با پتانسیل بالای انرژی برق‌آبی می‌بینند.
به گفتع سابرینا هابیچ-سوبیگالا، استاد چین مدرن در دانشگاه آزاد برلین آلمان، دولت چین اکنون تبت را نه تنها به عنوان برج آب آسیا، بلکه به عنوان قطب انرژی پاک چین نیز می‌بیند و رودخانه‌های آن را به پایگاه‌های انرژی تجدیدپذیر تبدیل انجام می‌دهد. به اعتقاد هابیچ-سوبیگالا، «تناقض اساسی در سیاست چین» وجود دارد: «مناطق حفاظت‌شده اغلب با مناطق توسعه انرژی همپوشانی دارند و شکنندگی زیست‌محیطی معمولاً بر اولویت‌های توسعه دولت غلبه نمی‌کند.آن‌ها حاضرند محیط زیست را برای این اهداف دیگر فدا کنند.»
بزرگ‌ترین تولیدکننده کربن دنیا
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده کربن در جهان هست، اما قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ به اوج انتشار گازهای گلخانهای و تا سال ۲۰۶۰ به خنثی‌سازی کربن دست یابد. این کشور برای تحقق این اهداف، سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در انرژی‌های تجدیدپذیر انجام می‌دهد و قصد دارد در پنج سال آینده، سوخت‌های غیرفسیلی ۲۵ درصد از مصرف انرژی خود را تشکیل دهند.
چین سال گذشته ۶.۸ تریلیون یوان (۹۴۰ میلیارد دلار) در انرژی پاک سرمایه‌گذاری کرد که کمی بیشتر از ۶.۳ تریلیون یوان (۸۹۰ میلیارد دلار) هزینه شده در سال ۲۰۲۳ هست. طبق گزارش انجمن بین‌المللی انرژی آبی، این کشور هم‌چنان در توسعه جهانی انرژی آبی پیشرو هست و تقریباً ۶۰ درصد از ظرفیت جدید انرژی آبی جهان که سال گذشته اضافه شده را به خود اختصاص داده هست.
شمشیر دولبه
اما پروژه‌های انرژی پاک همواره برای محیط زیست محلی خوب نیستند. در اوایل سال ۲۰۱۰، سازمان غیرانتفاعی زیست‌محیطی CWR مستقر در هنگ کنگ، انرژی آبی را «شمشیری دولبه» نامید - در حالی که این نیروگاه‌ها انتشار گازهای گلخانهای را کاهش می‌دهند، به خاطر ساخت و ساز و نیز جابه‌جایی مردم محلی، تهدیدهای جدی برای حیوانات، ماهی‌ها و پرندگان ایجاد می‌کنند. گزارش سال ۲۰۲۴ فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر خاطرنشان انجام می‌دهد که رونق نیروگاه‌های برق‌آبی در تبت «خسارت جبران‌ناپذیری» به تمدن تبت، محیط زیست و کشورهای پایین‌دست وارد انجام می‌دهد و دستور کار چین «تأثیر انسانی، علم و بدتر شدن تغییرات اقلیمی ناشی از نیروگاه‌های برق‌آبی را نادیده دریافت می‌کند».
تمپا گیالتسن زاملا، متخصص محیط زیست و معاون مدیر موسسه سیاست تبت مستقر در هند، به فارین پالیسی گفته که امروزه پروژه‌های برق‌آبی عظیم به عنوان منبعی برای انرژی سبز «منسوخ» شده هست و آن‌ها به خاطر طول عمر کوتاه و هزینه‌های سنگین زیست‌محیطی و اجتماعی، دیگر انرژی سبز محسوب نمی‌شوند. او بیان کرد: «این مکان خاص، منطقه‌ای مقدس در فرهنگ تبت و پناهگاهی برای جنگل‌های باستانی و گونه‌های نادر هست. این سد، بخش‌های وسیعی از این جنگل‌ها را زیر آب می‌برد، زیستگاه‌های حیات وحش را نابود انجام می‌دهد و اکوسیستم شکننده کوهستان را بی‌ثبات انجام می‌دهد و منجر به افزایش رانش زمین و سیل هم در سطح محلی و هم در پایین‌دست خواهد گردید.»
سد سازی دولتی و سرکوب مردم
در حالی که چین در حال پیگیری یک پروژه عظیم دیگر هست، هرگونه فضایی برای مخالفت در دوران ریاست جمهوری شی جین پینگ از بین رفته هست. پروژه سد مدوگ در مجلس قانونگذاری به رأی گذاشته نشد، بلکه در عوض در چهاردهمین برنامه پنج ساله چین در سال ۲۰۲۰ ظاهر گردید و خبرگزاری شینهوا تصویب آن را در سال ۲۰۲۴ اعلام کرد. به بیان کرد ون: «بحث عمومی که توسط سد سه دره برانگیخته شده، بسیار گسترده‌تر، عمیق‌تر و پایدارتر از این پروژه هست. سد سه دره تعداد زیادی از مردم آواره را درگیر کرده هست و جزئیات برنامه‌ریزی این پروژه کاملاً محرمانه نگه داشته شده هست».
به گزارش بی‌بی‌سی، سال گذشته، ساخت سد کامتوک در شرق تبت منجر به اعتراضات گسترده و سرکوب دولت گردید. مخزن سد چندین روستا و صومعه را زیر آب خواهد برد و حدود ۴۲۸۷ نفر را جابجا خواهد کرد. زاملا بیان کرد ادعاهای مربوط به مزایای سد برای مردم محلی «گمراه‌کننده» هست و افزود که برخلاف گزارش‌های رسانه‌های چینی مبنی بر اینکه انتظار می‌رود سد مدوگ «معیشت مردم محلی را تقویت کند»، شهرک‌های کمی در نزدیکی آن وجود دارد. او بیان کرد که برق تولید شده انرژی شهرهای چین را تأمین انجام می‌دهد و به نفع نخبگان شهری و نه تبتی‌ها خواهد قرار دارای بود.
پروژه سیاسی و نمایشی از مهارت مهندسی
در همین حال، چندین از تحلیلگران می‌گویند از آن‌جا که این سد با اهداف اقلیمی چین مرتبط هست و شخصاً توسط شی حمایت خواهد گردید، دولت از هیچ تلاشی برای تکمیل آن دریغ نخواهد کرد، به خصوص اگر بتواند به ویترینی برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی چین تبدیل شود.
به گفته هابیچ-سوبیگالا: «به همین دلیل هست که بسیاری از ناظران سد مدوگ را کمتر به عنوان یک ضرورت اقلیمی و بیشتر به عنوان یک پروژه سیاسی و نمادین می‌بینند: نمایشی از مهارت مهندسی و تلاش شی جین پینگ برای زیرساخت‌های «پیشرو در جهان».
بمب آب؛ تهدیدی در فراتر از مرزها
در حالی که این پروژه در چین مورد تجلیل قرار گرفته، ساخت آن نگرانی‌هایی را در میان کشورهای پایین‌دست، به ویژه هند و بنگلادش، برانگیخته هست. چین کنوانسیون آبراه‌های سازمان ملل متحد را امضا نکرده هست -کنوانسیونی که از درگیری‌ها جلوگیری انجام می‌دهد، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و حفاظت از محیط زیست را ترویج می‌دهد و استفاده عادلانه از منابع آبی بین کشورها را تضمین انجام می‌دهد.
هابیچ-سوبیگالا خاطرنشان کرد که ساخت زیرساخت‌های بزرگ در مناطق مرزی بخشی از استراتژی دیرینه دولت‌سازی چین بوده هست، زیرا این امر کنترل بر مناطق مرزی را تحکیم انجام می‌دهد، این مناطق را در شبکه‌های اقتصادی ملی عمیق‌تر ادغام انجام می‌دهد و ظرفیت حضور دولتی را در محل ایجاد انجام می‌دهد. با یارلونگ تسانگپو، مسائل فرامرزی نیز آشکار هست.
در ایالت آروناچال پرادش در شمال شرقی هند، که با محل ساخت و ساز هم‌مرز هست و چین تقریباً به طور کامل آن را قلمرو خود می‌داند، نگرانی‌هایی وجود دارد که این سد می‌تواند آب را منحرف یا کاهش دهد و اکوسیستم را مختل کند. کارشناسان می‌گویند در حالی که آزادسازی ناگهانی آب می‌تواند منجر به سیل‌های فاجعه‌بار شود -به ویژه در فصل باران‌های موسمی که حوضه براهماپوترا هم‌اکنون سیل‌های ویرانگری را تجربه انجام می‌دهد- اما اختلال چین در جریان آب می‌تواند منجر به خشکسالی‌های احتمالی شود و بر اقتصاد کشاورزی در شمال شرقی هند و بنگلادش تأثیر بگذارد. پما خاندو، سروزیر آروناچال پرادش، در ماه ژوئیه به رسانه‌های هند بیان کرد: «این سد تهدیدی برای موجودیت قبایل و معیشت ما خواهد قرار دارای بود. این موضوع کاملاً جدی هست زیرا چین حتی می‌تواند از آن به عنوان نوعی «بمب آب» استفاده کند».
اهرم استراتژیک، اعمال قدرت و جنگ بر سر آب
نیراج سینگ مانهاس، مشاور ویژه آسیای جنوبی در ابتکار عمل سیاست پارلی مستقر در کره جنوبی، بیان کرد که ساخت سد از منظر ژئوپلیتیکی یک «اعمال قدرت» هست. وی افزود که کنترل جریان رودخانه، نفوذ قابل توجهی به چین بر همسایگانش می‌دهد، در حالی که هیچ معاهده اشتراک آب بین چین، هند و بنگلادش وجود ندارد.
چین ادعای مالکیت صریح رودخانه‌های بالادست در تبت را دارد که به عنوان رودخانه‌های اصلی به چندین کشور پایین‌دست می‌ریزد و اهرمی استراتژیک به این کشور می‌بخشد. گفته خواهد گردید که حدود ۷۱۸ میلیارد متر مکعب آب سطحی از تبت، سین کیانگ و مغولستان داخلی به کشورهای همسایه جریان دارد که ۴۸ درصد آن به هند سرازیر خواهد گردید. گزارش سال ۲۰۲۰ موسسه لووی بیان می‌کند که کنترل بر رودخانه‌ها «عملاً به چین قدرت کنترل اقتصاد هند را می‌دهد».
مانهاس به فارین پالیسی بیان کرد: «این موضوع صرفاً مربوط به انرژی نیست؛ بلکه مربوط به کنترل آب در منطقه‌ای هست که از قبل به خاطر اختلافات مرزی چین و هند پرتنش بوده هست. هند نگران هست که چین بتواند از آب به عنوان سلاح استفاده کند - چه با مسدود کردن جریان‌ها و چه با جاری شدن سیل‌های ناگهانی».
در ماه مارس، وزارت امور خارجه هند اعلام کرد که دولت هند «نگرانی‌های خود را» با مقامات چینی، شامل در مورد «نیاز به شفافیت و مشورت با کشورهای پایین‌دست» ثبت کرده هست. به نوشته ایندیا تودی، چین از سال ۲۰۲۲ داده‌های رودخانه‌ای را با هند به اشتراک نگذاشته هست. دو کشور در سال ۲۰۰۲ توافق‌نامه‌ای در مورد داده‌ها امضا کردند که به هند در پیش‌بینی سیل و مسائل مدیریت آب کمک انجام می‌دهد.
کارشناسان می‌گویند که نظر به سیاست آبی چین در مکونگ در جنوب شرقی آسیا، ترس‌های هند بجا هست. در گزارش سال ۲۰۲۰ مرکز استیمسون آمده هست که سدهای چین تقریباً تمام جریان آب فصل مرطوب مکونگ بالایی را محدود کرده‌اند و روند رو به افزایش خشکسالی فصل مرطوب در حوضه پایینی «به طور نزدیکی با نحوه آزادسازی آب توسط چین در فصل خشک و محدود کردن آب در فصل مرطوب، مطابقت دارد».
به گفته مانهاس، کشورهایی مانند هند و بنگلادش می‌توانند در ایجاد یک نهاد منطقه‌ای، مانند کمیسیون مکونگ برای جنوب آسیا، برای مذاکره در مورد حقوق آب، پیشگام باشند. در حالی که کشورهای مکونگ پایینی - شامل کامبوج، لائوس، تایلند و ویتنام - کمیسیون رودخانه مکونگ را در سال ۱۹۹۵ تشکیل دادند، این کمیسیون قدرت اجرای تصمیمات را ندارد و چین به عنوان یکی از امضاکنندگان غایب هست. مانهاس بیان کرد: «مسئله، سابقه چین هست - این کشور اغلب تمایلی به تعامل کامل با مجموعه مکونگ نداشته و تمایل به اولویت دادن به منافع خود داشته هست. جلب همکاری چین برای معادلی در جنوب آسیا دشوار اما غیرممکن نخواهد قرار دارای بود. این یک هدف دور از دسترس هست، اما یک جبهه متحد می‌تواند چین را متقاعد کند که شیوه‌های مدیریت آب مشارکتی‌تری را اتخاذ کند».
اما در حالی که چین ساخت این سد عظیم را آغاز کرده هست، هنوز هیچ نشانه‌ای از همکاری بالقوه با کشورهای پایین‌دست برای به اشتراک گذاشتن داده‌هایی که می‌تواند به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی آن کمک کند، وجود ندارد. هم‌اکنون، این سد منعکس‌کننده جاه‌طلبی‌های چین در حال ظهور هست - که در خفا پنهان شده هست.
دیدگاه‌ها