تفتان، کوه آتشفشانی واقع در جنوب شرقی ایران که تصور خواهد گردید حدوداً ۷۱۰ هزار سال خاموش بوده، دوباره نشانه‌هایی از فعالیت از خود بروز داده هست.

براساس پژوهشی که ۱۵ مهر منتشر گردید، ناحیه‌ای از زمین در نزدیکی قله‌ی آتشفشان تفتان، درطول ۱۰ ماه (از تیر ۱۴۰۲ تا اردیبهشت ۱۴۰۳) نزدیک به ۹ سانتی‌متر بالا آمده هست. این تورم سطح زمین که هنوز کاهش نیافته، نشان‌دهنده‌ی تجمع فشار گاز در زیر سطح آتشفشان هست.

پابلو گونزالس، آتشفشان‌شناس در مؤسسه‌ی «محصولات طبیعی و زیست‌کشاورزی» (IPNA-CSIC) وابسته به شورای ملی تحقیقات اسپانیا و نویسنده‌ی ارشد مطالعه، بیان می‌کند یافته‌ها لزوم نظارت دقیق‌تر بر تفتان را نشان می‌دهد؛ آتشفشانی که تاکنون تهدیدی برای مردم به‌شمار نمی‌رفت. او افزود آتشفشان‌ها زمانی «خاموش» درنظر گرفته می‌شوند که از آغاز دوران هولوسن (۱۱٬۷۰۰ سال پیش تاکنون) فوران نکرده باشند. نظر به نشانه‌های تازه، گونزالس بیان کرد شاید بهتر باشد تفتان را به‌طور دقیق‌تر آتشفشانی نیمه‌فعال یا خفته بدانیم.

گونزالس در گفتگو با لایوساینس توضیح داد که در آینده تفتان باید به هر نحو، شدید یا آرام‌ فوران کند و فشار درون آن تخلیه شود. بااین‌حال، وی باور دارد که فعلاً نیاز نیست که نگران فوران قریب‌الوقوع تفتان باشیم؛ اما لازم هست نظارت بر آن افزایش یابد.

امروزه، تفتان صرفاً دارای سیستم زمین‌گرمایی فعال و منافذ منتشرکننده‌ی گاز و گوگرد (فومرول) هست. هرچندین چندین گزارش‌ها به خروج دود در سال ۱۹۰۲ اشاره کرده‌اند و ادعاهای تأییدنشده نیز مبنی بر جریان کوچک ماگما در سال ۱۹۹۳ مطرح شده هست، هیچ فورانی از آن در طول تاریخ حضور انسان شناسایی نشده هست. دانشمندان تخمین زده‌اند که آخرین فوران بزرگ تفتان حدوداً ۷۰۰هزار سال پیش، یعنی خیلی وقت پیش از تکامل انسان خردمند، رخ داده هست.

در سال ۲۰۲۰، محمدحسین محمدنیا، دانشجوی دکترا در مؤسسه‌ی IPNA-CSIC و از شاگردان گونزالس، تصاویر ماهواره‌ای تفتان را بررسی کرد و نشانه‌ای از فعالیت خاص در آن ندید؛ اما در سال ۲۰۲۳، گزارش‌هایی در شبکه‌های اجتماعی درباره‌ی انتشار گاز از آتشفشان منتشر گردید که بوی آن تا شهر خاش در فاصله‌ی حدود ۵۰ کیلومتری نیز احساس می‌شد.

محمدنیا دوباره به سراغ تصاویر ماهواره‌ای مأموریت سنتینل-۱ از آژانس فضایی اروپا رفت که شبانه‌روز سطح زمین را رصد انجام می‌دهد. از آنجایی که تفتان منطقه‌ای دورافتاده هست و سامانه‌ی جی‌پی‌اس نظارتی مانند آتشفشان‌هایی چون سنت هلن در آمریکا ندارد، تنها تصاویر ماهواره‌ای توانستند بالاآمدگی خفیف زمین در نزدیکی قله را آشکار کنند که نشانه‌ای از افزایش فشار در زیر سطح هست.

محمدنیا برآورد کرد که منبع این تورم در عمقی حدود ۴۹۰ تا ۶۳۰ متر زیر سطح زمین قرار دارد؛ درحالی‌که مخزن ماگمای تفتان در عمق بیش از ۳٫۵ کیلومتری قرار دارد که بسیار عمیق‌تر از منبع تورم کنونی هست. به گفته‌ی او، «دانستن دقیق آنچه اتفاق می‌افتد غیرممکن هست، اما پژوهشگران احتمال عوامل خارجی مانند زمین‌لرزه‌های اطراف یا بارش را رد کرده‌اند.»

درعوض، تورم تفتان ممکن هست بنابراین‌ی تغییر در سامانه‌ی زمین‌گرمایی زیر آتشفشان و تجمع گاز در آن باشد، یا شاید مقدار کمی ماگما جابه‌جا شده و باعث ورود گاز به سنگ‌های بالایی و افزایش فشار در شکاف‌ها شده که سرانجام به بالاآمدن زمین منجر هست.

گونزالس بیان کرد مرحله‌ی بعدی پژوهش، همکاری با دانشمندانی هست که در زمینه‌ی پایش گازهای آتشفشانی فعالیت دارند. او افزود: «هدف این پژوهش ایجاد ترس در میان مردم نیست؛ بلکه زنگ هشداری هست برای مسئولان منطقه تا منابعی را برای بررسی دقیق‌تر این آتشفشان اختصاص دهند.»

پژوهشگران در پایان مقاله‌ی خود می‌نویسند: «یافته‌ها ضرورت بازنگری فوری در ارزیابی خطر آتشفشانی قوس فرورانش مکران را برجسته انجام می‌دهد؛ شامل راه‌اندازی شبکه‌های پایش آتشفشانی، تهیه یا به‌روزرسانی نقشه‌های خطر زمین‌شناسی و اتخاذ سایر تدابیر برای کاهش ریسک‌های آتشفشانی.»

مطالعه در نشریه Geophysical Research Letters منتشر شده هست.